جنگ قرهباغ با گذشت سه هفته دومین آتشبس ناپایدار را تجربه کرده است و همچنان آتشباریها از هر دو سو ادامه دارد. بیگمان با توجه به تجربه آتشبس نخست، خبر آتشبس دوم در ایروان جدی گرفته نشد. زیرا باکو رسما پیش از آغاز زمان آتشبس اعلام کرده بود که این توافق موقتی است و جنگ دوباره از سر گرفته خواهد شد. طبیعی است که نیروهای قرهباغ در موضع دفاعی قرار دارند و قاعدتا تمایلی برای دادن بهانه به طرف مهاجم نداشته و آن‌ها از هرگونه توقف فوری جنگ استقبال خواهند کرد. اما ابهام در اینجا است که چرا نیروهای ائتلاف باکو هم در دور نخست و هم این‌بار از اجرای آتشبس خودداری کرده اند؟ بنظر میرسد که این خود یک تاکتیک سیاسی و روانی برای ادامه جنگ و فشار بیشتر در جبهه ها است تا بتوان به ویژه در جبهه جنوبی که به شدت ادامه دارد، دستاوردی نظامی به‌دست آورد.
واقعیت آن است که نقل و انتقالات نظامی و تکفیری در محور هوایی آنکارا – باکو، و ادامه عملیات نیروهای ائتلاف باکو در جبهه جنوب، برای گرهگشایی در نبرد، نشان می‌دهد که محور باکو- آنکارا ارادهای برای پایان دادن به دشمنیها ندارند. با این‌حال فشارهای بین المللی برای توقف خونریزیها و کشتارها با ارتکاب جنایات جنگی و اعدام دسته جمعی اسیران (صدور تفکر تکفیری)، که شوربختانه تصاویر اندوهناک آن به جهان مخابره شده است، همچنان ادامه داشته و وجدانهای بیدار امیدوارند تا عقلانیت و واقعیات میدانی نبرد بر توهم فتوحات نظامی فایق آید.
ائتلاف باکو- آنکارا با لشگرکشی تمام عیار و صرف هزینه بسیار هنگفتی از عواید نفتی، و دکترین نژادپرستانه، در این دور از جنگ، به آنچه تصور میکردند نرسیده است و انتخاب میز مذاکره بجای ادامه جنگ، اعتراف به ناکامی در عملیات نظامی است. از همه مهمتر آنکه ادامه جنگ و فرسایشی کردن آن نیز بنظر نمیرسد که معادلات نظامی را در جغرافیای سیاسی قره باغ تغییر دهد. با وجود آنکه رهبران سه کشور عضو گروه مینسک رسما ترکیه را به کارشکنی در روند مصالحه سرزنش کردهاند علت اصرار اردوغان در مجلس ترکیه و علی اف در مصاحبه مطبوعاتی بر ادامه جنگ بطور هماهنگ شده، از چه روست؟ بیگمان دو رهبر از روند اوضاع در جبههها راضی نیستند به دیگر سخن، اگر پیروزی کامل حاصل نشود پس لرزههای سیاسی آن در کاخ ریاست جمهوری زاگولبای باکو و تاحدودی کمتر در بش تپه آنکارا نمایان خواهد شد.
ادامه بمباران شهرها و غرش توپخانهها نشان می‌دهد که قاعده جنگ قرهباغ از تلاش برای حل نظامی مناقشه خارج شده و ترکیه می‌کوشد تا باکو را وارد جنگی درازمدت و نیابتی با ارمنستان، روسیه و سپس اگر بتواند با ایران کند. ترکیه بار دیگر در بازی محور آمریکا و اسراییل گرفتار آمده و همچنانکه در سال ۲۰۱۱ در سوریه آلت دست این محور شد و آنجا را به جنگ داخلی و تلخی کشاند، این‌بار بازی خطرناکتری را با چراغ سبز دیگرانی آغاز کرده که چهره خود را پنهان کردهاند، اما بر ما آشکار هستند.
ترکیه در پی آن است که اگر بتواند، با فرسایشی کردن جنگ، باکو را به سیاست خود وابستهتر کند. آنگاه بهانهای برای قدرت‌نمایی در قفقاز جنوبی پیدا کند و امتیازاتی استراتژیک کسب کند. فرسایشی شدن جنگ موجب خواهد شد تا علی اف دست خود را بیش از گذشته به ترکیه و اسراییل دراز کند.
