حوزه فعالیت اعظم طالقانی از تلاش‌های گسترده برای احقاق حقوق زنان تا نمایندگی مجلس و اصرار بر تعریف دوباره و دقیق واژه «رجل سیاسی» در قانون اساسی را شامل می‌شود.
اعظم طالقانی، اولین نماینده زن مجلس شورای اسلامی و دبیر کل “جامعه زنان انقلاب اسلامی” که از هفته گذشته به دلیل عارضه مغزی در بیمارستان بستری و تحت مراقبت های ویژه قرار داشت فوت کرد.
نام اعظم طالقانی شاید در کنار نام‌های پرآوازه‌ای مانند نام پدرش، آیت‌الله محمود طالقانی قرار گیرد اما فعالیت‌های مستمر و پرشمار او از او یک سیاستمدار و فعال اجتماعی- سیاسی موثر ساخته است. او در کنار نام‌های دیگری از جریان سیاسی و فکری ملی- مذهبی‌ها در دهه‌های معاصر تاریخ ایران برای همسازی زندگی مدرن، آزاد و برابر با اسلام در تلاش بوده است.
حوزه فعالیت اعظم طالقانی از تلاش‌های گسترده برای احقاق حقوق زنان تا نمایندگی مجلس و اصرار بر تعریف دوباره و دقیق واژه “رجل سیاسی” در قانون اساسی را شامل می‌شود. او را باید یکی از شاخص‌ترین چهره‌های جریانی دانست که به فمینیست‌های اسلامی شهرت دارند. جریانی که تلاش دارد قوانین اسلامی را به نحوی تفسیر کند که با آزادی زنان و برابری حقوق آنها با مردان همخوانی داشته باشد.
بیرون آمدن از زیر سایه پدر
اعظم طالقانی در سال ۱۳۲۲ در تهران متولد شد. پدر او محمود طالقانی (علایی) از فعالان به‌نام ملی مذهبی بود که در جریان سال‌های منتهی به انقلاب ۱۳۵۷ در کنار آیت‌الله خمینی از فعالان شاخص مبارزه با رژیم شاه به شمار می‌آمد. در همین سال‌ها اعظم هم به فعالیت‌های سیاسی روی می‌آورد و در شهریور سال ۱۳۵۴ همزمان با دستگیری پدرش دستگیر و به حبس ابد محکوم می‌شود. با این همه او بعد از دو سال آزاد می‌شود اما همچنان به فعالیت‌های سیاسی خود ادامه می‌دهد.
خانم طالقانی که تحصیلات و فعالیت اصلی‌‌اش پیش از انقلاب در حوزه آموزش بود در سال ۱۳۵۰ با همکاری دو خواهر دیگرش موسسه آموزشی به نام “بنیاد علایی” را راه‌اندازی می‌کنند اما بعد از زندان برای مدت طولانی بی‌کار می‌شود. پس از زندان او به فکر راه‌اندازی یک سازمان غیردولتی برای زنان برمی‌آید.
این ایده چند ماه بعد از انقلاب اسلامی به تشکیل یک سازمان دولتی به نام سازمان زنان تبدیل می‌شود اما با قطع بودجه از دولت این سازمان از هم می‌پاشد. طالقانی با حفظ تشکیل ایده جامعه زنان موفق می‌شود در سال ۱۳۷۱ “جامعه زنان انقلاب اسلامی ایران” را به ثبت برساند. هرچند در تمام طول این سال‌ها این جامعه در حوزه سیاسی و اجتماعی فعالیت منظم داشت.
از سال ۱۳۷۶ و با روی کار آمدن محمد خاتمی و بازترشدن فضای سیاسی ایران، جامعه زنان انقلاب اسلامی هم به فعالیت‌های حزبی خود گستردگی بیشتری داد. با این‌حال در کش و قوس‌های سیاسی دو دهه اخیر و در نهایت با اعتراض‌های پس از خرداد ۱۳۸۸ فعالیت این جامعه هم متوقف شد.
سیاست اداره شورایی تشکیلات و سازمان‌هایی که اعظم طالقانی راه‌اندازی می‌کرد در کنار بزرگترین دستاورد سیاسی پدرش قرار می‌گیرد که ایده اداره شورایی کشور بود. هرچند این ایده به طور ناقص و بدون نتیجه ملموس در ایران پیاده شد اما در زندگی سیاسی و اجتماعی خانم طالقانی تاثیر بسیاری داشت.
اعظم طالقانی از اولین زنانی است که به عنوان نماینده در دور اول مجلس شورای اسلامی انتخاب می‌شود. او در همین جایگاه تلاش زیادی برای جلوگیری از تصویب قوانین ضد زن در مجلس کرد که در برخی موارد موفق شد.
