پس از مدتی کش‌و‌قوس پیرامون احتمال حمله آذربایجان به ارمنستان برای تصرف جنوب این کشور جهت ایجاد کریدور موسوم به «زنگه‌زور»، اصرار این کشور به همراه ترکیه و ناتو برای این دالان نشان می‌دهد با به بن‌بست رسیدن راهکارهای دیگر «درمان با داغ کردن زخم» احتمالا راهکار نهایی خواهد بود. روسیه در جنگ اوکراین درگیر است و همزمان به‌دلیل احتیاج به ترکیه و آذربایجان جهت دور زدن تحریم‌ها تصمیم گرفته مسئولیتی درخصوص مقابله با ناتو در قفقاز برعهده نگیرد. به‌زعم مسکو درصورت تحرکش در قفقاز ضمن تشدید محاصره روسیه از طریق پیوستن ترکیه به تحریم‌ها، جبهه دومی دربرابر این کشور درکنار اوکراین گشوده می‌شود و همزمان بیم آن می‌رود در آسیای میانه ناتو و ترکیه از طریق سازمان کشورهای ترک‌زبان، جبهه سومی علیه این کشور ایجاد کنند. در این میان ایران تنها عامل بازدارنده دربرابر ناتو و عواملش در قفقاز است. اگر این جاه‌طلبی‌های بی‌پایان ادامه داشته باشد، خطر جنگ بیش از پیش نمایان خواهد شد. در این بین آذربایجان بیشترین زیان را از هرگونه جنگ و درگیری خواهد دید، زیرا اگر این کشور در پیامد یک جنگ فراگیر در قفقاز جان سالم به در ببرد، احتمال دارد با جدایی چند قسمت از خاک خود مواجه شود. تالش، نخجوان و جنوب قرهباغ، بخشی از این مناطق هستند:
۱٫ تالش
استان لنکران- آستارا در جنوب شرقی آذربایجان واقع شده و اکثریت جمعیتش را قوم تالش تشکیل داده است؛ قومی که ایرانی‌تبار و فارسی‌زبان به‌حساب می‌آیند. این منطقه چالش‌های بسیاری را با دولت مرکزی تجربه کرده و در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی مدت کوتاهی موفق به انجام اقداماتی برای جدایی از باکو شده است. این استان ۶ هزار و ۷۰ کیلومتر مربع وسعت و ۹۵۰ هزار نفر جمعیت دارد. تالش در نزدیکی محدوده استقرار سپاه قدس گیلان واقع شده است که درطول جنگ تحمیلی یکی از اصلی‌ترین یگان‌های هجومی سپاه به‌ویژه در مناطق صعب‌العبور و کوهستانی کردستان بود و همچنین یگان‌هایی از توپخانه ارتش در استان اردبیل در مجاورت استان لنکران- آستارا مستقرند.
