تاریخچه « 22 خرداد »، روز همبستگی زنان ایران

شکلگیری جمع هماندیشی فعالان جنبشزنان

اهدای بالاترین جایزه صلح در جهان ـ نوبل صلح ـ به شیرین عبادی سببساز برگزاری نشستی در مهرماه 1382 با حضور شیرین عبادی و فعالان مختلف زنان از طیفهای گوناگون شد. این نشست آغازگر سلسله نشستهای جمع گسترده ای بود که بعدها به نام «جمع هماندیشی فعالان جنبش زنان» عنوانبندی شد. از دل این سلسله نشستها نیز ایدهی تجمع 22 خرداد 1384 در مقابل دانشگاه تهران شکل گرفت.

تجمع «22 خرداد» سال 1384

فراخوان تجمع 22 خرداد در مقابل دانشگاه تهران در 16 خرداد به روی سایت ها رفت. در این فراخوان نوشته شده بود: «سالهاست که زنان براي دستيابي به حقوق برابر تلاش مي کنند. دشواري ها و موانع بسيار جدي بر سر راه آنان وجود دارد. بن بست هاي قانون اساسي و قوانين مدني و جزايي حاکم بر جامعه يکي از مهمترين اين موانع است. ما زنان براي پيگيري و دستيابي به حقوق برابر از تمامي شيوه هاي مسالمت آميز بهره مي جوييم تا با ياري يکديگر صداي اعتراض خود را به قوانين موجود هرچه رساتر اعلام کنيم».

بهمجرد آنکه فراخوان برگزاری تجمع صلحآمیز زنان در مقابل در ورودی دانشگاه تهران ـ با عنوان «نقض حقوق زنان در قانون اساسی» ـ منتشر شد، گروهها، افراد، سازمانهای زنان، و بسیاری از انجمنهای مدافع حقوق برابر، از شهرهای مختلف ایران به آن پیوستند. این حرکت و فراخوان آن به همدلی و توافقی بیسابقه بین گروهها و گرایشهای مختلف زنان و شخصیتهای گوناگون فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دست یافت. تشکلها و افراد و انجمنها از تبريز، اصفهان، کردستان، چهارمحالبختياري، خراسان، کرمان، سيستان و بلوچستان، لرستان و کرمانشاه از اين حرکت بهطرزی شایسته و امیدبخش، استقبال کردند و با پیوستن به فراخوان تجمع (یا با بیانیههای مستقل خود) به این همای صلحآمیز پاسخ مثبت دادند.

فراخوان تجمع 22 خرداد با استقبال سیصدوپنجاه تن از زنان فعال در حوزههای مختلف و امضای بیش از نود تشکل، شامل انجمنهای: زنان، محيط زيستي، جوانان، آموزشي، و انجمنهاياسلامي دانشگاهها همراه شد که به «کاروان اعتراض به قوانین تبعیضآمیز علیه زنان»، پیوستند. همچنین یکصدوچهارده نفر از دانشجويان دانشگاه تهران و شصت تن از اعضاي دفتر تحکيم وحدت، و فراتر از چهارده نشريه مستقل دانشجويي نیز فراخوان تجمع 22 خرداد را امضاء کردند. در این میان یکصدوبیستوهشت وبلاگ با اعلام حمايت پرشور خود در اين حرکت شرکت فعال داشتند. حتا «کانون وبلاگنويسان» هم بيانيهاي حمايتی در این زمینه منتشر ساخت. از سوی دیگر اعلام حمایت بیش از یکصدو پنجاه تن از مردان آزاداندیش طی نامهای جداگانه منتشر شد. زنان خارج از کشور نیز با انتشار بیانیههای مستقل خود و نیز برگزاری تجمعهایی در محیط زندگی خود، از اعتراض مسالمتآمیز خواهران خود در داخل کشور، استقبال کردند. نزدیک به یکهزار تن از شخصيتها، انجمنها، گروهها از جمله حقوق دانان برجسته دنیا، پنج تن از برندگان جایزه صلح نوبل، اساتيد پرآوازه دانشگاهها، دیدهبان حقوقبشر، گروههاي فمينيستي، سازمانهای مدافع برابری و آزادی، نويسندگان و شاعران خارج کشور و ... با انتشار بيانيههاي متعددی به حمایت و پشتیبانی از تجمع مسالمت آمیز زنان برخاستند.

