ارمنستان، یک سال پس از انقلاب- آرسن نظریان


تا سال گذشته، ماه آوریل ماه یادآوری فاجعه ای هولناک در تاریخ ارمنستان، یعنی واقعه نسل کشی ارمنیان در ١٩١۵ به دست عمال حکومت عثمانی بود. لکن، یادواره این واقعه شوم در آوریل گذشته مصادف با رویدادهای خجسته ای شد که “انقلاب مخملی” ارمنستان نام گرفت. سال ٢٠١٨ بدون شک به عنوان سالی منحصر به فرد در تاریخ جدید ارمنستان ثبت خواهد شد. تحولات عظیمی که در این کشور به مدتی کوتاه و با عدم خشونتی کم نظیر صورت گرفت، مسیر حرکت ارمنیان را در آینده ای قابل پیش بینی برای این ملت مشخص کرد.

نشریه اکونومیست در شماره ١٨ دسامبر ٢٠١٨ خود ارمنستان را به دلیل حرکت پیگیر به سوی دموکراسی “کشور سال ٢٠١٨” لقب داد (۱).

اخیرا نیز، طبق گزارش موسوم به “آزادی در فضای مجازی” از جانب فریدام هاوس، ارمنستان از این لحاظ از رتبه “تاحدی آزاد” به رتبه “آزاد” ارتقا یافت. طبق گزارش ارزیابی، آزادی اینترنت در ارمنستان پس از رویدادهای آوریل گذشته افزایش یافته است. در تهیه گزارش ارزیابی، وضعیت حقوق سیاسی و آزادی های مدنی کشور مربوطه در نظر گرفته می شود. (۲)

در صحبت از انقلاب ارمنستان، از دامنه اثرات آن در زندگی روزمره مردم، موضع دولت جدید نسبت به تحولات منطقه، روابط با روسیه، امریکا، ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان و تاثیر رویدادهای ارمنستان در منطقه نیز صحبت خواهیم داشت.

انتخابات پارلمانی
انتخابات پارلمانی ارمنستان در نهم دسامبر گذشته، در واقع آخرین مرحله انقلاب مخملی این کشور را رقم زد. طبق گزارشات داخلی و خارجی، انتخابات بدون تقلبهای انتخاباتی معمول در انتخابات پیشین مثل فروش رای، انتقال رای دهندگان با اتوبوس به حوزه های رای دهی و غیره صورت گرفت.

نتیجه انتخابات پیروزی خردکننده ای برای ائتلاف سیاسی به رهبری آقای نیکول پاشینیان (٧٠ درصد آراء)، نخست وزیر، و شکستی به همان اندازه خردکننده برای حزب جمهوری خواه حاکم بود، که حتی حد نصاب ۵ درصد را هم نتوانست کسب کند و لذا به پارلمان راه نیافت.

انعکاس انتخابات در خارج
انتحابات در خارج بازتاب کلا مثبتی داشت. ارزیابی سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) که نمایندگانش را جهت نظارت بر روند انتخابات به ارمنستان گسیل داشته بود، حاکی از آن بود که “انتخابات پارلمانی در ارمنستان با رعایت آزادیهای اساسی و شفافیت برگزار شد. نبود تقلبهای انتخاباتی، از جمله خرید رای و فشار بر رای دهندگان شرایط ایجاد رقابت راستین انتخاباتی میان احزاب و سازمانهای شرکت کننده را فراهم کرد.

هم چنین، ناظران اعزامی شورای بین المجالس جمهوری های پسا- شوروی، که در طول انتخابات در ارمنستان حضور داشتند، نیز ارزیابی مثبتی ارائه دادند. یوری اوسیپف، دبیر کل سازمان، در مصاحبه ای با گزارشگران اظهار داشت که گرچه زمان تعیین شده برای مبارزه انتخاباتی کوتاه بود، لکن، کمیته انتخابات فرصت و امکانات آشناشدن با نیروهای سیاسی و نامزدهای جدید را فراهم کرده بود. وی اضافه کرد که جای خوشحالی است که در مقایسه با جمهوری های دیگر شوروی سابق نیروی جوان ارمنستان فعالانه در عرضه سیاسی کشور حضور دارد و از تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی جدید برای اطلاع رسانی وسیعا استفاده می کند” (۳).