اعظم طالقانی در سال ۱۳۲۲ در تهران متولد شد. پدر او محمود طالقانی (علایی) از فعالان به‌نام ملی مذهبی بود که در جریان سال‌های منتهی به انقلاب ۱۳۵۷ در کنار آیت‌الله خمینی از فعالان شاخص مبارزه با رژیم شاه به شمار می‌آمد
معترض همیشگی به “رجل سیاسی”
از به‌یادماندنی‌ترین فعالیت‌های سیاسی طالقانی پس از اتمام دوره نمایندگی‌اش، تلاش برای شکستن ساختار مردسالارانه نظام سیاسی ایران است. او در سال ۱۳۷۶ برای اولین‌بار خود را نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری کرد. هرچند شورای نگهبان صلاحیت او را تایید نکرد اما این کار باعث شد موضوع تفسیر یک‌جانبه شورای نگهبان از واژه “رجل سیاسی” در جامعه مطرح شود.
او بارها پس از سال ۷۶ هم در انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت نام کرد اما باز هم صلاحیت او رد شد. او در نامه‌های اعتراض خود به مقام‌های بلندپایه کشور، خواستار رفع این تبعیض به ظاهر قانونی شد. نامه‌هایی که به صراحت لهجه و جدیت مشهورند.
این صراحت و جدیت خانم طالقانی مشخصه‌های مشهور شخصیت او است. او در حیات سیاسی و اجتماعی‌اش بارها حتی اگر شده به تنهایی در برابر نابرابری‌ها و ظلم‌ها اعتراض کرده است.
تحصن تک‌نفره او در مقابل زندان اوین در اعتراض به کشته‌شدن زهرا کاظمی، خبرنگار ایرانی کانادایی در سال ۱۳۸۲ یکی از همین نوع کنش‌های سیاسی او است. او در این اعتراض از مسئولان خواسته بود به حبس‌های خودسرانه، نگه‌داشتن زندانیان در انفرادی و اجرانکردن قانون جداسازی زندانیان پایان دهند. او همچنین از معدود فعالان سیاسی ایران بود که بعد از بازداشت خانگی آیت‌الله حسینعلی منتظری فضای نشریه خود را به دفاع از او اختصاص داد.
از مهم‌ترین فعالیت‌های فکری و سیاسی اعظم طالقانی، فعالیت‌های رسانه‌ای او و انتشار نشریه “پیام هاجر” است. نشریه‌ای که با رویه منتقدانه و روشمند به نقد ساختار سیاسی حاکم و توسعه ایده‌های طالقانی درباره زنان و جامعه و سیاست می‌پرداخت
پیام هاجر و بسط تئوریک مدارای اسلامی
از مهم‌ترین فعالیت‌های فکری و سیاسی اعظم طالقانی، فعالیت‌های رسانه‌ای او و انتشار نشریه “پیام هاجر” است. نشریه‌ای که با رویه منتقدانه و روشمند به نقد ساختار سیاسی حاکم و توسعه ایده‌های طالقانی درباره زنان و جامعه و سیاست می‌پرداخت.
طالقانی و همفکرانش در این نشریه به بسط تئوریک مفاهیمی می‌پرداختند که از نظر آنها به همنشینی مسالمت‌آمیز دین با زندگی آزادانه انسان‌ها منجر می‌شود. ایده‌ای که از طرف قشر تاثیرگذاری از سیاستمداران ایرانی که به ملی – مذهبی‌ها شهرت دارند اشائه می‌شود.
پیام هاجر در همین راستا محمل گفتگو درباره حقوق زنان در اسلام بود. موضوعی که یک دغدغه جدی برای طالقانی محسوب می‌شود. ایده او همسازی نقش‌های سنتی مانند مادری با نقش‌های مدرن‌تر زن در جامعه امروز است. این نشریه در سال ۷۹ توقیف شد اما طالقانی توانست در نهایت سال ۱۳۹۳ نشریه دیگری با نام “پیام ابراهیم” را منتشر کند.
خانم طالقانی از آن دست از سیاستمداران ایرانی بود که به خارج‌شدن قطار انقلاب از ریل معتقد بود. او از انقلابیونی است که تصورش از آینده انقلاب در روزهای ابتدایی آن تفاوت بسیار آشکاری با آنچه امروز در جریان است داشت. با این‌حال او از معدود همین انقلابیون است که به این شرایط به صورت آشکار معترض بود.
انتقادهای صریح او از برخورد حاکمیت با معترضان در اعتراض‌های سال ۸۸ و پس از آن و همچنین خطاب قرار دادن رهبر ایران در این انتقادها از جنس کنش‌های سیاسی بی‌پروای او است. او همچنین بارها از اینکه کشور به دست افراد نالایقی اداره می‌شود که به فکر “انحصارطلبی، قدرت‌طلبی و حفظ جایگاه خود هستند” انتقاد کرد.
زندگی سیاسی و اجتماعی اعظم طالقانی از او چهره یک سیاستمدار “مسلمان آزادی‌خواه” ساخته است، ایده‌ای که او و همفکرانش سال‌ها در گسترش آن تلاش کرده‌اند.
هرچند او و همفکرانش منتقدان بسیاری هم دارند. منتقدان از شرکت‌کردن این افراد در ساختار سیاسی سرکوبگر ایران یا بی‌اعتقادیشان به ناکارآمدی این نظام سیاسی انتقاد دارند.