بدین ترتیب پیش از تجمع 22 خرداد، جمع کثیری از جامعه به حمایت از آن بپاخواستند و هنگامی که روز 22 خرداد، تجمع در برابر دانشگاه تهران و با سختی بسیار برگزار شد، بیش از ششهزار تن از زنان و مردان فقط در محوطهی سر در دانشگاه تهران گرد آمدند و بسیاری از علاقمندان نیز به دلیل ممانعت پلیس و متفرق ساختن آنها در واقع نتوانستند به تجمع بپیوندند. برگزاری موفقیتآمیز تجمع 22 خرداد سال 1384 باعث گسترش خواسته های جنبش زنان و مطالبات حقوقی این جنبش شد. همچنین اعلام قاطع حمایت و همبستگی گسترده نسبت به آن، سبب شد که این «روز» به عنوان نقطه عطفی در مبارزات معاصر جنبش زنان ایران، بهیادگار بماند.

دومین سالگرد روز 22 خرداد: تجمع زنان در میدان هفت تیر ـ 1385

در سالگرد آن تجمع یعنی در 22 خرداد 1385، گروههایی از زنان به مناسبت برگزاری سالگرد 22 خرداد که روز همبستگی زنان در ایران را شکل داده بود، بار دیگر فراخوانی را برای تجمع در میدان هفت تیر و با خواسته «تغییر قوانین تبعیضآمیز» منتشر کردند. در فراخوان این تجمع نیز خواسته حقوق برابر مانند سال گذشته پیگیری شد: «از زمان تدوين قوانين در انقلاب مشروطه، طي یکصد سال گذشته، تلاش زنان ايراني همواره متوجه دستيابي به حقوق برابر و انساني بوده است. اما با وجود تمامي اين تلاش ها، در کليه قوانين از جمله قوانين مدني و جزايي، حقوق اوليه زنان همچنان ناديده گرفته شده و بن بست هاي قانوني بسياري را بر زندگي زنان جامعه ايراني تحميل کرده است.

ما زنان در 22 خرداد سال گذشته يک دل و يک صدا اعتراض خود را به کليه قوانيني که حقوق زنان را نقض کرده ابراز داشتيم اما مطالبات بر حق ما همچنان بي پاسخ مانده است. بدين سبب امسال نيز در پيگيري قطعنامه 22 خرداد سال گذشته دوباره گرد هم خواهيم آمد و خواسته هاي مشخص خود را از جمله منع چندهمسري، لغو حق طلاق يکطرفه مرد، حق ولايت و حضانت بر فرزند توسط پدر و مادر به طور مشترک، تصويب حقوق برابر در ازدواج (مانند حق بدون قيد و شرط اشتغال و حق تابعيت مستقل زنان متاهل و...)، تغيير سن کيفري دختران به 18 سال، حق شهادت برابر، و... ديگر قوانين تبعيضآميز اعلام خواهيم کرد».

در پی این فراخوان که توسط جمعي از فعالان جنبش زنان براي برگزاري تجمعي مسالمتآميز در اعتراض به قوانين زن ستيز، اعلام شده بود، جمع وسيعي از مردان و زنان آزادانديش به رغم تفاوتهاي فكري و عقيدتيشان از اين حركت پشتيباني كردند و فراخوان به امضای بیش از دو هزار تن از افراد و گروهها از طیفهای گوناگون رسید. اين حمايت گسترده و امیدوارکننده، در مدت کمتر از یک هفته، از امضاهای فردی به گروهها و سازمانهاي مدني، سياسي، دانشجويي، و سندیکایی نيز تعميم يافت. نهادها و گروههايي كه از تهران و شهرستانها چون تبریز، كردستان، اصفهان، گرگان، اروميه و... همچنين دانشگاههاي مختلف تهران و شهرستانها، انجمن برندگان جايزه نوبل صلح، نزدیک به چهل و یک سازمان بین المللی زنان از ديگر كشورها مانند ليگ فمينيستي قزاقستان، سازمان منطقهاي ”زنان تحت قوانين اسلامي“ (ولوم)، ائتلاف زنان آسيا و خاورميانه، و سازمانهاي حقوق بشري همچون سازمان بينالمللي عفو بین الملل و سازمان حقوق بشر اول، بيش از یکصد نفر از اساتيد و روشنفكران غيرايراني و نزدیک به یکصدوسی وبلاگ و تعدادی از سايتهاي مستقل از برگزاري تجمع مسالمتآميز زنان در 22 خرداد در ميدان هفت تير تهران حمايت كردند. از میان خیلعظیم حمایتکنندگان از تجمع، همچنين میتوان به فمينيستهاي برجستهاي همچون ”گاياتري اسپيواك“ و شش برندهي جايزهي نوبل: شيرين عبادي (ايران)، جودي ويليامز (آمريكا)، بتي ويليامز (ايرلند)، ونگاري متاعي (كنيا)، ريگوبرتا منچو (گواتمالا)، آلفريد جلنيك (برنده جايزه نوبل ادبيات) و...، اشاره کرد. همينطور نشريات دانشجويي را نيز ميتوان به لیست حامیان پرشور این حرکت مردمی، افزود.