در داخل، اما ارزیابی روند انتخابات قدری متفاوت بود. انتقاد اصلی این بود که انتخابات با شتاب تدارک دیده شد و وقت و فرصت کافی برای احزاب و سازمانهای سیاسی، به ویژه نیروهای اپوزیسیون، برای طرح و توضیح برنامه هایشان داده نشد. در نتیجه، بیشتر آراء به بلوک تحت رهبری پاشینان، “اقدام من”، رفت و رای دهندگان عملا به “یک نفر” رای دادند. به همین جهت پاره ای از رسانه ها و صاحب نظران پارلمان جدید را “پارلمان پاشینیان” می نامند.

در این انتخابات شمار نسبتا پایینی از رای دهندگان، که ۴٩ درصد جمعیت رای دهنده را تشکیل می داد، شرکت کردند. یک دلیل این امر، طبق گفته کارشناسان، فقدان تقلب انتخاباتی بود که در نتیجه، تعداد واقعی، و نه تصنعی، آراء، مثل گذشته، از صندوق رای بیرون آمد.

نتایج انتخابات در سپهر سیاسی کشور
فقدان اپوزیسیون موثر در پارلمان – حزب جمهوریخواه، معروف به حزب الیگارشها، به حدنصاب پنج درصد برای ورود به پارلمان بسیار نزدیک شد، اما نتوانست آنرا تکمیل کند.
هم چنین، حزب داشناکسوتیون، که ارتباطات وسیعی با جوامع ارمنی سراسر جهان دارد، نیز خارج از پارلمان ماند. یک دلیل آن، حملات حزب به گرایشات پوپولیستی پاشینان در آستانه انتخابات ذکر شده است.
حزب جمهوری خواه سالهای دراز برسر قدرت بوده و دارای تجربه و سابقه طولانی در روابط خارجی و اشراف بر امور داخلی است، حضور این حزب درپارلمان می توانست اثری توازن بخش و تکمیلی بر سیاست و عملکرد دولت داشته باشد.
احزاب جمهوری خواه و داشناکسیوتیون دارای کادرهای ورزیده در زمینه دیپلماسی و سیاست خارجی بودند، که می شد در نظام جدید هم از آنها استفاده کرد، که متاسفانه چنین رویکردی از جانب دولت جدید مشاهده نمی شود. فراموش نکینم که پاشینیان، طی مبارزه اش در آوریل سال گذشته وعده دولت آشتی ملی را می داد.

ناکامی ها و موفقیتهای رژیم جدید
مسایل اقتصادی
در هر جابجایی عظیم سیاسی و اقتصادی در پس یک تحول انقلابی، افت موقت اقتصادی پدیده ای غیرقابل اجتناب است و ارمنستان هم از این قاعده مستثنی نیست.

پاشینیان برنامه کارش را بر شعار “انقلاب اقتصادی- تکنولوژی” در ارمنستان قرار داده است. باوجود اینکه اکنون، هم دولت و هم دستگاه قانون گذاری در دست اوست، برنامه های اقتصادی وی تا اینجا نتایج قابل ملاحظه ای نداشته است. از جمله دلایل این ناکامی به شرح زیراست:
– متوقف شدن چند پروژه بزرگ سرمایه گذاری خارجی، از جمله طرح استخراج طلای آمولسار (منطقه کوهستانی جنوب ارمنستان) به دلیل فعالیت کنشگران محیط زیست با ادعای آلوده شدن آبهای زیر زمینی منطقه براثر عملیات استخراج.
– اخراجهای شغلی یا به اصطلاح معمول در ارمنستان: “سرکوب اداری”. دولت جدید در نظر دارد چند وزارتخانه را منحل کند و تعداد وزارتخانه ها را از ١٧ به ١٢ کاهش دهد، که این زنگ خطر را برای شمار قابل ملاحظه ای از کارمندان به صدا در آورده است.
– افزایش مداوم قیمتها و ثابت ماندن حقوقها – این نیز باعث کاهش قدرت خرید مصرف کنندگان و لاجرم افزایش سطح نارضایتی شده است.
به دلایل بالا، محبوبیت پاشینیان به ویژه در میان طبقات کم در آمد، که حدود یک سوم جمعیت را تشکیل می دهند، تاحدی کاهش یافته است.
ارمنستان، هم از اقتصاد دولتی سوسیالیستی و هم از خصوصی سازی بی رویه پس از فروپاشی شوروی سابق صدمه دیده است. صاحب نظران اقتصادی برنامه ریزی براساس دو اصل مهم در “اقتصاد مختلط”، یعنی ١- اقتصاد آزاد، درحدی که موجب اتلاف بی رویه منابع کشور نشود و ٢- اقتصاد دولتی، در هرجا که برای مدیریت منابع استراتژیک کشور ضروری باشد، را شرط ایجاد اقتصادی شکوفا با رشدی پایدار برای ارمنستان می دانند.

