با نهایت اندوه آگاهی یافتیم که آقای محمّد امینی نویسنده توانا و پژوهشگر پرکارتاریخ معاصر ایران روزیکشنبه بیست و چهارم مهرماه جاری (۱۵ اکتبر ۲۰۲۲) درگذشته است. مرگ شادروان محمّد امینی که بیش از هفتاد و یک سال بهار را پشت سر نگذاشته بود دوستان و شیفتگان آثار او را به راستی غافلگیر کرد، چون همه آنان آرزو داشتند که او سالهای دیگری زنده باشد و با قلم استوار و سخنان پرشور خود به روشنگری در باره تاریخ معاصر کشورمان که بسیاری از حقایق آن، به ویژه در ارتباط با دوره کوتاه ولی غرور آفرین زمامداری دکتر مصدق، چه بعد از کودتای بیست و هشت مرداد سی و دو و چه پس از مصادره انقلاب بهمن پنجاه و هفت، به فرمان حاکمان وقت تحریف شد، ادامه دهد.
او به یک خانواده سرشناس و خدمتگزار ملّی تعلق داشت. پدرش شادروان نصرت الله امینی هنگام نخست وزیری دکتر مصدّق شهردار تهران بود. زنده یاد نصرت الله امینی در دورۀ طولانی حبس خانگی دکتر مصدّق ازجمله معدود کسانی خارج اعضای خانوادۀ وی بود که می توانست به عنوان وکیل با آن بزرگمرد دیدار داشته باشد.
محمّد امینی که در دوران دانشجویی در آمریکا و عضویت در کنفدراسیون دانشجویان ایرانی مانند بسیاری از جوانان هم روزگارخویش به افکار چپ اگرایش یافته بود پس از باز گشت به ایران در پی وقوع انقلاب، به باز اندیشی در عقاید خود پرداخت و به درستی
یکی از موضوعاتی که در نوشته ها و گفتارهای خود به طور گسترده و مکرر به آن پرداخت بررسی و روشنگری در باره اسلام بنیاد گرا بود و در این زمینه به ویژه آثار احمد کسروی را که از نخستین پیشگامان برجسته این راه بود در کانون توجه قرار داد. ازجمله کوشش های او در این عرصه بازنشر کتاب “شیعیگری” همراه با توضیحات مشروح و زیر نویس های آگاهی بخش توسط انتشارات”شرکت کتاب بود. او در یادداشت آغاز کتاب “درست گردانیدن نادرستی های چاپی و آسان تر ساختن خواندن کتاب را بر پایه ی روشهای پذیرفته شده ی امروزین در نقطه گذاری” به عنوان تنها انگیزه دست زدن به این کار توصیف کرد و تأکید ورزیده که به هیچ روی قصد دستبرد زدن به “شیوه ی نگارش زیبای کسروی” را نداشته است.
یکی از مهمترین خدمات آن زنده یاد در زمینه روشنگری تاریخی نگارش کتاب “سوداگری با تاریخ” در دو جلد در پاسخ به کتاب “دکتر محمّد مصدّق، آسیب شناسی یک شکست” نوشته علی میرفطروس بود. او در این اثر برجسته با دقت و و سواسی شگفت آور کاستی ها و ناراستی ها و تحریف حقایق را که سطر سطر کتابیاد شده از آنها آکنده است به روشنی شان داد. “سوداگری با تاریخ” پس از انتشار مورد تحسین و تمجید بسیاری از ناقدان و پژوهشگران حقیقت جو قرار گرفت. از آن میان مهشید امیرشاهی نویسنده و داستان سرای سرشناس نوشت: “به تصور من سوداگری با تاریخ از این پس مکمل بی چون و چرای همه تحقیقاتی خواهد بود که در آینده در بارهٔ این دوره از تاریخ ما و نقش مقام محمد مصدق به عمل بیاید و از این رهگذر، به گمان من، آقای امینی تاریخ نگاران و پژوهشگران فردا را از هم امروز وامدار خویش ساخته‌است.”
ارزیابی رضا اغنمی نیز از کتاب به این شرح بود: “این بیان آشکار و شجاعانهٔ نویسنده نشان می‌دهد که با تکیه به اسناد و مطالعهٔ بیغرضانه و آگاهانه درسنجهٔ وجدان با تمیز راستی‌ها به جنگ ناراستی‌های سوداگران بی‌مایه رفته‌است. امینی با بررسی اسناد، دو روی سکه را می‌بیند و داوری منصفانهٔ خود را با زبانی بس استوار تدوین و منتشر می‌کند و خواننده درآئینه خیال، سوداگران شرم زده را می‌بین”
پژوهشگر دیگری به نام شیرزاد کلهری پس از بررسی ناقدانه “سوداگری با تاریخ”چنین نوشت: “چندین کتاب از اینور و آ نور راجع به مصدق گیر آورده خواندم ولی کتابی چنان پرمایه و عمیق و با نگارشی پر حوصله و دقیق که آقای محمد امینی به نگارش درآورده، نیافتم. دامنهٔ مطالعات وسیع و نوع برخورد ظریف و موشکافانه و بسیار متین آقای محمد امینی خواننده را مجذوب می‌کند.”
از آن شادروان بیش دویست نوشتۀ پژوهشی در ارتباط یا تاریخ معاصر و رویدادهای سیاسی روزگار ما به چاپ رسیده است. او از چندین سال پیش برنامه پرمایه ای نیزدر تلویزیون “اندیشه” زیر عنوان “یک کلمه” اجرا می کرد که بینندگان فراوانی داشت. افزوده بر آن، در مصاحبه های بیشمار رادیویی و تلویزیونی دیگری، از جمله با حسین مهری، شرکت کرد که هرکدام به طور جداگانه پر محتوا و متکی بر مطالعه و تحقیق دقیق بود.
جبه ملّی ایران – واشنگتن ، ضایعۀ در گذشت این چهرۀ پرتلاش سیاسی و فرهنگی رابه همه اعضای خانواده گرامی امینی و همه ایران دوستان راستین و پیروان راه مصدق صمیمانه تسلیت می گوید و خدمات برجسته او را طی چندین دهه تحقیق و نگارش و اجرای برنامه های و مصاحبه های تلویزیونی و رادیویی عمیقا قدر می شناسد و ارج می گذارد.