در این میان دفترچههای «تاثیر قوانین در زندگی زنان» بههمراه فراخوان تجمع در نسخههای فراوان، توسط گروه هماهنگکننده چاپ و در سراسر شهر تهران به مدت یک هفته پخش شد. این دفترچهها که متن اولیه دفترچههای کنونی «تاثیر قوانین در زندگی زنان» کمپین یک میلیون امضاء است، پیش از تجمع در متروها، در خانهها و در میان مردم توزیع شده بود. حتا پیش از تجمع دو سه نفری در مترو به دلیل پخش این دفترچهها به طور کوتاه مدت بازداشت شدند.

به هر حال تجمع روز دوشنبه 22 خرداد 1385 ساعت 5 بعد از ظهر آغاز شد اما به مجرد آغاز حرکت، زنان و مردان تجمع کننده در میدان هفت تیر مورد ضرب و شتم خشونت آمیز نیروی انتظامی قرار گرفتند. در این میان هفتاد تن بازداشت شدند که بهتدریج طی یک تا هفتروز با قرار تعهد، یا ضمانت، آزاد شدند. اما برای برخی از آنان پروندههای قضایی تشکیل شد. پیش از تجمع به در خانه برخی از زنانی که جزو گروه هماهنگ کننده تجمع بودند، ریختند و البته تنها توانستند یک نفر از آنان را پیش از تجمع بازداشت کنند.

با وجود همه این فشارهای فزاینده اما پس از تجمع 22 خرداد در میدان هفت تیر، گروههای گوناگونی که در تجمع حضور داشتند بار دیگر گرد هم آمدند تا برای پیگیری قطعنامه آن تجمع، حرکتی مسالمتآمیز و گسترده را شکل دهند. بدین ترتیب کمپین یک میلیون امضاء برای تغییر قوانین تبعیض آمیز سرانجام در 5 شهریور 1385 متولد شد. تولد کمپین، آغازگر حرکتی گسترش یابنده در سطح ملی و بین المللی شد که مطالبات حقوقی زنان را در سطحی وسیع تر مطرح و عمومی ساخت.

سومین سالگرد 22 خرداد

احضارهای تلفنی و کتبی، پروندهسازی برای کنشگران جنبش، ابلاغ حکمهای سنگین و بیتناسب برای مدافعان حقوقبرابر یعنی برای کسانی که از مرز حرف و شعار عبور کرده و به وادی عمل (اعتراض خیابانی) ارتقا یافته بودند و خطقرمزها را شکسته و نادیده میگرفتند، در کنار فعالیتهای شبانهروزی و نفسگیر در جنبش یک میلیون امضاء، در مجموع، کنشگران جنبش را به این نتیجه رساند که پاسداشت و برگزاری یادمانهای مربوط به سالروز 22 خرداد _ بهرغم شیوههای اعتراض خیابانی که طی دو سال پیش، انجام گرفته بود _ در سومین سالگرد به صورت سمینار در فضای سرپوشیده انجام گیرد. بهخصوص که وجود پر برکت و ثمربخش کمپین و روش «گفتگوی چهره به چهره» در واقع تداومبخش همان سیاستهای خیابانی برای تماس مستقیم و گفتگو با شهروندان است. چنین شد که 700 تن از فعالان جنبش حقوقبرابر در بیانیه مبسوطی، همه این موارد را به اطلاع عموم رساندند.

