سعید شمس: «نلسون رولیهلاهلا ماندلا »در مخالفت با آپارتاید سختکوشی‌های زیادی را به جان خریده بود، به عنوان یکی از چهره‌های برتر تاریخ معاصر مطرح است و به عنوان نجات‌دهنده آفریقای جنوبی به شمار می‌رود. ماندلا که با تاکید بر سختکوشی روزی گفته بود: «هر روز صبح در جنگل آهویی از خواب بیدار می‌شود که می‌داند باید از شیر تندتر بدود تا طعمه او نشود و شیری که می‌داند باید از آهویی تندتر بدود تا گرسنه نماند. مهم نیست که شیر باشی یا آهو، با طلوع هر آفتاب با تمام توان آماده دویدن باش، این روزها برای ماندن در این دنیا در حال مبارزه است. گفت‌وگوی «شرق» با داوود هرمیداس باوند پیرامون نلسون ماندلا و فعالیت‌هایی است که او در زمان آپارتاید و بعد از آپارتاید انجام داده است:
«آپارتاید و ماندلا»، چه نسبتی را می‌توان برای این قانون و این چهره تعریف کرد؟
پایان آپارتاید را باید آغازی برای فعالیت‌های ماندلا دانست. نلسون ماندلا بعد از پایان آپارتاید از زندان ۲۷ساله رهایی پیدا کرد.
می‌توان گفت ماندلای بعد از آپارتاید با ماندلای زمان آپارتاید فرق داشت؟
ماندلایی که با آپارتاید مبارزه می‌کرد، زندانی شد و محدودیت‌های زیادی را تجربه کرد؛ اما ماندلای پس از آپارتاید، درخشید و در راستای توسعه آفریقای جنوبی قدم‌های بزرگی برداشت و البته مورد توجه مردم هم قرار گرفت.
آپارتاید را باید محصول چه جریان یا تحرکی بدانیم؟
برای پاسخ‌دادن به این سوال، لازم می‌دانم درباره کشف سرزمینی که الان آفریقای‌جنوبی خوانده می‌شود، توضیحاتی بدهم.
بفرمایید.
پرتغالی‌ها اولین گروهی بودند که جنوب آفریقا را کشف کردند. آنها از اواخر قرن ۱۵ در آنجا مستقر شدند تا اینکه در قرن هفدهم هلندی‌ها موفق شدند برخی از سرزمین‌های اشغالی مثل اندونزی و سریلانکا و جنوب آفریقا را به تصرف خود درآورند. مهاجران هلندی به نام «بوئر»ها که اقلیتی با خلق‌وخوی نظامی بودند، در جنوب آفریقا که آفریقای جنوبی فعلی است، استقرار یافتند. تا اینکه استعمار انگلیس در آخر قرن ۱۹ بنا شد و آفریقای جنوبی را بعد از شکست‌دادن بوئرها در سال ۱۸۹۸ مستعمره خود کردند. بعد از آن در کنفرانس ورسای دولت آفریقای جنوبی سیاست آپارتاید یعنی جدایی سیاهان و سفیدها را مطرح کرد و حتی برای مشروعیت‌بخشیدن به آن به انجیل استناد می‌کرد و ادعا داشت که تبعیض بین سفید و سیاه ریشه در دین دارد. مساله آپارتاید در حالی که مخالفانی هم مخالفت خود را اعلام می‌کردند، ادامه داشت.
تن‌دادن کشورها به آپارتاید در آفریقای جنوبی چه دلیلی داشت؟
به هر حال آفریقای جنوبی به دلیل بهره‌مندشدن از الماس و طلا موقعیت ویژه‌ای در اقتصاد جهان داشت و به همین دلیل مشخص، سیاست دولتش موردتوجه قرار می‌گرفت. کشورها به این نتیجه رسیده بودند که قطع رابطه با آفریقا منافع ملی‌شان را تهدید می‌کند.
اما بعد از نجگ جهانی دوم آپارتاید با مخالفت شدید جامعه جهانی مواجه شد.