۲٫ نخجوان
نخجوان به‌عنوان یک منطقه برون‌بوم اتصال مستقیمی به خاک اصلی آذربایجان ندارد. این منطقه ساختار استانی ندارد و «جمهوری خودمختار نخجوان» نام دارد. مجلس عالی این منطقه با ۱۱۰ عضو به‌ظاهر مسئولیت‌های اصلی در امور داخلی را برعهده دارد که رئیس این مجلس، تقریبا به‌عنوان نخست‌وزیر جمهوری خودمختار عمل می‌کند. با این حال نخجوان تحت کنترل باکو است و وسعت آن پنج هزار و ۵۰۲ هزار کیلومترمربع است و ۴۵۹ هزار نفر جمعیت دارد. این آمار تقریبا مشابه شهرستان قزوین است؛ شهرستانی با وسعت پنج هزار و ۶۹۳ هزار کیلومترمربع و ۵۶۰ هزار نفر جمعیت. طول این منطقه به‌طور تقریبی ۱۵۰ کیلومتر و عرض آن در فواصل مختلف بین ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر است. این جمهوری دارای ۲۴۶ کیلومتر مرز مشترک با ارمنستان، ۱۱ کیلومتر با جمهوری ترکیه و دارای ۲۱۵ کیلومتر مرز مشترک با جمهوری اسلامی ایران است. جمهوری خودمختار نخجوان دارای ۶ شهرستان (نخجوان، اردوباد، جلفا، شرور، شهبوز و بابک)، هفت شهر و ۲۰۶ روستا بوده و مرکز این منطقه، شهرستان نخجوان است که جمعیت آن به ۹۵ هزار نفر و وسعتش به ۱۹۲ کیلومتر مربع می‌رسد. با این‌حال شهر نخجوان وسعتی برابر با ۱۵ کیلومترمربع دارد و جمعیتش تقریبا به ۹۰ هزار نفر می‌رسد؛ باقی جمعیت این شهر در شهرک علی‌آباد در شمال آن ساکنند که شهرداری متمایزی دارد. این منطقه در نزدیکی محدوده قرارگاه عملیاتی لشکر ۲۱ تبریز قرار گرفته که از سه تیپ مستقل ۱۲۱ تکاور تبریز، ۲۲۱ پیاده مراغه و ۳۲۱ پیاده مرند تشکیل شده است. به لحاظ دسترسی این یگان‌ها به شهر نخجوان، تبریز ۱۷۵ کیلومتر، مرند ۱۰۴ کیلومتر و مراغه ۳۰۲ کیلومتر از نظر زمینی با این شهر فاصله دارند. مجموع نفرات این سه یگان به ۳۱ هزار نفر می‌رسد که به‌طور تقریبی معادل ۳۰ درصد ارتش آذربایجان و ۴۰ درصد نیروی زمینی این کشور است. درکنار قرارگاه عملیاتی لشکر ۲۱ تبریز، تیپ ۳۶ زرهی میانه نیز حضور دارد که این یگان ۳۴۱ کیلومتر با شهر نخجوان فاصله دارد.
۳٫ جنوب قرهباغ
قرهباغ اشغالی یک‌پنجم خاک آذربایجان است که تاکنون تقریبا نیمی از آن آزاد شده، بنابراین از وسعت ۱۷ هزار کیلومترمربعی این منطقه، تقریبا ۹ هزار کیلومتر آن آزاد شده است. جنوب قرهباغ در مجاورت محدوده عملیاتی سپاه آذبایجان و تیپ ۴۰ متحرک هجومی ارتش در سراب قرار دارد. فاصله این یگان ارتش تا جنوب قرهباغ ۳۴۰ کیلومتر است.
نیروهای زمینی شمال غرب ایران
یگان‌های زمینی ارتش و سپاه در شمال غرب کشور در صورت ماجراجویی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای تغییر ژئوپلیتیک قفقاز، وظیفه برخورد با این تحرکات و مجازات عاملان را برعهده خواهند داشت که همزمان توسط یگان‌های بزرگ موشکی و پهپادی حمایت خواهند شد. قرارگاه شمال غرب نیروی زمینی ارتش، متشکل از قرارگاه‌های عملیاتی لشکرهای ۲۱ پیاده تبریز، ۶۴ پیاده ارومیه و ۱۶ زرهی قزوین به همراه تیپ ۴۰ پیاده سراب، تیپ ۲۵ تکاور تبریز و تیپ ۴۱ متحرک هجومی قوشچی است. از این میان فارغ از یگان‌های حاضر در استان آذربایجان غربی برای مقابله با تحرکات احتمالی در مرزهای مجاور این استان، دیگر یگان‌ها قادر به مداخله موثر در نبرد احتمالی در قفقاز هستند. در سپاه نیز سه قرارگاه عاشورا، غدیر، نجف اشرف و صاحب‌الزمان با تمام یا بخشی از استعداد خود می‌توانند در درگیری‌ها حضور یابند.
