گروه دیپلماسی: بررسی برنامه جامع اقدام مشترک روز پنجشنبه به اتمام رسید و طی آن، جمهوریخواهان برای سومین بار از رد توافق هستهای ناکام شدند. به عبارتی، در ناکامیهای جمهوریخواهان در رد برجام بر همان پاشنهای میچرخد که موجب شده دموکراتها توافق را یک دستاورد محسوب کنند و تمامقد به دفاع آن بپردازند. با این وجود، هنوز بررسی برجام در ایران به پایان نرسیده است و اجرای توافق زمانی صورت میگیرد که طرفین گامهای بعدی را براساس برجام انجام دهند؛ گامهایی که به نظر میرسد ضروری است هرچه زودتر برداشته شوند تا روند اجرای توافق سریعتر صورت گیرد. در این باره با داوود هرمیداس باوند، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی گفتوگویی داشتهایم که در ادامه میآید:
بررسی برجام در کنگره امریکا با ناکامی جمهوریخواهان در رد آن به اتمام رسید. هماینک توافق هستهای وارد چه مرحلهای شده است؟
برنامه جامع اقدام مشترک، توافقی مرحله بهمرحله است. نخستین مرحله آن، اعلام جمعبندی در رابطه با مذاکرات هستهای بود که در ۲۳ تیر (۱۴ جولای) صورت گرفت و طرفین اعلام کردند که به یک وحدت نظر درباره پرونده هستهای ایران رسیدهاند. از آن تاریخ به مدت ۹۰ روز طرفین فرصت دارند که توافق هستهای را در داخل کشورهایشان مورد بررسی قرار دهند. از جمله کشورهایی نیز که این اقدام را انجام داد، امریکا بود که براساس قانون معروف به کورکر – کاردین باید برجام را حداکثر تا ۶۰ روز مورد بررسی قرار میداد. همانطور که بیان کردید، فرصت بررسی توافق از سوی کنگره روز پنجشنبه به پایان رسید. حالا نوبت آن است تا ۱+۵ دستورات مربوط به لغو و تعلیق تحریمها را صادر کند. بر این اساس، اتحادیه اروپایی باید با برگزاری نشست وزیران دستور لغو تمامی تحریمهای اقتصادی و مالی را صادر کند. رییسجمهور امریکا نیز باید تمامی دستورات اجرایی خویش را که درباره فعالیت هستهای ایران بودند، لغو کند. شورای امنیت نیز که با صدور قطعنامه ۲۲۳۱ قطعنامههای تحریمی پیشین خود را لغو کرده است. تنها تحریمی نیز که باقی میماند تحریمهای کنگره است که آنها نیز باید با دستور باراک اوباما به حالت تعلیق دربیایند. اما با همه این تفاصیل، اجرایی شدن این رفع تحریمها منوط به انجام یکسری اقدامات از سوی ایران است؛ مثلا ما باید سطح غنیسازیمان را به ۶۷/۳ کاهش دهیم. تعداد سانتریفیوژهای فعالمان به پنج هزار و خردهای تقلیل یابد و… پس از انجام این اقدامات از سوی ایران، آژانس کارشناسان خود را به ایران میفرستد و آنها با انجام راستیآزمایی بر اقدامات ایران صحه میگذارند و با این صحه گذاشتن، لغو تحریمهای ایران اجرایی میشود.
هماینک برجام نیز در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است. فکر میکنید سرانجام بررسی آن به چه نتیجهای خواهد رسید؟
من فکر نمیکنم مجلس شورای اسلامی برجام را رد کند. در نهایت موضعگیری برخی نمایندگان مجلس برای این است که بگویند ما در روند دستیابی به توافق مشارکت داریم.
اگر توافق از سوی نهادهای تصمیمگیری از ایران رد شود، چه اتفاقی میافتد؟
رد توافق از سوی ایران، نه تنها موجب ادامه یافتن تحریمهای موجود میشود بلکه بهانههای لازم را هم به تندروها و مخالفان توافق خواهد داد و البته جمهوریخواهان بهانه لازم را برای اعمال تحریمها علیه ایران مییابند. به عبارت دیگر، رد برجام از سوی ایران، بزرگترین ضربه را به ما خواهد زد.
