حدود ۱۲ سال است که دولت‌های مختلف در جمهوری اسلامی، از اصلاح‌طلب گرفته تا اصول‌گرا و میانه‌رو بر روی طرحی کار می‌کنند تا زنان خانه‌دار ایرانی را زیر چتر «بیمه بازنشستگی» قرار دهند. اما هنوز هیچ معماری پیدا نشده است تا آغاز اجرایی شدن این پروژه پیچیده و عظیم را اعلام کند.
اما «شهین‌دخت ملاوردی»، دست راست حسن روحانی در امور زنان امیدوار است که در سال ۹۳ این طرح عملی شود. معاون رییس‌جمهور در امور زنان گفت که در هفته «زن»، مردان کابینه روحانی را مجاب می‌کند لایحه بیمه زنان خانه‌دار را تصویب کنند تا پس از موافقت در مجلس، به قانون در آید. با این وجود، دولتی‌ها می‌گویند شورای نگهبان به بحث بیمه زنان خانه‌دار در بودجه سال ۹۳ ایراد وارد کرده است.
در ایران حدود ۲۱ میلیون خانه‌وار وجود دارد. اگر آمار سازمان‌های دولتی که عدد ۵/۳ تا ۴ میلیون زن شاغل در ایران را نشان می‌دهند در نظر بگیریم، دست‌کم ۱۷ میلیون زن در ایران مشغول انجام کارهای خانه هستند. این در حالی است که خزانه خالی دولت به دلیل تحریم‌های اقتصادی یا آن چه خانم ملاوردی بودجه انقباضی سال ۹۳ خوانده، تنها ۱۵ میلیارد تومان را به این موضوع اختصاص داده است. اما معاون رییس‌جمهور قصد دارد با بیمه کردن حدود ۲۰۰ هزار زن تا پایان اسفندماه امسال، هم مشعل این ماراتن را روشن کند و هم با فراز و نشیب‌های این جاده طولانی آشنا شود.
بر اساس قوانین کار در ایران، کارفرمایان ملزم هستند تا افرادی که نزد آنها کار می‌کنند را تحت بیمه بازنشستگی قرار دهند. به این منظور، ماهانه بین ۶۰ تا ۹۰ هزار تومان باید حق بازنشستگی به سازمان تامین اجتماعی واریز شود؛ رقمی که مشخص نیست خیلی از زنان خانه‌دار بدون درخواست از همسرشان بتوانند آن را پرداخت کنند.
براساس طرح بیمه زنان خانه‌دار، دولت با پرداخت درصدی از طریق بودجه، به زنان خانه‌دار برای پرداخت حق بیمه کمک می‌کند.
در مصاحبه‌ای که با هشت زن خانه‌دار در تهران انجام شد، جز یک نفر، هیچ کدام از وجود چنین طرحی اطلاع نداشتند و تمام آنها از این که دولت چنین طرحی در سر دارد، ابراز شعف کردند.
«معصومه» ۴۵ سال دارد و در منطقه نارمک زندگی می‌کند. می‌گوید: «اگر این طرح عملی شود که عالی است. از ۶۰ سالگی به بعد آدم نمی‌داند دنیا چه می‌شود. اگر چنین چیزی باشد، باز یک خرده خیال‌مان راحت می‌شود.»
جدا از موانع بی‌شماری که این طرح برای اجرایی و همگانی شدن پیش راه دارد، هنوز دولت دورنمای دقیقی از اهداف اجتماعی و سیاسی خود برای اجرای چنین طرحی را بازگو نکرده است. برخی منتقدان چنین طرحی را تلاش از سوی حاکمیت برای تشویق زنان به خانه‌نشینی و خانه‌داری می‌دانند؛ در مقابل، حامیان این طرح می‌گویند باید دل‌نگران آینده زنان خانه‌دار و بدون هرگونه درآمد مستقلی بود که ممکن است با مشکلاتی چون طلاق، فوت شوهر و بیماری‌های سخت روبه‌رو شوند.
