به سخنان این استاد شجاع و پر احساس در “سرای اهل قلم” در مورد آسیب‌های اجتماعی در ایران و ضرورت توجه به حقوق شهروندی از دقیقه ۲٫۳۰ توجه کنید بویژه به جمعبندی سخنانش و پاسخ وی به پرسشی از حضار!
دکتر فرشید هکی فعال حقوق بشر و کودکان کار که موسسه پیشتازان توسعه را در حمایت از آنها تاسیس کرده بود به ضرب چاقو در مقابل منزلش به قتل رسید. اخبار رسیده حاکی از آن است که قاتل یا قاتلین پس از به قتل رساندن دکتر هکی جنازه وی را آتش زده و سوزانده‌اند. تفو بر آمران قتل این کنشگر سختکوش اجتماعی.
«فرشید ضد این حکومت، ضد این روحانیون و مداحان بود. خانواده اش بارها به او تذکر داده بودند که بیشتر احتیاط کند اما او انسانی به نهایت مسئول بود و این همه بیشرفی و دزدی و فساد همه گیر را برنمی تابید. پس افشاء کرد و تاوانی سخت با جان و زندگیش پرداخت. اینک تمامی دوستان و بستگانش را با ارعاب و ارهاب ترسانده و وادار به سکوت کرده اند.» یکی از نزدیکان وی می گوید: «خط سوم» مورد باور هکی با خط سوم چپ سنتی تفاوت‌هایی داشت. او گرایش هکی را در زمره «سوسیال دموکراسی» و پروژه اصلی‌اش را عدالت اجتماعی خواند و گفت که این اقتصاددان به دلیل پیشینه سیاسی خانوادگی از ابتدا با فضای چپ آشنا بود اما به چپ کلاسیک و ارتدوکس ایران نقد داشت. به گفته او، هکی فردی پراگماتیست بود، اما همیشه موضع خودش را در کار سیاسی حفظ می‌کرد.»
فرشید هَکی که بود؟
فرشید هَکی (زاده: ۱۳۵۳، اراک[۵]، درگذشت: ۲۵ مهر ۱۳۹۷، تهران[۶] ) حقوقدان، مدرس دانشگاه[۷]، اقتصاددان، روزنامه‌نگار، فعال حقوق بشر و فعال محیط زیست ایرانی بود.[۱] علاوه بر آن فرشید هکی یک فعال مدنی طرفدار حقوق کودکان کار بود.[۸] هکی که خود در رشته‌های اقتصاد و حقوق تحصیل کرده بود[۹]؛ ضمن فعالیت سیاسی یک وکیل مدافع و بنیانگذار تشکل سیاسی غیر رسمی تحت عنوان پیشتازان عدالت و حقوق ایرانیان بود و در آن تشکل به تبلیغ حقوق بشر می‌پرداخت. او خود را یک کنشگر سیاسی عدالتخواه می‌نامید. هکی از نامزدهای انتخابات دوره پنجم شورای شهر تهران و مشاور علمی مجله بررسی‌های اقتصادی بود. هکی عضو کمپین محیط زیستی حمایت از زاگرس مهربان (صدای پای آب) و نویسنده کتاب‌هایی در زمینه حقوق بشر بود. جنازه وی در نزدیکی منزل شخصی‌اش در منطقه باغ فیض تهران، درون ماشین آتش گرفته‌اش پیدا شد. مرگ او بازتاب گسترده رسانه‌ای را در‌بر‌داشت.[۴] برخی از رسانه‌های وابسته به نظام جمهوری اسلامی مرگ وی را خودکشی اعلام کردند.[۱۰][۱۱] اما نزدیکان و همکارانش از قتل او و سوزاندن جسدش توسط قاتلان پرده‌برداشتند.[۱۲][۱۳] محمد مقیمی وکیل خانوادگی هکی مرگ او را «قتلی مشکوک» خواند.[۱۳][۶][۱۴]
زندگی
فرشید هکی سال ۱۳۵۳ در شهر اراک زاده شد. مادرش که معلم مقطع راهنمایی بود در سال ۱۳۶۵ فوت کرد. مرگ مادرش ضربه روحی بزرگی به روحیه فرشید زده بود. در سال ۱۳۷۱ دیپلم ریاضی و فیزیک را از دبیرستان امام علی اراک گرفت. هکی بعد از دبیرستان، دوران سربازی را گذراند و برای گذارندن مقطع کارشناسی در رشته اقتصاد وارد دانشگاه مازندران شد. آن‌جا دبیر انجمن اسلامی آن دانشگاه بود و در فعالیت‌های دانشجویی حضور فعال داشت.[۲]
تحصیلات