مشهورترین یگان‌های زمینی سپاه در منطقه، لشکرهای ۳۱ عاشورای آذربایجان غربی، ۱۶ قدس گیلان و ۳۲ انصارالحسین همدان هستند.
مجموع یگان‌های مسلح حاضر در شمال غرب کشور ضمن استقرار در خطوط مرزی برای جلوگیری از رخنه عناصر دشمن به داخل مرزها، می‌توانند با نابودی یگان‌های متمرکز شده دشمن در خطوط تماس، راه را برای نفوذ و پیش روی یگان‌های هجومی برای تصرف مناطق حساس کشورهای متخاصم فراهم آورند. استعداد نظامی حاضر در شمال غرب کشور که در حالت حداقلی به بیش از ۱۰۰ هزار نفر نیرو می‌رسد می‌تواند به صورت مستقل و با تهاجم‌های زمینی با دشمن مقابله کند، با این حال این یگان‌ها به‌ویژه در نیروی زمینی سپاه با تزریق نیروهای مقاومت بسیج به‌سرعت می‌توانند مجموع نیروهای حاضر در این منطقه را به ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نفر برسانند. به عبارت دیگر تعداد نیروهای فعلی زمینی حاضر در شمال غرب کشور، ۱٫۲ برابر کل نیروی زمینی ارتش آذربایجان است که با افزایش نیرو، می‌تواند با سرعت بالایی به ۲ تا ۲٫۵ برابر آن برسد.
تسلیحات راهگشا
درصورت بروز درگیری در قفقاز، ایران دارای سبد متنوعی از تسلیحات برای اثرگذاری بر این نبردهاست؛ به کارگیری این تسلیحات به این معناست که این کشور نیازمند اعزام نیروی زیادی برای تنبیه خاطیان نیست. تهران در مناطق نزدیک از پهپادهای شناسایی- رزمی و همچنین راکت‌های توپخانه‌ای برای نابودی دشمن شامل نقاط استقرار موقت نیروها استفاده کرده و برای حمله به عمق خاک دشمن از موشک‌های کروز، بالستیک و بالستیکی به همراه پهپادهای انتحاری بهره خواهد گرفت. نکته مهم آنکه ایران برای جنگ‌های قفقاز نیازی به تسلیحات بسیار پیشرفته و دوربرد نداشته و با تسلیحات ساده و کوتاه‌بردی مانند راکت‌های توپخانه‌ای و پهپادهای انتحاری بسیار ارزان کوتاه‌برد مانند ابابیل-۲ و معراج-۵۳۲ نبرد را به نقطه نهایی خواهد رساند. این مساله نشان می‌دهد بسیاری از تسلیحات پیشرفته و دوربرد مانند پهپادهای کمان-۲۲، غزه، ابابیل-۵، پهپادهای انتحاری شاهد-۱۳۶ و آرش، موشک‌های کروز سومار و هویزه و همچنین موشک‌های بالستیک فتاح، رعد-۵۰۰، خیبرشکن و حاج قاسم در این جنگ به کار نخواهند رفت.