بله بعد از جنگ بین‌الملل دوم، دولت هندوستان در سازمان ملل طرح قطعنامه‌ای را مطرح کرد که مخالف آپارتاید بود و در ادامه این مخالفت‌ها قطعنامه‌های توصیه‌ای در سازمان ملل صادر می‌شد که به دلیل توصیه‌ای‌بودن، ضمانت اجرایی نداشت. تا اینکه برای اولین‌بار در دهه ۶۰ میلادی شورای امنیت سازمان ملل رسما آپارتاید را مخالف حقوق بشر و تهدیدی برای صلح و امنیت خواند؛ اما دولت آفریقای جنوبی با استناد به بند ۷ ماده ۲ منشور سازمان ملل، این حرکت را دخالت در امور داخلی می‌دانست. این اولین اقدام سازمان ملل در مخالفت با نادیده گرفته‌شدن حقوق‌بشر بود که به موجب آن نفت این کشور تحریم شد. همچنین کشورهای اسکاندیناوی همه مناسبات خود را قطع کردند و حتی ورزشکاران آفریقای جنوبی از حضور در المپیک محروم شدند. به همین دلیل دولت به این نتیجه رسید که باید تجدیدنظری داشته باشند و معضل را حل کند و اینطور شد که دولت آفریقا بر اساس فشارها راضی شد که به آپارتاید پایان بخشد.
و فعالیت‌های نلسون ماندلا شروع شد.
با پایان آپارتاید ماندلا هم که عضوی از حزب کنگره مردم آفریقا بود، از زندان آزاد شد و به دلیل تحرکاتش و همچنین هزینه‌هایی که برای برابری سیاه و سفید متحمل شده بود، در انتخابات مورد اقبال قرار گرفت و به عنوان رییس‌جمهوری تعیین شد و اداره کشور را بر عهده گرفت.
واکنش رییس‌جمهور سیاه به سفیدهای کشور چطور بود؟
ماندلا به جای اینکه بعد از قرارگرفتن در راس دولت به فکر انتقام و این حرف‌ها باشد، سیاست آشتی و مسالمت را در پیش گرفت و به جای کشتار و تخریب، تساهل و تسامع را مد نظر قرار داد و دولتی ائتلافی تشکیل شد که هسته اصلی‌اش در دست سفیدها بود و البته سیاه‌ها هم بخشی از امور را در دست گرفتند. باید گفت که ماندلا بعد از انتخاب‌شدن به عنوان رییس‌جمهوری با روحیه اصلاح‌طلبانه و مسالمت‌آمیز، توانست چهره‌ای مقبول از آفریقا به نمایش بگذارد و با تعامل و رابطه آفریقای‌جنوبی را به صحنه بین‌الملل بازگرداند. همچنین برای اینکه بنیان دموکراسی‌خواهی را در آفریقا ریشه‌دار کند در کنار انتخاب حکومت ائتلافی، در همه موارد برخلاف دیکتاتورها از نظرات و همفکری شخصیت‌های سفیدپوست بهره می‌برد.
با وجود موفقیت ماندلا در مدیریت آفریقای‌جنوبی چرا به‌طور داوطلبانه بعد از دوره دوم دولتش، برای بازگشت به قدرت کاری نکرد؟
همین تصمیم نشان می‌دهد که ماندلا ذره‌ای حس قدرت‌طلبی نداشت و برای گردش قدرت در بین نخبگان دیگر به فکر حضور در انتخابات نیفتاد. چون اعتقاد داشت که مردم باید با ارزش‌های دموکراتیک آشنا شوند. ماندلا به مانند گاندی به دیپلماسی اخلاقی اعتقاد داشت و سعی کرد راه همدلی و سازگاری را نهادینه کند. به همین دلیل به نمادی برای از خودگذشتگی تبدیل شده است.
چه ویژگی‌ای را می‌توان به عنوان مثبت‌ترین مشخصه ماندلا دانست؟
پایبندبودن به رفع تبعیض و بی‌اخلاقی. همچنین او سعی می‌کرد همه اهداف را از طریق موازین قانونی دنبال کند و برای نکته سوم هم می‌توان به این اشاره داشت که تحت هیچ شرایطی حاضر نشد به تضاد و تعارض رو بیاورد و به همین دلیل به سفیدها میدان عمل داد. به همین دلیل است که هم اکنون شاهد هستیم که آفریقای‌جنوبی یکی از ۲۰ قدرت برتر اقتصاد جهان به شمار می‌رود و یکی از کشورهایی است که برای عضویت دایم در شورای امنیت سازمان ملل، مطرح است.
غیر سفیدپوستان دارای فرهنگ خاصی هستند که آنها را با سفیدها جدا می‌کند. اما درایت ماندلا شرایطی را به وجود آورد که اختلافات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی اصلا نمود ندارد و به دلیل پیشرفت‌هایی که داشته، به عنوان یکی از الگوهای پیشرفت و توسعه مطرح است.
سوال آخر؛ ماندلا را با کدام‌یک از چهره‌های تاریخ می‌توان قیاس کرد؟
ماهاتما گاندی.