او تحصیلات خود را در مقطع کارشناس ارشد با اخذ مدرک کارشناس ارشد برنامه ریزی و تحلیل سیستم‌های اقتصادی و کارشناسی ارشد حقوق بشر با رتبه اول دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران به اتمام رساند. او دارای تجربیات مدیریتی در پروژه های اقتصادی، صنعتی و مهندسی در حوزه های نفت، گاز، صنایع سنگین، مهندسی مشاوره و شهرسازی بوده و بنیانگذار حزب حق طلبان ایران اسلامی (حزب حقوقی اقتصادی اجتماعی ایران) است.[۱]
فرشید هکی پژوهش خودش را در زمینه «تأثیر هزینه های دولتی بر سرمایه گذاری بخش خصوصی(مطالعه موردی ایران)» را به عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی و تحلیل سیستم های اقتصادی در سال ۱۳۸۴ ارائه کرد و در سال ۱۳۸۵ کتاب پژوهشی نظریه اقتصاد سیاسی حقوق بشر وی توسط نشر لوح فکر منتشر شد. پژوهش دیگرش تحت عنوان «ارزیابی حقوق اقتصادی اجتماعی بشر در ایران با تأکید بر برنامه های توسعه» نیز پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق بشر او در سال ۱۳۸۷ بود. [۱]
فعالیت سیاسی
هکی بنیانگذار حزبی سیاسی تحت عنوان حزب حق طلبان ایران اسلامی (حزب حقوقی اقتصادی اجتماعی ایران) بود.[۱] او در انتخابات دوره پنجم شورای شهر تهران به عنوان نامزد یک ائتلاف سیاسی تحت عنوان پیشتازان عدالت شرکت کرد.[۱۵] اگرچه در آن توفیقی نیافت. او پیش از مرگش قصد تاسیس یک حزب با همین نام را داشت که با مخالفت مراجع رسمی حکومت ایران روبرو شد. او حتی برای جلب رضایت مقامات حکومتی و اخذ مجوز حزبش، از مصاحبه با رسانه های فارسی‌زبان خارج از ایران پرهیز می کرد. سرانجام با وجود انتشار دادنامه‌های متعدد موفق به اخذ مجوز رسمی برای حزب نشد. اما او از پای ننشست. نوشت، سخنرانی کرد و صحنه فعالیت سیاسی را خالی نکرد.[۲][۴] هکی کانالی تلگرامی رسمی تحت عنوان پیشتازان عدالت و حقوق ایرانیان مدیریت می‌کرد که در آن به دفاع از حقوق بشر و تبلیغ آن می‌پرداخت.[۳] او در این کانال صراحتاً از اعلامیه جهانی حقوق بشر و مواردی همچون حقوق همجنسگرایان حمایت کرده‌بود که منجر به برانگیخته شدن احساسات اسلامگرایان و اصولگرایان علیه او شد.[۱۶]
برخی منابع ایرانی فرشید هکی را به خط فکری محمود احمدی‌نژاد نزدیک می‌دانستند. ولی برخی از نزدیکانش این ادعا را رد کرده‌اند و او را اقتصاددانی چپ‌گرا دانستند که معتقد به حذف دیگر گروه های مخالف سیاسی نیست.[۱۷][۲] یکی از دوستان نزدیک او در مصاحبه‌ای با رسانه رادیو زمانه هکی را یک چپ‌گرای دموکرات توصیف کرده بود که به تکثرگرایی سیاسی اعتقاد داشت. او افزود که هکی باور داشت که باید طوری زندگی کرد که انگار همه مانند «فیلمی» در حال تماشای زندگی انسان هستند.[۲]
در یکی از واپسین سخنرانی‌های فرشید هکی که ضبط ویدئویی آن منتشر شده‌است، وی در یک جمع فرهنگی تحت عنوان سرای اهل قلم با لحنی بسیار صریح و تند از وضعیت کشور انتقاد کرده و در گوشه‌ای از آن نطق گفته‌است: «ایران به آستانۀ فروپاشی اجتماعی رسیده و شاید هم گذشته باشد. زیر پوست شهر خبرهای بسیار بدی هست. هرکس می‌گوید نه، برود دروازه‌غار را ببیند که چگونه نوزاد داخل جنین مادر را پیش‌فروش می‌کنند از یک میلیون و دویست‌هزار تا یک میلیون و پانصد هزار تومان…» هکی در این سخنرانی ضمن انتقاد از وضع اقتصادی و اجتماعی وقت ایران، رسماً خواهان عدالت اجتماعی، مبارزه با فساد مالی، شفاف‌سازی و آموزش فراگیر حقوق شهروندی شده‌است.[۱۷]
مرگ
