دكتر حميد احمدي با بيان اين‌كه نام هر مكان، جزيي از هويت آن است، بر ضرورت تقويت بينش ملي تاكيد كرد و با وجود آن‌كه تغيير نام خليج فارس را امري ناممكن خواند،‌ بيان اين دسته ادعاها را يك خطر، عنوان و نيازمند برخوردي قوي دانست.

تغيير نام خليج فارس امري ناممكن است

دكتر حميد احمدي، استاد علوم سياسي و روابط بين‌الملل دانشگاه تهران، به مناسبت روز ملي خليج فارس، تغيير نام خليج فارس را امري ناممكن خواند و با استناد به مدارك موجود در سازمان ملل گفت كه همه بر اين واقعيت آگاهند كه اين مکان خليج فارس نام دارد.

وي، علت اصلي شيوع نام مجعول براي خليج فارس را گسترش ناسيوناليسم الحاق‌گرايي پان‌عربي، ضعف دولت از لحاظ جايگاه بين‌المللي، بي‌توجهي به مسايل ملي و كاهش حضور جهانگردان در ايران دانست.

عضو هيات علمي دانشگاه تهران، اهميت تغيير نام اماكن جغرافيايي را تحت شرايط مختلفي به دو ديدگاه خود خواسته و دگرخواسته تقسيم‌بندي كرد و اظهار داشت: تغيير نام اماكن جغرافيايي بسته به اين كه نفس آن چگونه باشد و تعيين كننده آن چه كسي باشد، متفاوت ارزيابي مي‌شود.

وي در تشريح سخنان خود با استناد به شواهد تاريخي يادآور شد: در تاريخ مواردي داشته‌ايم كه نام منطقه جغرافيايي تغيير كرده است اما نيت آن مهم است. گاهي اوقات اين تغيير نام با موافقت اهالي منطقه بوده است و به دلايلي كه مورد توافق مردم بوده، تغيير كرده است اما گاهي اوقات اين تغيير نام به دستور نيروهاي خارجي و با انگيزه‌هاي ناسيوناليستي تغيير كرده است.

رييس اسبق گروه علوم سياسي دانشگاه تهران، بهترين مثال نام‌گذاري از سوي نيروهاي خارجي را واژه رايج "خاورميانه" نام برد و تصريح كرد: واژه خاورميانه واژه‌اي تقريبا بي‌معنا براي مردم جهان است اما براي قدرت‌هاي بزرگ جهان معنادار بوده و هست؛ اين اصطلاح به منطقه‌اي بين خاور دور (ژاپن، چين و...) و خاور نزديك (حوزه مديترانه) اطلاق مي‌شود. نيروهاي خارجي اين اسم را با انگيزه‌هاي خاص خود بر منطقه تعيين كردند و اعتراضي هم صورت نگرفت.

وي با اشاره به تغيير نام برخي از كشورها ذكر كرد: گاهي اوقات اسم برخي از كشورها هم تغيير مي‌كند؛ مثلا برمه، ميانمار شد و اين تغيير نام با توافق مردم منطقه صورت گرفته است.

خود مردم و اهالي تشخيص دادند اين اسم را تغيير دهند و گاهي اوقات ممكن است اين تغيير با انگيزه هويتي صورت گيرد؛ به طور مثال شايد برمه معناي فرهنگي منطقه را نرساند اما ميانمار معني خاص دارد كه اهالي بر آن توافق كرده‌اند.

احمدي افزود: در كشورهاي متعددي اسامي كشورها تغيير كرده است اما خود مردم با هم توافق كرده‌اند و مثلا اسم استان‌ها را تغيير مي‌دهند و دلايل خاص هم براي خود دارند اما گاهي اوقات اين مباحث يك "كشمكش ملي" ايجاد مي‌كند يعني اگر يك طرف سياسي اسمي را به علتي تغيير دهد، براي طرف ديگر اين تغيير نام مساله‌ساز مي‌شود.

وي در تشريح سخنان خود به يك مثال تاريخي استناد و تصريح كرد: استاني در سوريه با نام اسكندرون وجود داشت كه فرانسويان در سال 1939 ميلادي، اين استان را به ترك‌ها دادند و ترك‌ها نام آن‌را به استان هاتاي تغيير دادند و اين باعث بروز تضادهاي شديد ميان ترکها و اعراب شده است.