راکت های توپخانه‌ای
۱٫ راکت توپخانه‌ای ۳۳۳ میلیمتری فجر-۵، با برد ۷۵ تا ۱۸۰ کیلومتر/ ۹۰ کیلوگرم سرجنگی
۲٫ راکت توپخانه‌ای ۳۵۶ میلیمتری نازعات-۶ با برد ۱۰۰ کیلومتر و سرجنگی ۱۳۰ کیلوگرمی
۳٫ راکت توپخانه‌ای ۴۵۷ میلیمتری نازعات-۱۰ با برد ۱۳۰ کیلومتر و سرجنگی ۲۳۰ کیلوگرمی
۴٫ راکت توپخانه‌ای ۶۰۱ میلیمتری زلزال-۱ با برد ۱۵۰ کیلومتر و سرجنگی ۵۰۰ کیلوگرمی
۵٫ راکت توپخانه‌ای ۶۰۱ میلیمتری زلزال-۲ با برد ۲۱۰ کیلومتر و سرجنگی ۶۰۰ کیلوگرمی
۶٫ راکت توپخانه‌ای ۶۱۶ میلیمتری زلزال-۱ با برد ۲۰۰ کیلومتر و سرجنگی ۹۰۰ کیلوگرمی
موشک‌ها
۱٫ موشک بالستیک قیام با برد ۸۰۰ کیلومتر و سرجنگی ۷۵۰ کیلوگرمی
۲٫ موشک بالستیک تاکتیکی ذوالفقار با برد ۷۰۰ کیلومتر و سرجنگی ۴۵۰ کیلوگرمی
۳٫ موشک بالستیک تاکتیکی فاتح-۱۱۰ با برد ۳۰۰ کیلومتر و سرجنگی ۶۵۰ کیلوگرمی
۴٫ موشک بالستیک تاکتیکی فتح-۳۶۰ (از سری موشک‌های فاتح) برد ۱۲۰ کیلومتر با سرجنگی ۱۵۰ کیلوگرمی
۵٫ موشک بالستیک تاکتیکی ابابیل با برد ۸۶ کیلومتر و سرجنگی ۴۵ کیلوگرمی
۶٫ موشک کروز یا علی با برد ۷۰۰ کیلومتر
پهپادهای شناسایی-رزمی
۱٫ پهپاد مهاجر-۶ با مداومت پروازی ۱۲ ساعت، برد ۲۰۰۰ کیلومتر و ارتفاع پروازی ۱۵ تا ۱۸ هزار پایی (۴٫۵ تا ۵٫۵ کیلومتری)، توان حمل ۱۵۰ کیلوگرم محموله و قابلیت نصب بمب‌ها و موشک‌های سری قائم، سدید و موشک الماس
۲٫ پهپاد ابابیل-۳ با مداومت پروازی ۸ ساعت، برد ۲۵۰ کیلومتر و ارتفاع پروازی ۱۵ هزار پایی (۴٫۵ کیلومتری)، توان حمل ۴۰ کیلوگرم محموله و قابلیت نصب بمب‌ها و موشک‌های سری قائم و موشک الماس
۳٫ پهپاد کمان-۱۲ با مداومت پروازی ۱۲ ساعت، برد ۱۰۰۰ کیلومتر و ارتفاع پروازی ۱۸ هزار پایی (۵٫۵ کیلومتری)، توان حمل ۱۰۰ کیلوگرم محموله و قابلیت نصب بمب‌ها و موشک‌های سری قائم، موشک الماس و موشک اخگر
پهپادهای انتحاری
۱٫پهپاد انتحاری شاهد ۱۳۱ با برد ۹۰۰ کیلومتر و سرجنگی ۱۵ کیلوگرمی
۲٫پهپاد انتحاری معراج-۵۳۲ با برد ۴۵۰ کیلومتر و سرجنگی ۵۰ کیلوگرمی
۳٫پهپاد انتحاری ابابیل-۲ با برد ۲۰۰ کیلومتر و سرجنگی با برد ۲۵۰ کیلومتر و سرجنگی ۴۵ کیلوگرمی
موشک‌های ضد‌تانک
۱٫موشک دهلاویه با وزن ۲۲ کیلوگرم و برد ۵٫۵ کیلومتر
قدرت نفوذ: ۱٫۲ تا ۱٫۳ متر در زره‌های فولادی
۲٫ موشک طوفان-۶ با وزن ۲۱ کیلوگرم و برد ۳٫۵ کیلومتری
۳٫ موشک الماس-۲ با وزن ۱۴ کیلوگرمی و برد ۸ کیلومتر.
بازنشر مقالات با ذكر مأخذ آزاد است