یادآوری میشود ترکیه با بحران بدهی ۴۳۱ میلیارد دلاری (مارس ۲۰۲۰) و تورم ۲۰ درصدی روبروست و ادامه جنگ در قرهباغ موجب خواهد شد تا عواید نفتی باکو به کمک صنایع تسلیحاتی ترکیه و فروش بیشتر پهپادها و سایر سلاحها منجر شود. سرمایههای نفتی آذربایجان باید برای نجات حزب حاکم ترکیه بکار گرفته شود. قراردادهای نظامی ترکیه با باکو طی دو ماه گذشته افزایش یافته و پس از آغاز جنگ کنونی افسارگسیخته در حال افزایش است. براساس گزارش نوردیک مونیتور رقم قراردادهای نظامی باکو -آنکارا به ۲ میلیارد دلار رسیده است.بنظر میرسد که ترکیه، جمهوری آذربایجان را در چنبره سیاست خود گرفتار ساخته است و از این پس شاهد وابستگی تمام عیار نظامی- اقتصادی باکو به ترکیه باشیم که البته با توجه به سیاست خارجی قومگرایانه باکو، برای کشورهای همسایه آن پیامدهای ژئوپلتیکی و تهدیدآمیزی خواهد داشت.
وانگهی ترکیه با فرسایشی کردن جنگ مشکلاتش را از محور مدیترانه شرقی به قفقاز جنوبی «فرار به شرق» انتقال خواهد داد تا فشارها از محور مدیترانه شرقی کمتر شود.
اما راهبرد فرسایشی کردن جنگ که ورود به مرحله دوم طرح جنگ در منطقه است، موانع و چالشهایی فراروی خود نیز دارد. مهمترین مانع آن مواضع قاطعانه مسکو و تهران در قبال پیامدهای منطقه‌ای ادامه جنگ است. گرچه به بیانیه های سیاسی رهبران اروپایی و آمریکا (که در چند روز گذشته لحن تندی نسبت به ترکیه پیداکرده است) چندان اعتمادی نیست و نباید آن را جدی گرفت زیرا آن‌ها نیز از ادامه جنگ و درگیر کردن ترکیه سرکش و ستیزه جو در قفقاز جنوبی، سود خواهند برد. آمریکا و اسراییل نیز از فرسایشی کردن جنگ منافعی دارند. این دیدگاه موجب خواهد شد که اصطکاک سیاسی میان مسکو- آنکارا دامن زده شود. فرسایشی کردن جنگ کانون بحران دایمی برای مداخله مستمر ایجاد خواهد کرد و موجب خواهد شد تا سر و کله بیگانگان فرامنطقهای نیز پیدا شده و قره باغ را سوریایی کنند. آنگاه پای ناتو را در منطقه باز کرده و مناقشه جدیدی میان ناتو – روسیه – ایران را در قفقاز جنوبی به راه اندازند. در این دکترین، ترکیه نقش ابزاری خواهد داشت و از نوعثمانیسم حداکثر استفاده را خواهند کرد. بیگمان در ۴۰۰ سال منازعه عثمانیها در شروان و اران ایران، هرگز مانند امروز چنین فرصتی برای ترکیه پدید نیامده بود تا جای پای خود را با متحدی چون علی اف مستحکم کند. علی اف نیز آینده سیاسی خود را با این محور گره زده است. الهام علی اف هم راضی است که جنگ فرسایشی شود زیرا با این نتیجه به پای میز مذاکره رفتن، برای وی هزینه سیاسی و یا احتمالا سرنگونی به همراه خواهد داشت. پس چه بهتر که مردم را به امید آتش پراکنیهای گاه و بیگاه، در شرایط نه جنگ نه صلح، قرار داد و با امیدواری‌های کاذب، چندی بیشتر در تخت قدرت نشست. فراموش نکنیم که او تنها کسی است که باید پس از پایان جنگ به مردم، مجلس و به ویژه نظامیان پاسخ دهد. آنگاه بدین گونه فرصت طلبان، خاکستر جنگ را داغ نگه خواهند داشت.
اما جنگ فرسایشی برای کشور آذربایجان که صادر کننده نفت است نیز هزینه بر و برای ارمنستان نیز یک چالش بزرگ است. هشدار جدی مقامات آذربایجان به ارمنستان در قبال حملات موشکی به خطوط لولههای گازی حاکی از این نگرانی است. در صورت عملی شدن چنین تهدیداتی ظرفیتهای هر دو طرف آسیب سخت خواهد دید و عملا اقتصاد کم‌رمق و کمرونق دو کشور به سراشیبی سقوط خواهد انجامید. نگارنده معتقد است که آذربایجان این جنگ را با مدل جنگ سریع السیر و پیروزی سریع پیش بینی کرده بود. هیچ کشوری برای یک عملیات بزرگ طولانی مدت، سرمایه گذاری نمیکند. بنابراین علی اف نیز در سر سودای فتح حداکثر یک هفتهای قره باغ را داشت. سرانجام و آخر اینکه اکنون که جنگ قره باغ و نتایج آن بر خلاف انتظار آن‌ها، موجب تقویت و انسجام نیروهای دفاعی قره باغ و انرژی بخش ناسیونالیسم ارمنی شده است، قطعا موقعیت مقامات مدافع قرهباغ را در ساز و کارهای سیاسی و صلح کم افق آینده، مستحکمتر کرده است. از این پس قره باغ نیز خود به تنهایی سخنانی برای شنیدن خواهد داشت.
مستقل