دکتر «علی‌اکبر مهدی»، جامعه‌شناس در این ارتباط می‌گوید: «بیمه کردن هر بخش از شهروندان یک جامعه از سوی دولت به عنوان یک حق شهروندی و با مسوولیت دولت، امری است مفید، موثر و قابل ستایش. در کشورهایی مثل کانادا، اغلب کشورهای اروپایی و حتی هند، اسراییل و ده‌ها کشور دیگر که بیمه ملی وجود دارد، دولت‌ها همه شهروندان را تحت پوشش بیمه عمومی قرار می‌دهند. در کشورهایی که بیمه ملی وجود ندارد، امکانات محدودی برای کمک‌های بهداشتی برای زنانی که سرپرستی خانواده را برعهده دارند، چه شاغل و چه غیرشاغل که از امکانات مالی برخوردار نیستند، منظور شده است. این کمک‌ها در بعضی کشورها جنبه مالی و در برخی دیگر جنبه خدمات بهداشت و دارو دارند.»
این جامعه‌شناس طرح بیمه زنان خانه‌دار را مثبت اریابی می‌کند: «پیشنهاد دولت آقای روحانی از بُعد بیمه کردن زنانی که امکانات شغلی ندارند، گامی مثبت است اگر چه نه گامی بزرگ است و نه خیلی محکم.»
انتقاد اصلی این استاد دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در «نورث ریج» به حد و حدودی است که دولت برای «مستحقان» این بیمه در نظر گرفته است: «این دقیقا هم از نگاه فمنیستی و هم از نگاه نوگرایانه و توسعه‌ای مشکل‌زا است.»
وی نیز بیمناک است که این طرح در جهت سیاست افزایش جمعیت و تشویق خانم‌ها به ماندن در خانه و نگه‌داری از فرزندان باشد: «اگر این سیاست فقط بر اساس معیار عمومی اقتصادی بود و تبعیضی نسبت به خانه‌دار بودن و کار نکردن نداشت، هم بخش گسترده‌تری از زنان را در بر می‌گرفت، هم احساس تبعیض ایجاد نمی‌کرد و هم تشویقی برای کار نکردن خانم‌ها نمی‌شد.»
با این وجود، این عقیده نیز مطرح است که با عملی شدن این طرح، میلیون‌ها نفر از زنان خانه‌دار فرصت پیدا می‌کنند تا احتمالا برای نخستین بار به صورت یک شخصیت حقوقی از سوی دولت به رسمیت شمرده شوند و احساس کنند دارای مطالباتی هستند.
یک فعال حقوق زنان این موضوع را رد نمی‌کند: «بله ممکن است. البته نه این که همه زن‌های خانه‌دار هیچ حدی از فعالیت اجتماعی نداشته‌اند؛ خیلی از آنها در نوعی از دیالیکتیک با حاکمیت بوده‌اند، به حقوق شهروندی آشنا هستند و خیلی از آنها در سال ۸۸ حتی به تظاهرات رفته‌اند. اما بله، به ویژه در شهرستان‌ها یا روستاها، میلیون‌ها زن خانه‌دار هستند که شاید با قرار گرفتن تحت پوشش بیمه خانه‌داری، برای نخستین بار با نوعی تجربه واقعی شهروندی روبه‌رو شوند.»
«فرزین وحدت»، استاد پیشین جامعه‌شناسی در دانشگاه‌های «هاروارد» و «ییل» که این روزها در کالج «وسار» به تحقیق مشغول است، می‌گوید: «این طرح با هدفی آغاز شده که نتایج غیرقابل پیش‌بینی دارد. شکی نیست که عده‌ای می‌خواهند بدین وسیله زن‌ها را در خانه نگه دارند و تولید مثل زیاد شود. از این نگاه، هنگامی که زن‌ها سرشان به خانه و بچه‌داری مشغول شد، کم‌تر سراغ مطالبات دمکراتیک خود بروند. به نظر من، احتمال این که چنین بشود هست. اما این گونه “مهندسی”های اجتماعی پیامدهای ناخوانده می‌تواند داشته باشد که نشود دقیقا پیش‌بینی کرد.»
از دیگر سو، علی‌اکبر مهدی اعتقاد دارد چنین قشری از جامعه احتمالا از نظر فرهنگی «نسبتا محافظه‌کار» و از نظر مذهبی، «پیرو» است و گوشزد می‌کند: «فعال کردن آنها می‌تواند از آنها پایه اجتماعی جدیدی برای حاکمیت به وجود آورد. هم‌چنان که خواهران زینب در دهه اول انقلاب چنین نقشی را بازی کردند. ولی این امری است که به نحو دیالکتیکی و در درازمدت هم به نفع زنان تمام می‌شود و هم می‌تواند هم‌چون چاقویی، دسته خودش را ببرد.»