در زیر، بخشهایی از بیانیه سومین سالروز 22خرداد آورده شده است:

«ما مدافعان حقوق برابر در آستانه 22 خرداد، سالگرد روز همبستگی زنان ایران، با توجه به شرایط بغرنج و پیچیده جامعه و با وجود رنجی که از خشونت های اعمال شده به اقشار مختلف در قلب دردمندمان داریم، از یک سو به مسئولان کشور هشدار می دهیم که این برخوردها و خشونت های نابخردانه برخی از مسئولان امنیتی، کل جامعه را در معرض تنش شدید قرار خواهد داد. و از سوی دیگر به پاس فعالیت های تعمیق یافته جنبش زنان در قالب «طرح آموزش چهره به چهره» در شناخت قوانین تبعیض آمیز و جمع آوری یک میلیون امضاء، و مقاومت مداوم، یکپارچه و آهسته و پیوسته ای که جنبش زنان طی یکسال اخیر در قالب کمپین های مختلف پی گرفته، همچنین به منظور تداوم و تثبیت فرایند همین تلاش ها، امسال (1386) سالروز 22 خرداد را به جای تمرکز بر کنشی اعتراضی به صورت برگزاری تجمع در یک میدان و در یک شهر، با پی گیری و گسترش روش «گفتگوی چهره به چهره» که جنبش زنان پایه گذارده، خواسته های خود را در تمام کشور همچنان تکثیر می کنیم. ما به این طریق (یعنی تغییر آگاهانه روش خود به منظور تثبیت دستاوردهای ارزشمند یک سال گذشته) نشان خواهیم داد که تحمل و صبوری را برای رسیدن به خواسته های انسانی مان فراگرفته ایم، اما بی شک تا دستیابی به مطالبات بر حق زنان، همچنان به فعالیت و تلاش خود به طرق مختلف ادامه خواهیم داد. در این میان به مسئولان گوشزد می کنیم که اگر به جای پاسخی منطقی و شنیده شدن مطالبات برحق زنان، روندهای خشونت آمیز علیه زنان همچنان تداوم یابد و سیاست های منطقی از سوی مسئولان در جهت تغییر قوانین تبعیض آمیز (به ویژه نابرابری موجود در قوانین خانواده) اتخاذ نشود، بی شک تراکم خواسته های برحق زنان و عدم پاسخگویی به آن، نه تنها زندگی زنان که حیات اجتماعی کل جامعه را دچار بن بست های علاج ناپذیری خواهد کرد».

22 خرداد 1386 را سایت های «زنستان» و «کانون زنان ایرانی» با ویژه نامه هایی در رابطه با 22 خرداد پاس داشتند. در سومین سالگرد 22 خرداد، در دفتر تحکیم وحدت مراسمی به این مناسبت برگزار شد و نیز مراسم دیگری با حضور بیش از 100 تن از فعالان جنبش زنان در خانه ای برگزار شد که در این مراسم فعالان جنبش زنان این روز را در کنار یکدیگر پاس داشتند. در این مراسم «خدیجه مقدم» گفت: «هیچ وقت شیرینی 22 خرداد 84 و تلخی خشونت 22 خرداد 85 را فراموش نمی کنم و 22 خرداد را روز ملی زنان ایران می دانم.»

سپس منصوره شجاعی، مجری برنامه خاطرنشان کرد:«کمپین های مختلف جنبش زنان مانند کمپین سنگسار و کمپین یک میلیون امضاء به عنوان تجسمی واحد از مطالبات حقوقی زنان نیز از آن دست زمین لرزه هایی است که تکانه هایش نه ویرانی که امید آبادانی را به جنبش زنان پیشکش کرده است... حضور زنان در خرداد ماه های داغ اخیر جرقه های نه چندان کوتاه عمر جنبش را به آتش پایدار کمپین یک میلیون امضاء و خیزش های پرشور دیگر تبدیل کرد و اینک در این خرداد داغ نیز به پاسبانی آتش خویش نشسته ایم. با این مقدمه بود که شجاعی از «سیمین بهبهانی»، که با دم گرم شعرش این آتش مهربان را به پا نگاه داشته درخواست کرد تا مراسم را با اشعارش آغاز کند.»

در این مراسم، شهلا لاهیجی نیز گفت: «گاهی بعد از 27 سال جنگیدن احساس خستگی می کردم و می پرسیدم کارهایم حاصلی داشته؟ امروز، 22 خرداد سال قبل و سال قبل تر و همه روزهایی که چیزی به نام جریان مستقل زنان را به چشم دیده ام پاسخم را گرفته ام و مطمئن شده ام که پیروزی از آن ماست».