خبر قتل فرشید هکی را عبدالرضا داوری مدیر مسئول نشریه بررسی‌های اقتصادی رسانه‌ای کرد. مجله بررسی‌های اقتصادی یک نشریه‌ی اقتصادی است که هکی مشاور علمی آن معرفی شده‌بود. داوری در نامه‌ای به دادستان تهران و وزیر کشور، خواستار پیگیری قتل هکی شده‌بود. وی در صفحه توئیتر رسمی‌اش در اینباره نوشت: «دکتر فرشید هکی چهارشنبه ۲۵ مهر مفقود شد و خانواده‌اش روز شنبه، ضمن اطلاع یافتن از وضعیت جنازه او از هر نوع مصاحبه منع شدند با این عنوان که قاتلان فرار نکنند.» [۵] علیرضا داوری روز سه‌شنبه اول آبان نیز نامه‌ای به وزیر اطلاعات نوشت و خواستار روشنگری درباره دلایل و عوامل ماجرا شد. بلافاصله پس از انتشار خبر قتل هکی، حسین رحیمی، رئیس پلیس وقت تهران از قول پزشکی قانونی، ادعا می‌کند که طبق پزشکی قانونی، فرشید هکی خودسوزی کرده و به قتل نرسیده است. رحیمی با تکذیب خبر قتل شدن فرشید هکی با ضربات چاقو، انتشار خبرهایی از این دست در شبکه‌های اجتماعی را شایعه و قابل پیگرد خوانده‌بود. [۵]
هکی روز چهارشنبه ۲۵ مهر از خانه‌اش خارج شد. اما عصر همان روز ساکنان خیابان ۲۲ بهمن در غرب تهران با شنیدن صدای انفجار یک خودرو و سپس آتش گرفتن‌اش، موضوع را به پلیس خبر دادند. بلافاصله پس از اطلاع مردم، امدادگران آتش‌نشانی و اورژانس در محل حضور یافتند. سپس با بررسی مأموران مشخص شد جسد مردی میانسال روی صندلی عقب خودرو قرار دارد. جسد سوخته و متلاشی شده بود. پس از شناسایی هویت مقتول موضوع به خانواده‌اش اعلام شد و آنها در تحقیقات بیان کردند وی صبح روز حادثه از خانه خارج شده اما دیگر خبری از وی نداشتند. [۱۲] علاوه بر این، داوری در تاریخ ۳۰ مهر مدعی شد که قاتلان هکی، قبل از سوزاندن جسد اقدام به مُثله کردن پیکرش کرده و پیکر هکی به چند قسمت تکه‌تکه شده بود.[۱۸]
سایت خبری نیروی انتظامی جمهوری اسلامی می‌نویسد: «بنابر اظهارات اعضای خانواده متوفی، وی بارها از وضعیت موجود در زندگی و مشکلات مالی و خانوادگی اعلام نارضایتی کرده و بارها از تصمیم خود مبنی بر پایان دادن به زندگی‌اش خبر داده بود.» محمد مقیمی، وکیل خانوادگی هکی چنین شائبه‌ای را رد می‌کند و به دویچه وله می‌گوید: «من دوست صمیمی او بودم. روحیه‌ای عالی داشت و می‌خواست موسسه پیشتازان عدالت را تاسیس کند. پلیس ابتدا گفت که او با چاقو کشته شده و سپس در ماشین گذاشته شده است. پزشکی قانونی هم گفته که تحقیقات هنوز تکمیل نشده است. در ثانی پزشک قانونی فقط می‌تواند علت و زمان مرگ را اعلام کند نه آن که نیت‌خوانی کند. اعلام این که انگیزه خودکشی بوده به یک پروسه طولانی و پیچیده قضایی نیاز دارد.» محمد مقیمی اظهار کرد که فرشید هکی کنشگری مستقل بود و به جریان خاص سیاسی وابستگی نداشت. او شائبه ارتباط ایشان با جریان سیاسی محمود احمدی‌نژاد و اطرافیان‌اش را رد کرد.[۵]
در تاریخ ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸، چند روز پس از مرگ هکی، درحالی که پزشکی قانونی اعلام کرده‌بود هنوز هیچ نظری راجع‌به قتل فرشید هکی نداده‌است، رئیس پلیس تهران اصرار داشت که قتل وی خودسوزی بوده و چاقوخوردگی ثابت نشده است. رسانه‌های رسمی کشور، جزئیات متناقضی از خودروی آتش گرفته در باغ فیض منتشر کرده‌اند.[۵] پزشکی قانونی ایران این ادعای پلیس تهران، مبنی بر اثبات خودسوزی فرشید هکی را تکذیب کرد.[۱۱]
