در خصوص اظهارات برایان هوک نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، که در اظهاراتی واهی مدعی شد که سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا نقشی در کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ نداشته است. می‌توان گفت آنچه که اسناد آمریکایی و انگلیسی نشان می‌دهد دال بر آن است که لندن-واشنگتن در کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ مشارکت داشته‌اند. به گونه‌ای که مادلین آلبرایت رسما از مردم ایران به دلیل نقش آمریکا در کودتا عذرخواهی کرد. ایدن در خاطرات خود نوشت مصدق نمی‌تواند از کارت آمریکا استفاده نماید لذا این بنا را نهاد تا این کارت را از وی بگیرد. لذا انگلیسی‌ها پیشنهاد مشارکت آمریکایی‌ها در نفت ایران را دادند. در سال ۱۹۴۵ در کنفرانس بین‌المللی انرژی آمریکایی‌ها بر این نظر بودند که به امتیازهای انحصاری می‌بایستی پایان داده شود. اما انگلیسی‌ها موافقت نکردند اما پذیرفتند مقادیری قابل توجه نفت به قیمت ارزان به کمپانی‌های آمریکایی واگذار نمایند. بنابراین رقابت ادامه داشت. آمریکایی‌ها در سه مرحله در برابر دولت دکتر مصدق نقششان متفاوت بود. آمریکایی‌ها در مرحله نخست از ملی شدن نفت ایران حمایت کردند حتی ناو جنگی که انگلیسی‌ها فرستاده بودند آنها با اقدامات نظامی به شدت مخالفت کردند. در مرحله دوم آمریکایی‌ها هریمن را به ایران فرستادند تا نقش میانجیگری میان لندن-تهران را ایفا نماید. انگلیسی‌ها از ابتدا مخالف ملی شدن نفت ایران بودند بنابراین صادرات نفت ایران را قاچاق می‌پنداشتند. حتی دو کشتی ژاپنی و ایتالیایی که توانستند نفت ایران را ببرند در دادگاه توکیو و میلان محاکمه شدند. هر چند دادگاه به نفع ایران رای داد. دادگاه عدن که تحت‌الحمایه بریتانیا بود در آنجا به نفع انگلستان رای دادند. بنابراین بعد از مدتی مذاکره آمریکایی‌ها قبول کردند تا در نفت ایران مشارکت داشته باشند. لذا پیشنهاد بانک بین‌المللی که بعد از توافق آمریکا و انگلستان صورت گرفت این بود که مساله ملی شدن و خلع ید را نادیده گرفته بلکه باید در طی دو سال آزادی عمل داشته باشیم. بنابراین این مساله نفی ملی شدن و خلع ید بود که اساس و محور نهضت محسوب می‌شد. تمام تلاش مصدق آن بود تا دخالت کشورهای خارجی به‌خصوص بریتانیا را در امور ایران متوقف نماید. همچنین شاه سلطنت کند و نه حکومت، دوم آزادی مطبوعات، آزادی احزاب و انتخابات و مشارکت مردم صورت گیرد. در مرحله بعد پس از آنکه انگلیسی‌ها اصل ملی شدن را در نتیجه میانجیگری به رسمیت شناختند جکسون را فرستادند که پیشنهادش با قانون ملی شدن نفت منافات داشت. بعد از آن پیشنهاد مشترک ترومن-چرچیل مطرح شد چون حزب محافظه‌کار در بریتانیا روی کار آمده بود بعد هم پیشنهاد آیزنهاور-چرچیل، لذا آمریکا و بریتانیا به این نتیجه رسیدند که امکان کنار آمدن با مصدق نیست. لذا به این نتیجه رسیدند که به فکر حکومت دیگری باشند. کرمیت روزولت نیز وجوهات را میان برخی از شخصیت‌ها توزیع کرد. نصیری به منزل مصدق رفته و برکناری‌اش را اعلام نمود. پیش از آن نیز دکتر فاطمی و حسیبی را بازداشت کردند. بنابراین آمریکایی‌ها اسنادی را که در مراحل مختلف منتشر کردند قویا بر مشارکت لندن-واشنگتن در کودتا اعتراف کردند. در نتیجه مادلین آلبرایت از مردم ایران به دلیل دخالت آمریکا در کودتا عذرخواهی نمود. این نکته را باید در نظر داشته باشیم در آن مقطع از زمان انگلیسی‌ها درخواست کننده و آمریکایی‌ها پذیرنده بودند. اما در حال حاضر آمریکایی‌ها درخواست کننده و انگلیسی‌ها پذیرنده هستند. در آن زمان انگلیسی‌ها طرح چکمه را مطرح کردند که ترومن نپذیرفت. اما به مراتبی که آیزنهاور روی کار آمد بعد از مذاکراتی که صورت گرفت به توافق رسیدند. آمریکایی‌ها که طرح ۵۰-۵۰ را با ونزوئلا و بعد از آن با عربستان و کویت انجام داده بودند مایل نبودند که فراتر از ۵۰-۵۰ الگوی جدیدتری در رابطه با مساله نفت ایجاد شود.
روزنامه آرمان‌ملی | شماره ۵۲۲ | پنج‌شنبه ۳۱ مرداد ۱۳۹۸