«نسرین ستوده»، که وکالت بسیاری از حاضران در جمع را بر عهده داشت، به نمایندگی از این زنان حقوق دان کنار ترازوی عدالتی که نماد کمپین است، ایستاد و ورود وکلای زن به جنبش زنان و اصرار زنانی که مشکلات حقوقی دارند به گرفتن وکیل زن را اتفاق فرخنده ای نامید که حاصل تلاش این سال هاست.

بهاره هدایت که به قول منصوره شجاعی سمبل پیوند جنبش زنان و جنبش دانشجویی است، گفت:«در 22 خرداد 85 مطالبات زنان در بخشی از جنبش دانشجویی که بیشتر سیاسی بود و این مطالبات را نمی شناخت مطرح شد و فرصتی برای همکاری بیشتر در اختیار هر دوطرف قرار گرفت».

دلارام علی از دستش که شکسته شد گفت و خودش که روی زمین کشادندنش و بازجویی که مدام فریاد می زد، و زندانی که بد است: «می گذرد روزهای زندان. روزهایی که بد است. در جایی که بد است. اما تو خوب می مانی چون می دانی چرا رفته ای و می دانی که باید بایستی و مبارزه کنی. یکبار در میدان هفت تیر و یکبار هم در کوچه پس کوچه های شهر برای جمع کردن یک میلیون امضاء».

رضوان مقدم که تا کنون 5 هزار امضا جمع کرده، به نمایندگی از این جمع گفت:«اولین روز شروع کمپین با خودم عهد کردم ماهی 500 امضا جمع کنم و حالا که 9 ماه گذشته توانسته ام 500 امضا هم بیشتر از تعهدم بگیرم».

«ژیلا بنی یعقوب»، دبیر سرویس زنان و اجتماعی روزنامه سرمایه که از بازداشت شدگان تجمع سال گذشته بود، با یاد کردن از زنان و مردانی که 22 خرداد گذشته به زندان رفتند، گفت: « یادمان نرود 22 خرداد سال گذشته بیش از 70 نفر بازداشت شدند که تعداد زیادی از آنها گمنام بودند و تا امروز هم نام برخی شان را نمی دانیم».

شیرین عبادی تجمع 22 خرداد واعتراض علنی زنان را تلنگری بر وجدان جامعه عنوان کرد و گفت: «بعد از گذشت یک سال از تجمع 22 خرداد سال 85، الان که به پشت سر نگاه می کنیم متوجه می شویم که حرکتمان درست بوده و تردیدها و دلهره های آن روز بی مورد بوده است... ما هزینه دادیم، اذیت شدیم، برایمان پرونده شد، اما یادمان باشد هیچ دستاوردی رایگان نیست و هیچ چیز بی بها بدست نمی آید... کمپین یک میلیون امضاء چنان گستردگی پیدا کرده که هیچ کس حتا خود ما اعضای کمپین هم دیگر نمی توانیم جلوی آن را بگیریم و متوقف اش کنیم».

نوشین احمدی خراسانی در این مراسم گفت: «از این فرصت می خواهم استفاده کنم و فقط احساس خوشحالی و غرور خودم را به عنوان یک عضو کمپین یک میلیون امضاء اعلام کنم، من واقعا آدم خوشبختی هستم که در حرکتی سهیم هستم که می توانم از تجربه و درایت پیشکسوتانی چون سیمین بهبهانی، شیرین عبادی و شهلا لاهیجی و از طراوت، خلاقیت، پویایی و شور نسل جوان جنبش زنان بهره مند شوم».

در این مراسم دیگر فعالان جنبش زنان از جمله شهلا انتصاری، ناهید کشاورز، مینو مرتاضی، فخرالسادات محتشمی پور، محبوبه عباسقلی زاده، شادی صدر، پروین اردلان، سوسن طهماسبی و بسیاری از اعضای کمپین یک میلیون امضاء حضور داشتند.

محل دفتر «تحکیم وحدت» نیز در سالگرد 22 خرداد میزبان فعالان زنی بود که آمده بودند تا اندیشه های متفاوتی را مطرح کرده و به بحث بگذارند.