مسایل سیاسی داخلی
خطر پوپولسیم – احتمال شکل گرفتن یک نظام پوپولیستی و سنت پرستش شخصیت
پاشینیان گرایشهایی از اتوریتاریسم نشان می دهد. چنین به نظر می رسد که مایل نیست اپوزیسیون موثری در پارلمان حضور داشته باشد و رسانه هایی را که از عملکردش انتقاد می کنند متعلق به حاکمان سابق اعلام می کند. این رویکرد می تواند برای دموکراسی نوپای ارمنستان خطرآفرین باشد.
در واقع می توان گفت نظام الیگارشی در ارمنستان متلاشی شده اما اکنون، با وجود قشر جوان همیشه در صحنه ای که مسحور و مجذوب پاشیینیان است و جز او رهبر اپوزیسون یا تجربه تحول سیاسی قابل توجهی را نداشته، خطر حرکت به سوی نظام اتوریتر وجود دارد.

کم تجربگی کادرهای جدید – مساله دیگر اینست که بیشتر اطرافیان پاشینیان، افرادی بدون تجربه سیاسی و بینش لازم برای پیشبرد سیاست خارجی پیچیده ارمنستان هستند، که باید میان روسیه، غرب و جمهوری اسلامی تعادل ظریفی را برقرار کند. اعضای تیم پاشینیان، به دلیل فقدان دانش حرفه ای و مهارتهای مدیریت مشکل جدی در تصمیم گیری مستقل دارند و لذا اتخاذ تصمیمات اساسی را به رهبر واگزار می کنند. این “بیسوادی حرفه ای” همراه با هدفها و شعارهای بلندپروازانه، می تواند به ایجاد رانت حول رهبر و متمرکز شدن قدرت در دست یک گروه منجر شود.
یکی از نتایج این ندانم کاری ها مساله حل نشده پست مهم دبیرکلی سازمان دفاع جمعی جمهوری های پسا- شوروی است که تا سال ٢٠٢٠ دردست ارمنستان بود و به دلیل شتاب زدگی منصوبین پاشینیان در طرح اتهام علیه ژنرال خاچاتورف (خاچاتوریان) و احضار وی احتمال از دست دادن این پست توسط ارمنستان وجود دارد. (ژنرال خاچاتورف دبیرکل سازمان دفاع جمعی بود که از جانب دولت پیشین ارمنستان ریاست ادواری این سازمان را به عهده داشت).
تصفیه حسابهای شخصی – مساله محاکمه رییس جمهور پیشین ارمنستان، کوچاریان، که به اتهام نقض قانون اساسی در وقایع مارس ٢٠٠٨ در بازداشت به سر می برد و تحت تعقیب قضایی است، پرونده ای که به نظر بعضی از ناظران چیزی جز تسویه حساب سیاسی نیست. فراموش نکنیم که در وقایع یکم مارس ٢٠٠٨ پاشینیان نیز در تشدید تنش و خشونت و تشویق شهروندادن به مقابله با نیروهای دولتی نقش داشته است.

موفقیتها
درکنار جنبه های قابل انتقاد، چند تحول مهم مثبت در ارمنستان پس از انقلاب را نمی توان انکار کرد که از آن جمله است، مبارزه جدی با فساد و ارتشا، شفافیت روزافزون در دستگاههای دولتی، آزادی مطبوعات، افزایش مشارکت شهروندان در حیات سیاسی کشور، برنامه های تسهیل و بهبود سیستم تامین اجتماعی شهروندان از طریق اتوماتیزاسیون خدمات اطلاع رسانی و بالاخره تلاش قابل مشاهده شهروندان برای تبدیل کشورشان به یک جمهوری مدرن قانون محور.