حساسيتي خاص درباره تغيير نام خليج فارس وجود دارد

احمدي با اشاره به وجود حساسيت خاص درباره تغيير نام خليج فارس به خبرنگار تاريخ و انديشه ايسنا گفت: تغيير نام خليج فارس موردي استثنايي در تاريخ است كه حوزه جغرافيايي ثابتي است كه مالكيت مفرد و خاصي نيز ندارد؛ طبق حقوق بين‌الملل، آبهايي كه به آب آزاد راه دارند از آن كسي نيست و اكنون به دلايل سياسي و ناسيوناليستي تغيير كرده است.

وي، اين نوع تغيير را در تاريخ معدود شمرد و افزود: اين‌گونه تغييرات در طول تاريخ بسيار اندكند؛ بعضي اماكن جغرافيايي با نام‌هاي مختلفي خوانده مي‌شدند؛ مثلا درياي خزر در اشعار خاقاني با عنوان خزر آمده است در حالي كه درياي مازندران هم رايج بوده است حتي به اسامي مثل قلزوم هم معروف بوده است و گاهي هم گرگان مي‌ناميدند.

وي با بيان اين كه در تاريخ گذشته بعضي از اسامي را مي‌بينيم كه وجود نداشتند و به مرور زمان نام جديد به آنها اختصاص يافته است، گفت: تغيير نام درياي مکران به عمان ربطي به ناسيوناليسم عربي ندارد و بريتانيا اين کار را صورت داده است.

تلاش براي تغيير نام خليج فارس عمدي است

احمدي، تلاش براي تغيير نام خليج فارس را عمدي خواند و افزود: نام خليج فارس تنها موردي است كه عده‌اي به انگيزه‌هاي ناسيوناليستي، تلاش دارند اين نام كهن و تاريخي را تغيير دهند و اين خلاف مسايل بشري، انساني و تاريخي است و دليل اين كار نيز بسيار روشن است.

وي، گسترش ناسيوناليسم عربي را عامل اصلي تغيير نام خليج فارس خواند و اظهار داشت: به مرور با پيشتر رفتن ناسيوناليسم، تغيير نام اماكن جغرافيايي گسترش يافت مثلا شط العرب كه قبل از آن اروندرود نام داشت و سابقه تاريخي نشان مي‌دهد كه اين نام بسيار کهن است.

عضو هيات علمي دانشگاه تهران، تغيير نام خليج فارس را با توجه به تاريخ و اسناد موجود، يك امر استثنايي دانست و تاكيد كرد: نام خليج فارس نامي تاريخي و كهن است و در همه جا و همه اسناد آمده است و همگان اين دريا را با نام خليج فارس مي‌شناسند و حتي اعراب هم اين آبراه را با نام خليج فارس مي‌خواندند.

وي افزود: سابقه اين اقدام به اوايل قرن بيستم برمي‌گردد. از سال 1920 به بعد كشورهاي عربي كه شكل گرفتند اين نام مجعول را جسته و گريخته استفاده مي‌كردند و دولت ايران در زمان رضاشاه، با اين حركات برخورد كرد.

به گفته احمدي، به هر حال اين اقدامات پراكنده بود اما با گسترش جنگ سرد در خاورميانه و بلوك‌بندي‌هايي كه منجر به رويارويي ايران و مصر شد، براي اولين بار يك رهبر عرب، جمال عبدالناصر، خليج فارس را در يك سخنراني معروف خود خليج عربي معرفي كرد.

وي ادامه داد: در حالي كه او در سخنراني‌هاي قبلي خود اين منطقه را خليج فارس ناميده بود و همه اعراب هم در نقشه‌هاي خود "خليج فارس" مي‌ناميدند؛ آن زمان ناسيوناليسم عربي بسيار تند و راديكال حركت مي‌كرد و به دنبال دشمن‌تراشي بود.

دكتر حميد احمدي، افراط گرايي در ناسيوناليسم عربي را عامل دشمني با ايران برشمرد و اضافه كرد: اين افراط گرايي‌ها، خليج فارس را خليج عربي ناميد و ايران، دشمن عربي نام گرفت. در سال 1960، ناصر با ايران بر سر مساله اسراييل قطع رابطه كرد و بعد از آن قضيه عنوان خليج عربي را به كار برد و كنگره حقوقدانان عرب در سال 1963 در بغداد جلسه‌اي تشكيل دادند و تصوب كردند كه بايد خليج فارس را خليج عربي ناميد و اين بحث هنوز هم ادامه دارد.