محبوبه عباسقلی زاده در این مراسم صحبتهایش را در مورد «چشم انداز آینده جنبش زنان ایران» با تبریک «22 خرداد، روز ملی همبستگی زنان ایران»»و یادآوری «سالروز بازداشت مهندس موسوی خوئینی» آغاز کرد:«وقتی از چشم انداز اینده جنبش زنان حرف می زنیم به این معناست که این جنبش یک نهاد و سازمان مشخص است و حالا این افراد دور هم جمع شده اند و یک چشم انداز برای فعالیتهایشان تعریف کرده اند، ولی چنین چیزی در مورد این جنبش وجود ندارد پس ما فقط می توانیم برداشتها و تحلیلهای شخصی و قرائت های گروههای مختلف از چشم انداز جنبش زنان را بیان و بررسی کنیم. و در این مورد می توانیم به این دو رویکرد بپردازیم: یکی آنکه جنبش زنان به کجا می رود و دیگری انکه چشم انداز خواسته های جنبش زنان چیست».

فاطمه صادقی سخنرانی اش با عنوان «از فمنیسم سیاسی تا فمنیسم اجتماعی» را با تعریف این دو نوع فمنیسم آغاز کرد: «منظور من از فمنیسم سیاسی جنبشی است که بیشتر خواسته هایش را حول قوانین و ساختارهای سیاسی متمرکز می کند و هدفش تغییر در ساختار سیاسی و حقوقی کشور است. و فمنیسم اجتماعی رویکردی است که هدفش وسعت دادن به افق های زندگی و سرنوشت زنان در مناسبات قدرت هرروزه است». او گفت که به نظرش فمنیسم در ایران هنوز بیش از اندازه سیاسی است. وی تدوین منشور و بعضی از NGO ها را مصداق فمینیسم اجتماعی دانست و سپس دلایلی را برای ضعیف بودن فمنیسم اجتماعی در ایران بیان کرد و بر ضرورت حرکت از فمینیسم سیاسی به اجتماعی تاکید کرد: «مساله مشروعیت حرکتهای اعتراضی در جنبش زنان. به نظر من این پرسش که آیا سیاستهای اعتراضی باید دنبال شوند یا نه، به این دلیل است که ما در جایگزین کردن یک فمنیسم اجتماعی به جای فمنیسم سیاسی ناکام مانده ایم. و دلیل دوم این ناکامی؛ فقدان گفتار درون دینی و نقد دین و آموزه های اسلامی است».

فریده ماشینی نیز در این مراسم گفت: «به عقیده من جنبش زنان یک شبکه است که قرار است هر بخش جنبش زنان، مسئولیت قسمتی از کارهای لازم برای رسیدن به اهداف و خواسته هامان را بر عهده گیرد. و ما در این بخش دو فعالیت برای خودمان تعریف کرده ایم: یکی تلاش برای حضور بیشتر زنان در عرصه سیاست و همچنین اهمیت دادن به خواسته ها و مطالبان زنان در این عرصه. و دیگری نواندیشی دینی زنان. چون ما در یک کشور مسلمان زندگی می کنیم و در این شرایط برای تغییر قوانین و ساختارها، باید به قرائتی از اسلام برسیم که بتواند رسیدن به اهداف زنان را نتیجه دهد».

مینو مرتاضی آخرین سخنران این مراسم نیز گفت: «من اعتقاد ندارم جنبش زنان فمنیست است بلکه معتقدم برخی فمنیست ها در جنبش زنان حضور دارند و اگر ما جنبش زنان ایران را محدود به فمنیسم کنیم، آن را از سرمایه اجتماعی محروم کرده ایم».

چهارمین سالگرد 22 خرداد - 1387

امسال درحالی به آستانهی «روز همبستگی زنان ایران» نزدیک میشویم که جامعهی ما با بحرانهای اقتصادی و ساختاری متعدد روبهرو شده است. فضای اجتماعی و سیاسی به بسته شدن هرچه بیشتر، سمت گرفته است. بسیاری از کنشگران جنبش یک میلیون امضاء با حکمهای سنگین قضایی مواجه گشتهاند. با این همه اما فعالان جنبش، و مدافعان حقوقبرابر لحظهای دست از سعی و فعالیت نکشیدهاند و هر روز نسبت به روز پیش، با شادابی و امید فزایندهتری به مبارزات مسالمتجویانه و حقخواهانه خویش تداوم میبخشند.

اسناد 22 خرداد 1384

اسناد 22 خرداد 1385

---