رسانهها و تحلیلگران طرفدار کرملین، پس از دوازدهمین نشست «سازمان دولتهای ترک» که در شهر قبله جمهوری آذربایجان برگزار شد، از طرحهای همکاری نظامی مطرحشده در این نشست ابراز نگرانی کردند و برخی از آنها این سازمان را بهعنوان بلوک نظامی نوظهوری تحت نفوذ ترکیه توصیف کردند.
به گزارش سایت خبری خصوصی اوردا، الهام علیاف، رئیسجمهوری آذربایجان، که ریاست دورهای سازمان را برعهده گرفته، پیشنهاد برگزاری رزمایش مشترک کشورهای عضو سازمان دولتهای ترک در خاک جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۶ را مطرح کرده است.
علیاف در سخنانش به تجربه گسترده جمهوری آذربایجان در انجام بیش از ۲۵ رزمایش نظامی دوجانبه و چندملیتی با همراهی ترکیه در سال گذشته اشاره کرد.
آرکادی دوبنوف، کارشناس علوم سیاسی، در گفتوگو با این سایت خبری گفت که این پیشنهاد بازتابی از تمایل جمهوری آذربایجان به نشان دادن جایگاه خود به عنوان دومین قدرت نظامی این منطقه پس از پیروزی بر ارمنستان است.
او گفت: «به باور من این اقدام چیزی نیست جز نمایش جایگاه جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از قدرتمندترین نیروهای نظامی منطقه، به ویژه پس از پیروزی بر ارمنستان. به نظر میرسد ارتش جمهوری آذربایجان اکنون پس از ترکیه، دومین ارتش قدرتمند منطقه است، اما مهمتر از همه این است که تجربه واقعی نبرد دارد.»
با این حال دوبنوف احتمال تبدیل این سازمان به یک بلوک نظامی-سیاسی مشابه «سازمان پیمان امنیت جمعی» به رهبری روسیه را رد کرد.
او افزود: «بدیهی است که باکو مایل است منابع و تواناییهایی را که ارتش طی عملیاتهای واقعی به دست آورده، به نمایش بگذارد. بعید نیست که از سر احترام به الهام علیاف، رویدادی برگزار شود که نام رزمایش نظامی بر آن بگذارند. اما اینکه تصور کنیم سازمان دولتهای ترک در حال تبدیل شدن به یک بلوک نظامی-سیاسی است، مشابه آنچه درباره سازمان پیمان امنیت جمعی گفته میشود، که خود در عمل کارآیی چندانی ندارد منطقی به نظر نمیرسد. تکرار میکنم: اینها انتظاراتی اغراقآمیز و جاهطلبیهایی بزرگنمایی شده است.»
تحلیلگران روس این تحولات را نشانهای از سلطه ترکیه میدانند
ویکتوریا پانفیلووا، ستوننویس روزنامه روسی نزاویسیمایا گازتا، در یک کانال تلگرامی طرفدار کرملین با نام «اخبار جدید ترکستان» نوشت که «اعلامیه قبله» اختلافات قابل توجهی را میان شرکتکنندگان آشکار کرد.
او افزود: «گسترش دستور کار سازمان برای دربرگرفتن مسائل امنیتی، همچنین درخواستها برای برگزاری رزمایشهای نظامی و ابتکار عمل سازمان دولتهای ترک که طبق پیشنهاد رجب طیب اردوغان، رئیسجمهوری ترکیه، حتی میتواند سوریه را هم شامل شود، از سوی کارشناسان تلاشی از جانب آنکارا برای تصاحب سیاست خارجی کشورهای عضو تلقی شد.»
«وستُچنی اکسپرس ۲۴»، کانال تحلیلی نزدیک به کرملین نیز ارزیابی تندی منتشر کرد و این سازمان را «سلطنت ترکها» نامید که نشستهایی برای «بحث درباره فتح جهان» برگزار میکند.
در این کانال آمده است: «سلطان ترکیه، اردوغان، که ظاهرا خود را فرمانروای دو قاره میپندارد، دستورها را صادر میکند و رهبران آسیای مرکزی با احترام سر تکان میدهند و با دقت وانمود میکنند که وحدت و برادری برقرار است. تنها افسوس اینجاست که این برادری بر پایهای سست از بیانیههای توخالی و جاهطلبیهای بیپایه استوار است؛ جاهطلبیهایی که بر پرچمهای ترکیه و طرحهای ژئوپولیتیکی مشکوک تکیه دارند.»
تاکید بر «ضعفهای اقتصادی»
کانال وستچنی اکسپرس ۲۴ همچنین با اشاره به «ضعفهای اقتصادی» اعضای سازمان دولتهای ترک، تاکید کرد که کمبودهای اقتصادی، جاهطلبیهای این سازمان را تضعیف میکند، چرا که تجارت متقابل میان کشورهای عضو تنها «۷ درصد از کل گردش تجارت خارجی» آنها را تشکیل میدهد.
این کانال افزود: «برای مقایسه، در همان اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه که رهبران کشورهای ترک تلاش زیادی برای فاصله گرفتن از آن دارند، این رقم به حدود ۲۰ درصد میرسد. نتیجه روشن است: تجارت میان ملتهای به اصطلاح برادر سودآور نیست، چون چیزی برای دادوستد میان آنها وجود ندارد.»