احمدي، مساله جدي شدن نام خليج فارس را با قدرت ايران مرتبط دانست و افزود: ايران زماني ابرقدرت منطقه خاورميانه بود و كسي جرات نمي‌كرد به طور رسمي نام خليج فارس را تغيير دهد؛ دنيا پرشين گلف (persian gulf) را مي‌شناخت اما بعد از انقلاب به دلايل مختلف بين‌المللي و منطقه‌اي، عرب‌ها بيشتر معترض شدند و روي جزاير، خليج فارس و نام خليج فارس، مانور بيشتري دادند؛ در حالي كه قبلا جرات نداشتند اسم خليج عربي را خيلي به كار ببرند، گاهي استفاده مي‌كردند اما نه به اين گستردگي كه امروز هست؛ نسبت به جزاير ادعايي به گستردگي امروز نداشتند و بعد از انقلاب اين ادعاها شروع شد.

احمدي، بر ضرورت تقويت بينش ملي در دولت‌ها تاكيد كرد و افزود: مساله اين است كه ما بيش از بينش ملي به مسايل فراملي توجه داريم؛ روي كوچكترين حادثه‌اي در سرزمين هاي ماوراي ايران حساسيم و اگر كسي در فلان نقطه تروري مي‌شود، شهرداري تهران ده‌ها هزار اطلاعيه و عكس از او در ستون‌هاي خيابان‌هاي تهران بر پا مي‌كند اما اسم خليج فارس را تغيير مي‌دهند و شهرداري تهران كاري نمي‌كند؛ هيچ پوستري از شخصيت‌هاي، تاريخي، سياسي و فرهنگي ملي ما بر پا نمي‌کند.

وي، ملي‌گرايي دولت‌هاي ايران را ضعيف، قلمداد و تشريح كرد: ملي‌گرايي ما ضعيف است؛ دولت در اين زمينه اقدامي نمي‌كند وقتي براي ما اين مساله مهم نباشد، طرف مقابل هم از اين وضعيت استفاده و كار مي‌كند؛ آنها تشكيلات و سازماندهي دارند و بر سر نام خليج فارس و در درجه اول، بر سر مساله جزاير سازماندهي و هزينه مي‌كنند در حالي كه ما متوجه نيستيم كه در پنهان چه مي‌كنند؛ آنها هزينه مي‌كنند و در نشنال ژئوگرافيك (national geographic) نام عوض مي‌شود؛ تلاش مي‌كنند و در گوگل (google) نام را تغيير مي‌دهند؛ و ما غافليم.

وي خاطرنشان كرد: دولت ايران اقدامي جدي نمي‌كند؛ ناسيوناليسم عربي از ناسيوناليسم ايراني قوي‌تر نيست؛ بايد به ملي‌گرايي ايراني بهاي بيشتري داد. متاسفانه تفكر غلطي در اين زمينه‌ها رايج است که مليت را در برابر دين قرار مي‌دهند. بايد براي مساله مليت ارزش قائل شد و نبايد مليت را به چشم ايدئولوژيك نگاه ‌كرد؛ همان‌طور كه رژيم گذشته مساله دين را ايدئولوژيك مي‌ديد.

احمدي، احساس وظيفه حفظ هويت ملي را در جامعه مدني قوي‌تر ارزيابي كرد و گفت: قطعا جامعه مدني نسبت به تغيير نام خليج فارس حساس‌تر است.

وي، مليت را امري ذاتي قلمداد كرد و افزود: احساس وابستگي به مليت چيزي نيست كه از بين برود. اين امور ذاتي و فطري هستند.

جامعه مدني ايران كه نگران مليت است، بسيار در عرصه جهاني فعال است

به گفته وي، خوشبختانه مساله‌اي كه پيش آمده است امروزه آگاهي ملي صرفا از طريق كانال‌هاي رسمي آموزش و پرورش که به آن بي‌توجه هستند، صورت نمي‌گيرد. آگاهي از طريق خانواده، ارتباطات، اينترنت و ماهواره‌هاست و جامعه مدني ايران كه نگران مليت است، بسيار در عرصه جهاني فعالند؛ نگراني از اين بابت نيست؛ نگراني از اين است كه پاسداري از ارزش‌هاي ملي بين مسوولان وجود نداشته باشد و در اين زمينه ضعيف عمل ‌شود.

وي افزود: دولت‌ها هستند كه بايد استراتژيك برنامه‌ريزي كنند و از مسايل ملي و كيان كشور و ميراث ملي دفاع كنند. يكي از ميراث ملي ما نام‌ها و اسامي است. به‌طور مثال زبان ملي ما در جهان ضعيف شده و كرسي‌هاي زبان فارسي همه جاي جهان تعطيل شده يا در حال تعطيلي است و كرسي‌هاي زبان فارسي با زبان‌هاي ديگر دنيا در حال جايگزيني است.