در رابطه با مبارزه با فساد، پاشینیان در سخنرانی ای که اخیرا در اجلاس پارلمانی شورای اروپا در استراسبورگ ایراد کرد، در پاسخ به سئوال نماینده پارلمان فرانسه چنین گفت: “آنچه که من خود شخصا در مبارزه با فساد می توانم انجام دهم، اینست که شخص خودم را دور از فساد نگاه دارم” … و “اینکه خود من، خانواده ام و خویشاوندانم باید بیشتراز دیگران تحت مداقه و تفحص باشند. ما شفافیت را هدف اصلی در ارمنستان قرار داده ایم. البته، نمی توان گفت که مبارزه ما صددرصد موفقیت آمیزاست، اما پیشرفتهای قابل توجهی در این زمینه نصیب ما شده است”.

در همان اجلاس، نماینده اسلوونی در مورد حقوق دگرباشان و وضعیت و موقعیت آنان در ارمنستان از پاشینیان سئوال کرد. واقعیتی است که ارمنستان، مثل بسیاری از کشورهای همجوارش، دارای جامعه ای سنتی و مردسالار است و دگرباشان جنسی با محدودیتهای نسبتا شدیدی در این کشور مواجه هستند. پاسخ پاشینیان این بود که “جمهوری ارمنستان متعهد به قانونمداری است و همه شهروندان آن دارای حقوق و تعهدات مساوی هستند”.
جالب است که بدانیم، یکی از شهروندان مسلمان (کرد) ارمنستان در یوتیوب طرز کتک زدن زن توسط شوهرش طبق قوانین اسلام را به زبان رسمی کشور(ارمنی) منتشر ساخته است (۴).

روابط خارجی
روسیه
روابط با روسیه هم چنان در سطح قبلی ادامه دارد و روسیه کماکان مهمترین شریک نظامی- سیاسی ارمنستان به شمار می رود، گرچه گاه به گاه اعتراضها و مخالفتهایی درمورد حضور پایگاه نظامی روسیه در ارمنستان صورت می گیرد. لکن، این اعتراضات بیشتر دارای دلایل اجتماعی است تا سیاسی. در دسامبر سال گذشته، پس از آنکه یک سرباز روسی در ارمنستان زنی را به قتل رساند، شماری از اعضای “حزب اروپایی ارمنستان” در جلوی سفارت روسیه در ایروان دست به تظاهرات زدند و خواستار برچیده شدن پایگاه و محاکمه متهم توسط دادگاههای ارمنستان شدند. گفنتی است که به فاصله مدت کوتاهی اعضای حزب کمونیست ارمنستان تظاهرات متقابلی را در همان محل ترتیب داده و از حضور پایگاه و ادامه روابط حسنه میان ارمنستان و روسیه جانبداری کردند (۵).

یک رویداد، که موجب انتقاد ایالات متحده از ارمنستان شد، ارسال کمکهای بشردوستانه و بازسازانه به سوریه بود. ارمنستان یک واحد پزشکی و یک واحد مین جمع کن به این کشور گسیل داشته است. با اینکه این اقدام درچارچوب اقدامات بشردوستانه صورت گرفت، دولت امریکا این اقدام ارمنستان را به باد انتقاد گرفت و آنرا ناشی فشار روسیه قلمداد کرد. لکن، باید در نظر داشت که ارمنستان با سوریه دارای روابط تاریخی حسنه است، زیرا بخش مهمی از بازماندگان نسل کشی ارمنیان در ١٩١۵ ، که توسط دولت عثمانی به بیابانهای سوریه (دیرالزور) رانده شده بودند، در آن کشور رحل اقامت افکندند و در طور زمان جامعه اقلیت پویا و بالنده ای را به وجود آوردند. گفتنی است که ارمنیان سوریه در رویدادهای فاجعه بار چند سال اخیر خسارات جانی و مادی قابل توجهی را از سوی آدمکشان داعش متحمل شدند.