در این تحلیل همچنین بر سلطه تجاری ترکیه تاکید شده و آمده است که واردات قرقیزستان از ترکیه تقریبا ۲۰ برابر صادراتش به این کشور است، یعنی ۶۲۵ میلیون دلار در برابر تنها ۳۴ میلیون دلار.
وستچنی اکسپرس ۲۴ همچنین پروژه «کریدور میانی» را بیاثر دانست و نوشت که «این طرح همچنان روی کاغذ مانده است».
کریدور میانی مسیری است که از طریق گرجستان، جمهوری آذربایجان، دریای خزر و قزاقستان، ترکیه را به چین وصل می کند.
به نوشته این کانال «مسیرهای رقیب فعالاند، و ‘صندوق سرمایهگذاری ترک’ با سرمایه ۵۰۰ میلیون دلاریاش در طول یک سال حتی یک پروژه هم اجرا نکرده است».
هشدار درباره تشکیل بلوک نظامی
«تورانسکی اکسپرس»، کانال تلگرامی نزدیک به کرملین، هشدار داد که «ایده برادری ترکی» به ابزاری مناسب برای بازیهای ژئوپلیتیکی تبدیل شده، و افزود جمهوری آذربایجان و ترکیه نقش اصلی را در سازماندهی نهادهای نظامی و سیاسی ایفا میکنند.
این کانال میگوید: «علیاف بلافاصله مسیر را مشخص کرد: برگزاری رزمایشهای مشترک کشورهای عضو سازمان دولتهای ترک، و ایجاد ‘مرکز واحد قدرت’ در حوزه دفاع و امنیت. هیچ رهبر دیگری جرات مخالفت نداشت و حضور نمایندگان جمهوری بهرسمیتنشناخته ‘قبرس شمالی’ تنها تردیدها درباره مشروعیت چنین ابتکارهایی را تقویت کرد.»
این کانال استدلال کرد که قاسم جومارت توقایف، رئیسجمهوری قزاقستان، با وجود اعلام رسمی بیطرفی، در عمل با گسترش همکاریهای امنیت سایبری و ایجاد قالب جدید سازمان دولتهای ترک موافقت کرد؛ ابتکاری که راه را برای مشارکت کشورهای غیر ترک و تقویت نفوذ ترکیه و غرب، از جمله فناوریهای نظامی بریتانیا، هموار میکند.
تورانسکی اکسپرس افزود: «تمام این سخنان درباره ‘نیرویی که باید جدی گرفته شود’ در واقع پوششی است برای نزدیکی نظامی-فنی و سیاسی، که تنها بازیگران خارجی از آن سود مستقیم میبرند، در حالیکه منافع قزاقها در آخرین اولویت قرار دارد.»
روسیه از طریق تاجیکستان « پاسخ میدهد»
وبسایت طرفدار کرملین «پولیتناویگاتور» سفر ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری روسیه، به تاجیکستان را تلاشی برای مقابله با «تبدیل سازمان دولتهای ترک به بلوک نظامی-سیاسی تحت حمایت ترکیه و ناتو» توصیف کرد.
این وبسایت نوشت: «دوشنبه [پایتخت تاجیکستان] در پی تغییر موازنه قدرت در منطقه به پایگاه اصلی روسیه تبدیل میشود، چرا که سازمان دولتهای ترک در حال تغییر شکل به بلوکی نظامی-سیاسی زیر پرچم ترکیه و ناتو است.»
پولیتناویگاتور تاجیکستان را تنها متحد غیر ترک روسیه در آسیای مرکزی دانست و به توافقهای دو کشور برای تقویت پایگاه نظامی ۲۰۱ روسیه و جلوگیری از «دخالت کشورها و سازمانهای غیرهمسو در امور منطقه، از جمله در آسیای مرکزی» اشاره کرد.
این رسانه افزود: «منظور دقیقا مقابله با همان نیروی نیابتی ناتو است که خود را در لباس ‘اتحاد ترکی’ پنهان کرده و با هدایت لندن و واشنگتن، هدفش تضعیف منطقه است.»
ایگور شستاکوف، مدیر مرکز ابتکارات کارشناسی «اوی اردو» نیز در کانال تلگرامی طرفدار کرملین «آسیاتسکی اکسپرس» این نشست را «نقطه عطفی» خواند که «دستور کار اقتصادی در آن از مؤلفههای ایدئولوژیک پیشی گرفته است».
با این حال او هشدار داد که ابتکارهای مربوط به همکاری نظامی، از جمله نشست سال ۲۰۲۵ دبیران شورای امنیت در بیشکک و پیشنهاد ازبکستان برای برگزاری نشستهای منظم اطلاعاتی در سمرقند، نشانههایی از «شکلگیری واقعی یک بلوک» هستند.
شستاکوف نوشت: «به نظر من، چشمانداز ایجاد «ارتش توران» به تدریج از سطح نمادین به عرصه عملی نزدیک میشود. رزمایشهای مشترکی که جمهوری آذربایجان برای سال ۲۰۲۶ برنامهریزی کرده، تاییدی است بر اینکه مسیر شکلگیری یک بلوک نظامی روزبهروز آشکارتر میشود.»
BBC