– آیا جاعلینی که آذربایجان (آتورباتکان) و تبریز را مهد اقوام ترک‌زبان معرفی می‌کنند هیچگاه راجع به وجه تسمیه محلات قدیمی تبریز و فقدان هرگونه رابطه میان این نام‌ها و زبان ترکی فکر کرده‌اند؟
تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی در شمال غرب ایران است که غالبا اشتهای ایجاد «آذربایجان بزرگ» باکو را که بخشی از اهداف راهبردی پان‌ترکیسم را تشکیل می‌دهد تیز می‌کند. ریشه این مالیخولیا نیز نامگذاری جعلی یک دولت تصنعی در یک قرن پیش در مرزهای شمال غربی ایران است.
نمایی از تبریز قدیم
اما آیا جاعلینی که آذربایجان (آتورباتکان) و تبریز را مهد اقوام ترک‌زبان معرفی می‌کنند هیچگاه راجع به وجه تسمیه محلات قدیمی تبریز و فقدان هرگونه رابطه میان این نام‌ها و زبان ترکی فکر کرده‌اند؟ مطمئنم که رژیم باکو به هر کاری دست می‌زند تا مدارک نشانگر این عدم رابطه را پنهان کند. به چند نمونه بپردازیم.
چرنداب
چَرنداب از محله‌های قدیمی تبریز است که با محله ارمنی‌نشین «لیلاوا» هم‌مرز است. چرنداب وجه اختصاری «چهاراَنداب» و ترکیبی از واژه «چهار» و «آونداب» به معنای «ظرف آب»(۱) است.
اَهراب
این محله نیز در بخش‌های مرکزی تبریز واقع شده و با محله ارمنی‌نشین همسایه است. نام اهراب از دو بخش «اَهْر» و «آب» درست شده(۲). «اَهْر» در لغت به معنای درخت زبان گنجشک است و نام محله از رویش فراوان این نوع درختان در کنار نهرها و جویبارهای منطقه به وجود آمده و امکان ندارد که از زبان ترکی برآمده باشد.
باغمیشه
از محله‌های قدیمی شمال شرق تبریز است. این نام از دو نام «بَگ» (در پهلوی قدیم به معنای خدا)(۳) و واژه فارسی «بیشه» به وجود آمده و به معنای «جایگاه خدایان» است. واژه «مِشِه» در زبان ترکی به معنای جنگل از واژه «بیشه» فارسی وام گرفته شده است.
این نام با واژه «بگستان» (بیستون) که باز به معنای «جایگاه خدایان» است تشابه دارد.
ششگیلان
این محله قدیمی به خاطر بناها و یادبودهای باستانی آن شهرت دارد. درباره وجه تسمیه این محله نظرات مختلفی وجود دارد، اما محتمل‌ترین نظر این است که واژه ترکیبی از عدد «شش» در فارسی و واژه «کیل» به معنای «دور، گشت» است که به معنای «شش دور» است(۴).
مارالان
این نام متشکل از دو واژه «مار»، که همان «ماد» نام پادشاهی پیش از هخامنشی بوده، و «آلان» (در زبان تات پسوند مکان بوده) به معنای «مادِستان» است. در زبان عامیانه، مارالان، «مالالان» نیز تلفظ می‌شود که به معنای «محل فروش دام» است. در ضمن، در همین محله، کلیسای مریم مقدس («مریم ننه») واقع است که هر سال بطور سنتی مراسم دعا و تبرک اولین محصول انگور در آن برگزار می‌شود.
مهاد مهین
این نام نیز با نام پادشاهی ماد مرتبط است و به معنای «میهن مادها» است.
چوست دوزان
چوست دوزان از محله‌های شمالی تبریز است که نام خود را از دوزندگان نوعی چارق در این محل گرفته است. «چوست»(۵)در هر دو زبان فارسی و ارمنی به معنای نوعی کفش و دمپایی است. پسوند «دوزان» هم به معنای «دوزندگان» است که آنهم فارسی است.
به این ترتیب هیچکدام از این نام‌های مربوط به محلات تبریز ارتباطی با زبان ترکی نمی‌تواند داشته باشد.
*****
ضرورتی ندیدم که به آن گروه از قدیمی‌ترین محلات تبریز بپردازم که درباره وجه تسمیه غیرترکی آنها به هیچ وجه به جعلیات نمی‌توان پناه برد. از این میان، می‌توان محله‌های زیر را نام برد:
شتربان که ترک‌زبانان به ترجمه آن را «دِوِلوِر» می‌نامند.
محله نوبر به معنای محصول اول.
چارمنار (چهار منار.
محله سرخاب که نام خود را از آب سرخ‌رنگی که از کوه «عین علی» جریان می‌یابد گرفته است. کسانی که موقعیت مسلط کوه «عین علی» نسبت به شهر تبریز را دیده‌اند حتما رنگ سرخ آن توجه‌شان را جلب کرده است.
*****
همچنین از دو محله ارمنی‌نشین تبریز که گذشته‌ای شکوفا داشته‌اند یعنی محله‌های «قلعه» و «پارناوا» (لیلاوا) نیز می‌توان یاد کرد (۶).
ارمنیان بومی تبریز در محله موسوم به «قلعه» زندگی می‌کرده‌اند. اما ارمنیان مهاجر در محله «پارناوا» اسکان داده شدند. پارناوا نام تحریف شده «بارون آواگ» است(۷). از این محله به نام «ارمنستان» هم نام برده می‌شود. در ضمن، یکی از معماران خیابان اصلی محله «پارناوا» آلکساندر تامانیان است که بین سال‌های ١٩٢١ تا ١٩٢٣ به عنوان معمار در شهرداری تبریز مشغول به کار بوده است (۸).
___________
پانویس مترجم:
منبع: (azgonline)
۱.لغت‌نامه دهخدا، عمید
۲.اهراب
۳.بِغ
۴.احتمالا به مفهوم شش دور گشت شبانه پاسبانان در محله بوده است.
۵.چوستک، فرهنگ عمید
۶.از جمعیت ارمنی تبریز احتمالا چند هزار نفر بیش نمانده است.
۷.از ارمنیان سرشناس تبریز
۸.این شخص کسی است که بعد از استقرار حکومت شوروی در ارمنستان در آنجا سکنی گزید. طرح معماری ایروان پایتخت ارمنستان از اوست.