ترکیه و جمهوری آذربایجان
جوامع مدنی هردو کشور کلا از تحولات انقلابی ارمنستان استقبال کردند و حتی نشانه هایی از رشک و حسادت مثبت نسبت به تحولات کشور همسایه مشاهده شد. دولتهای این کشورها، اما همان موضع پیشین خود را حفظ کردند. آقای اردوغان،حتی در اظهاراتش در ٢۴ آوریل، روز یادبود نسل کشی ارمنیان، کماکان به انکار نسل کشی ادامه داد و حتی از اظهارات نفرت آفرین و تحریک آمیز خودداری نکرد. وی مقصر اصلی نسل کشی ارمنیان در امپراتوری عثمانی را خود ارمنیان دانست و “کشتار و تبعید آنان را معقولترین کار در آن شرایط” توصیف کرد. اظهارات اردوغان با واکنش شدید دولت ارمنستان و جوامع ارمنی جهان روبرو شد.
از زمان تغییر رژیم در ارمنستان، چند ملاقات غیررسمی میان آقای پاشینیان و علی یف، رییس جمهور آذربایجان، از جمله در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، و سنت پترزبورگ روسیه، و آخرین ملاقات رسمی در وین در چارچوب حل مناقشه قره باغ، صورت گرفت. تنها نتیجه ملموسی که تاکنون از این دیدارها و مذاکرات به دست آمده است ایجاد یک خط ارتباطی (ارتباط اپراتیو) میان رهبران دو کشور بوده است. لکن، فضای خصمانه و عدم اعتماد متقابل باوجود کاهشی محسوس پس از تغییر نظام در ارمنستان در روابط دو کشور ازمیان نرفته و مسابقه تسلیحاتی میان آنان هم چنان ادامه دارد.
یک دلیل عمده برای تداوم فضای عدم اعتماد میان دو کشور دنباله روی جمهوری آذربایجان از سیاست نفی و انکار نسل کشی توسط ترکیه است. لازم است گفته شود که دولتین ترکیه و جمهوری آذربایجان تنها دوکشور درجهان هستند که نسل کشی ارمنیان در امپراتوری عثمانی را انکار می کنند. ذهنیت رد و انکار و نفرت نسبت به ارمنیان هنوز بر بخشهایی از جوامع این دو کشور و رهبران آن حکمفرماست و می توان گفت تا زمانی که این ذهنیت دوام داشته باشد، امیدی به بهبود روابط میان ارمنستان و همسایگان شرقی و غربی اش نمی رود.

ایران و مریکا
در نوامبر سال گذشته، جان بولتون، مشاور امنیتی رییس جمهوری امریکا، ضمن سفری به قفقاز، از سه کشور گرجستان، ارمنستان و آذربایجان بازدید به عمل آورد. بولتن طی توقفش در ایروان کوشید رهبری جدید ارمنستان را برای متابعت از تحریمهای کشورش علیه ایران و منزوی کردن این کشور تحت فشار قرار دهد.
سابقا، پیش از روی کار آمدن آقای ترامپ، ایالات متحده، با وجود تحریمها، چشم خود را روی تعاملات ایران و ارمنستان می بست، رویکردی که تاحدی حاکی از درک موقعیت ژئوپولتیک ارمنستان بود. آقای ترامپ اما، پس از روی کار آمدن تصمیم به تغییر این وضعیت گرفت و بدین منظور جان بولتون، مشاور امنیتی خود را به ایروان فرستاد. بولتن در مدت اقامتش در ارمنستان، ازجمله اظهار داشت: “با اینکه مایل نیستیم در جریان اعمال جدی تر تحریمها علیه ایران، باعث ورود صدمه به کشورهای دوستی که با ایران مرز مشترک دارند، باشیم…. لکن، دولت امریکا عزم راسخ دارد تحریمها را باجدیت بیشتری اعمال کند و در این میان مرز ایران و ارمنستان به عنوان مساله مهمی عرض وجود می کند”.
بولتن، هم چنین به ارمنستان پیشنهاد فروش اسلحه داد. روسیه، به نحو قابل درکی به این سفر و هدفهای آن اعتراض کرد.
در پاسخ به این فشارها، آقای پاشینیان اعلام کرد که روابط با ایران هم چنان در سطح پیشین ادامه خواهد یافت. در عین حال، نظر به اینکه ارمنستان مایل است با ایالات متحده نیز روابط دوستانه داشته باشد، با اقداماتی ظاهری، از جمله تغییراتی سطحی در روابط بانکی (بانک ملت، شعبه ایروان) و اعلام اینکه ممکن است رژیم ویزای آزاد میان ارمنستان و ایران لغو شود (که تا به حال انجام نشده)، سعی در رفع رجوع کردن مساله نمود.
سفیر ایران در ارمنستان، آقای کاظم سجادی، مراتب امتنان خود از موضع گیری ارمنستان دربرابر فشارهای بولتن را به مقامات ارمنستان ابراز داشت.
همین طور، در آغاز سال نو مسیحی،آقای سجادی، ضمن دیدار با وزیر امور موقعیتهای اضطراری ارمنستان راجع به همکاری هلال احمر ایران و صلیب سرخ ارمنستان با وی گفتگو و مذاکره کرد. قرار شد تفاهم نامه ای در این زمینه میان دو کشور امضا شود که ازجمله تمرین عملیات مشترک نجات برای مواقع اضطراری و استقرار تیمهای امداد در مسیر توریستهای ایرانی به ارمنستان را پیش بینی می کند.