خبرگزاری میزان، پایگاه اطلاع رسانی قوه قضاییه، دوشنبه ۳۰ مهر ۱۳۹۷ نوشت که پزشکی قانونی هیچ اظهارنظری درباره جسد سوخته فرشید هکی در داخل خودروی آتش گرفته‌اش نکرده‌است، اما رحیمی رئیس پلیس تهران، از قول پزشکی قانونی اصرار می‌کند که پزشکی قانونی امکان هر نوع جنایت را منتفی دانسته است و مسئله را “خودکشی” خوانده است. پزشکی قانونی این ادعاها را تکذیب کرده‌است.[۵] اما هنوز معلوم نیست که نخست کدام منبع – پلیس تهران یا پزشکی قانونی – هویت جسد سوخته را “فرشید هکی” اعلام کرده‌است.[۱۷]
در این میان، برخی رسانه‌ها نوشته‌اند که قتل فرشید هکی ناشی از یک موضوع شخصی و اختلاف بر سر پرونده‌ای بوده که او وکالتش را بر عهده داشت. محمد مقیمی گفت که صحت این ادعاها در حال بررسی است.[۵][۱۰]
بازتاب
رسانه‌ها
- خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، طی یک گزارش تحلیلی ادعای قتل فرشید هکی توسط عبدالرضا داوری را مصداق جنگ روانی علیه نظام جمهوری اسلامی قلمداد کرد. این رسانه خبر قتل او را شایعه و مرگ این کنشگر را خودسوزی خواند. با این وجود، این رسانه ساعاتی بعد این خبرش را حذف کرد.[۱۹] این رسانه در گزارشی دیگر مدعی شد پیام توئیتری داوری باعث شد که بسیاری از شبکه‌هایی که تسنیم آنها را «ضدانقلاب» خواند، هجمه‌هایی را علیه جمهوری اسلامی آغاز کنند.[۲۰]
- خبرگزاری پلیس، وابسته به نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (ناجا)، در گزارشی نوشت، پیام توئیتری عبدالرضا داوری باعث شد بسیاری از شبکه‌هایی که این رسانه «ضدانقلاب» خواند، هجمه‌هایی را علیه جمهوری اسلامی آغاز کنند.[۱۰]
- رسانه‌های وابسته به سپاه پاسداران و نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی، تلاش کردند تا مرگ فرشید هکی را «خودسوزی» عنوان کنند. این رسانه‌ها مدعی شدند که پزشکی قانونی هرگونه جنایتی را در مورد چگونگی مرگ هکی رد کرده‌است. آنها ادعا کردند که خانواده او نیز تایید کرد که هکی قصد داشت به زندگی خود پایان دهد. پزشکی قانونی این ادعاها را رد کرده و گفته‌است که هنوز تحقیقاتش به پایان نرسیده‌است.[۳]
شبکه‌های اجتماعی
در تاریخ ۱ آبان ۱۳۹۷، قتل فرشید هکی به صدر اخبار مورد توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران تبدیل شد.[۷][۲۱] برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی، مرگ فرشید هکی را با قتل جمال خاشقجی روزنامه‌نگار سعودی مقایسه کردند.[۳][۲۲][۷] برخی دیگر از کاربران، شیوه به قتل رسیدن او را مشابه قتل‌های زنجیره‌ای توصیف کردند.[۲۲][۲۳] طیفی دیگر از کاربران در شبکه‌های اجتماعی، مرگ فرشید هکی را با بازداشت فعالان محیط زیست مقایسه کرده‌اند.[۳]
منابع
۱. «اقتصاد مقاومتی به معنای دفاع از حقوق مستضعفان است». خبرگزاری مهر، ۲۲ مهر ۱۳۹۱ – ۰۸:۵۶. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۲. «فرشید هکی به روایت یکی از دوستانش». رادیو زمانه، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۳. «رسانه‌های امنیتی: فرشید هکی خودسوزی کرده − دربرابر: ناباوری کسانی که او را می‌شناختند». رادیوزمانه، ۱ آبان ۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۴. «قتل ابهام‌آمیز فرشید هکی، حقوقدان و فعال محیط زیست». دویچه وله فارسی، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸.