با توجه به این مسائل و اینکه بیان کردید احتمال رد برجام از سوی ایران کم است، چه ضرورتی دارد تا روند اجرایی شدن برجام تسریع یابد؟
هرچه روند اجرایی شدن برجام سرعت بیشتری به خود بگیرد، به سود ایران خواهد بود زیرا با اجرای برجام تحریمها نیز زودتر برداشته میشوند و فشارها بر کشور نیز کاهش مییابد در حالی که کند شدن روند اجرای برجام یا عدم اجرای آن تنها نتیجهای که دارد، ادامه یافتن تحریمها خواهد بود. ادامه یافتن تحریمها نیز بیتردید بهنفع خیلی از کشورها خواهد بود. مثلا چندی پیش هند اعلام کرد که به خاطر تحریمهای بانکی ایران، آنها بیش از شش میلیارد دلار از پول نفتهای خریداریشده از ایران را نپرداختهاند یا آنکه پول آن را به روپیه دادهاند. من فکر میکنم تنها کسی که از تاخیر در روند اجرای توافق متضرر میشود، ایران است زیرا مجبور است که اجناس بیکیفیت را گرانتر بخرد. روند ورود سرمایهگذاران خارجی نیز به مشکل روبهرو میشود.
کمتر از دو سال تا ریاستجمهوری باراک اوباما باقی مانده و از سویی، تمامی کاندیداهای جمهوریخواه برای انتخابات ریاستجمهوری مخالفتشان را با توافق اعلام کردهاند. با توجه به این مساله، چه ضمانتی برای اجرای برجام از سوی امریکا وجود دارد؟
نکته نخستی که باید به آن اشاره کنم این است که تمامی اظهارنظرها از سوی این افراد انتخاباتی است و هر کدام برای عقب نیفتادن از دیگری ادعای مختلفی را بیان میکنند. از سوی دیگر، موضوع توافق هستهای در امریکا با مسائل انتخاباتی گره خورده است و برای همین جمهوریخواهان با برجام مخالفت میکنند و دست به فضاسازی میزنند. دومین نکته آن است که هنوز قضاوت برای نتیجه انتخابات ریاستجمهوری امریکا بسیار زود است. نتیجه انتخابات نیز به شرایط روز امریکا بستگی دارد. هماینک اوباما و بسیاری از دموکراتها برجام را یک دستاورد برای خودشان محسوب میکنند که مانع از بروز جنگ دیگری شده است. این مساله شانس آنها را برای برنده شدن در انتخابات افزایش میدهد. شرایط اقتصادی، اجتماعی نیز در این مساله موثر است. هماکنون امریکا دوران رشد اقتصادی را تجربه میکند و آن دوران رکورد را پشت سر گذاشته است. این مسائل در تصمیمگیری امریکاییها موثر است. به ظن غالب میتوانم بگویم که شرایط هماکنون به نفع دموکراتها است تا جمهوریخواهان. از طرف دیگر، تا آن زمان بخش عمدهای از برجام اجرا شده است. مثلا هنگامی که دو سوم توافق هستهای اجرا شده باشد، رییسجمهور بعدی چگونه میخواهد جلوی روند اجرای برجام را گرفته و بازگشت به قبل را کلید بزند. همچنین براساس قرارداد کنوانسیونهای بینالمللی روسای دولتها موظف به اجرای تعهدات دولت پیشین هستند. عدم پایبندی به این تعهدات، به اعتبار این کشور لطمه خواهد زد. از طرفی برجام، توافقی میان ایران و امریکا نیست بلکه یک توافق میان ایران با گروه ۱+۵ است و نقض تعهد از سوی امریکا موجب شکاف در میان ۱+۵ خواهد شد. نگاه آن پنج کشور در اجرای برجام بیتردید به امریکا نیست. توافقی است که تمامی اعضای شورای امنیت بر آن صحه گذاشتهاند. لازم است یادآور شوم که من اعتقاد دارم غبار این هیاهوها تا سال بعد فرو مینشیند. البته پایبندی ایران و عدم بهانه دادن به آنها میتواند عامل موثری در خلع سلاح شدن آنها علیه برجام شود.
به چه میزان مخالفت کاندیداهای جمهوریخواه با برجام واقعی است؟
همانطور که بیان کردم، اظهارنظرهایی که هماینک از سوی کاندیداهای جمهوریخواه در رابطه با توافق میشود انتخاباتی است. من فکر میکنم طرح این مسائل از سوی آنها با گذشت زمان افت میکند و این هیاهو نیز کاهش مییابد. به عبارت دیگر، این مخالفتها نمایشی و برای بسیج افکار عمومی برای انتخابات ریاستجمهوری است.
اعتماد – شماره ۳۳۴۶ – شنبه ۲۸ شهریور ۱۳۹۴