سپس، در ماه مارس گذشته، پاشینیان سفر حسن نیتی به ایران کرد و با آقای روحانی، ظریف و خامنه ای دیدار و گفتگو به عمل آورد. در واقعه اخیر سیل در ایران، ارمنستان از اولین کشورهایی بود که کمکهای جنسی از جمله چادر، پتو، خودرو، امدادگر و غیره به ایران فرستاد.

درمورد اوضاع سیاسی داخلی ایران، مقامات ارمنستان اعلام کرده اند که تحولات ایران را به دقت زیر نظر دارند و سیاست خارجی خود درباره ایران را براساس مصالح کشورشان تنظیم خواهند کرد.
به هرجهت، تقریبا هیچ احتمالی وجود ندارد که در روابط میان دو کشور، که دارای پیوندهای عمیق تاریخی، فرهنگی و قومی هستند، حتی در صورت تغییر نظام حکومتی در ایران، تغییری ماهوی به وجود آید.

نتیجه گیری
چند ویژگی مهم انقلاب ارمنستان را از انقلابهای مخملی و غیرمخملی دیگر متمایز می سازد:
۱- انقلاب در منطقه ای صورت گرفت که عموما دارای نظامهای حکومتی توتالیتر، سرکوبگر و فاسد است.
۲- انقلاب بدون خشونت و با آرامش و نظمی کم سابقه عملی شد.
۳- هیچ دولت یا قدرت خارجی در آن دخالت نداشت.
۴- در منطقه ای که دارای حساسیتهای بالای ژئوپولتیک و منافع متعارض قدرتهای بزرگ است، توازن قوا را به هم نریخت. به هم ریختن این توازن، هم چنانکه بارها در نقاط مختلف جهان مشاهده شده، می توانست عواقب خطرناکی برای همه طرفهای درگیر داشته باشد و منطقه قفقاز را به بی ثباتی و ناامنی بیشتر و کشمکشهای سیاسی- نظامی قدرتهای بزرگ بکشاند.
درواقع، تجربه انقلاب ارمنستان نشان داد که هر انقلاب یا دگرگونی انقلابی در منطقه ما (از جمله در ایران) برای اینکه شانس موفقیتی داشته باشد و ریسکها و مخاطرات را به حداقل برساند، ناچار است این واقعیت را مدنظر داشته باشد.
تجربه انقلابی ارمنستان می تواند برای (اپوزیسیونهای) کشورهای همجوار نیز سودمند باشد. پربیجا نیست اگر گفته شود که دفاع و حمایت از دموکراسی نوپای ارمنستان وظیفه همه نیروهای آزادیخواه در منطقه و جهان است.

لاهه، ١٠ اردیبهشت ١٣٩٨ برابر با ٣٠ آوریل ٢٠١٩
——————————————————
پانویس
۱٫ https://www.economist.com/leaders/2018/12/18/the-economists-country-of-the-year-2018
۲٫ https://www.bne.eu/armenia-gains-19-places-to-61-on-latest-world-press-freedom-index-159935/?source=armenia
۳٫
https://www.reuters.com/article/us-armenia-election-osce-idUSKBN1O912R
۴٫ کردهای ارمنستان به دو گروه یزیدی (گروه بزرگتر) و کردهای مسلمان (گروه کوچکتر) تقسیم می شوند. http://nt.am/am/news/267457/
۵- https://www.eurasiareview.com/27122018-armenians-call-for-russian-base-at-gyumri-to-be-shut-down-oped/

*********************

تنها مطالب و مقالاتی که با نام جبهه ملی ايران - ارو‌پا درج ميشود، نظرات گردانندگان سايت ميباشد
بازنشر مقالات با ذكر مأخذ آزاد است