۵. مهیندخت مصباح. «معمای مرگ فرشید هکی و خبرهای ضد و نقیض». دویچه وله فارسی، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸.
۶. «معمای به آتش کشیده شدن فرشید هکی». پارسی نیوز، ۲۳ اکتبر ۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۷. «چرا مرگ «فرشید هکی» در فضای مجازی بازتاب داشت؟ +عکس». مشرق‌نیوز، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸.
۸. «نقد ضعف رسانه‌ای در ماجرای مرگ «فرشید هکی»». انصاف‌نیوز، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۹. «قتل فجیع فرشید هکی، فعال حقوق بشر و محیط زیست». رادیوزمانه، ۳۰ مهر ۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۱۰. «قتل دکتر فرشید هکی، پلیس: خودسوزی بود، پزشکی قانونی: ما چنین چیزی نگفتیم». خبرنامه گویا. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۱۱. «پزشکی قانونی ایران ادعای اثبات ‘خودسوزی’ فرشید هکی را تکذیب کرد». بی‌بی‌سی فارسی، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۱۲. «قاتل فرشید هکی، وکیل معروف دادگستری کیست و چرا جسد او را به آتش کشید؟». خبرآنلاین، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸.
۱۳. «تکذیب ادعای خودسوزی-وکیل فرشید هکی: قتل او مشکوک است». وبسایت خبری تحلیلی زیتون، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸.
۱۴. «وکیل فرشید هکی: قتل او مشکوک است». صدای مردم، ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۱۵. ««ائتلافی برای آن‌هایی که دیده نمی‌شوند» در انتخابات شورای تهران». رادیو زمانه، ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۱۶. «فرشید هکی متخصص اقتصاد سیاسی جریان انحرافی». نازکبین، ۱۳۹۵/۰۵/۱۱ – ۲:۳۵. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۱۷. «مرگ فرشید هکی: نیروی انتظامی همچنان بر فرض خودکشی تأکید دارد + صدای فرشید هکی». رادیو بین‌المللی فرانسه، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۱۸. «An Iranian economist was allegedly murdered, cut in pieces, and burnt» (انگلیسی). ایران اینترنشنال، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
۱۹. «ادعای عبدالرضا داوری؛ مرثیه‌سرایی برای فرشید هکی یا جنگ روانی علیه نظام؟». خبرگزاری تسنیم، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸.
۲۰. «ماجرای قتل جنجالی دکتر فرشید هکی فاش شد». خبرگزاری تسنیم، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸.
۲۱. «بازتاب «قتل» فرشید هکی و اتهام افساد فی‌الارض علیه فعالان محیط زیست». رادیوفردا، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸.
۲۲. «قتل مرموز «فرشید هکی» فعال مدنی و واکنش‌های متفات در شبکه‌های اجتماعی». صدای آمریکا، ۳۰ مهر ۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸.
۲۳. «ابهام درباره چگونگی مرگ فرشید هکی». ایران اینترنشنال، ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸.
ویکی پدیا