اين استاد دانشگاه، نياز اصلي را هزينه و برنامه‌ريزي قلمداد كرد و افزود: وزارت خارجه و وزارت ارشاد تاكنون بودجه‌اي مشخص صرف ايجاد كرسي‌هاي ايران‌شناسي (تاريخ معاصر و باستان) نكرده‌اند اما براي مسايل فراملي بودجه هنگفتي هزينه مي‌شود. زماني كه دولت‌هاي عربي به دنبال تماس و ارتباط براي تغيير نام خليج فارس هستند، ما دست به كار نيستيم و ناگهان در برابر عمل انجام شده قرار مي‌گيريم و در رسانه‌ها موضوع را محدود مطرح مي‌كنيم و به عواقب آن توجهي نمي‌كنيم.

بايد براي بزرگان ادب و تاريخ خود ارزش قائل شويم

دولت هزينه كند و تشكيلاتي با عنوان "پاسداري از ميراث ملي" شكل دهد

عضو هيات علمي علوم سياسي دانشگاه تهران در زمينه اهميت اسامي اماكن و بزرگان فرهنگ و تاريخ ايران تصريح كرد: يك بعد عدم توجه به مليت، از دست دادن بزرگان است؛ ما بايد براي بزرگان ادب و تاريخ خود ارزش قائل شويم؛ دولت بايد هزينه كند و تشكيلاتي با عنوان " پاسداري از ميراث ملي" شكل دهد. ما مي‌توانيم در عرصه خارجي يك نهاد، موسسه يا سازماني را در دفاع از ميراث ملي ايران در سطح جهاني شكل دهيم؛ تبليغ در برابر دزدي‌هاي فرهنگي اقدامي مناسب است و اگر اقدام نكنيم كم كم همه شخصيت‌هاي ما را كشورهاي ديگر تصاحب مي‌كنند؛ دولت ايران بايد اقدام جدي كند زيرا اگر كاري صورت ندهيم اقدام عليه ما امري طبيعي است.

احمدي، بر پيشنهاد تاسيس نهادي براي پاسداري از ميراث كشور تاكيد كرد و به ايسنا گفت: بايد نهادي تشكيل شود و وزارت امور خارجه دفتري تاسيس کند كه وظيفه پاسداري از ميراث ملي ايران را برعهده گيرد و با اين نهاد بر روي اسامي، اماكن و افراد و خصوصا جزاير سه‌گانه حساس شوند و كار كنند؛ كار اصلي آنها بايد لابي كردن با دولت‌ها و سازمان‌هاي مختلف جهاني باشد و تنها كارشان خنثي كردن تلاش‌هاي مخالفان ما نباشد؛ بايد هزينه كرد تا ثروت ملي حفظ شود.

وي با مثبت‌خواندن اقدامات مردمي عليه تاراج ميراث فرهنگي، وظيفه آگاهي‌بخشي درباره حفظ ميراث ملي را بر عهده روزنامه نگاران و خبرنگاران دانست و افزود: خبرنگاران، اصحاب مطبوعات و گروه‌هايي كه در جامعه مدني فعالند بايد اقدام كنند و نبايد تنها به اميد دولت نشست.

وقتي آگاهي نباشد و خبر به مردم نرسد، اقدامي صورت نمي‌گيرد

احمدي، بر وظيفه رسانه‌ها تاكيد مضاعف كرد و با بيان اين كه فعالان عرصه رسانه‌ها بايد فعال‌تر شوند، خاطرنشان كرد: مردم بايد آگاهي داشته باشند. بسياري از آنها از اين امور اطلاعي ندارند. وقتي آگاهي نباشد و خبر به مردم نرسد، اقدامي صورت نمي‌گيرد. خبررساني وجود ندارد و بازتاب اين‌گونه اخبار بسيار محدود است، اگر اين گونه اخبار به مردم برسد و روي آنها كار شود و تلويزيون اقدام كند، مردم بيدار مي‌شوند؛ مردم اطلاع ندارند و وقتي دستگاه‌هاي دولتي اقدامي نمي‌كنند، مردم افسرده مي‌شوند.

اين پژوهشگر و مترجم متون علوم سياسي متذكر شد: در فرهنگ ما اين‌گونه است كه همه انتظارات را از دولت داريم كه گاهي اوقات درست هم نيست؛ بايد جامعه مدني فعال شود. در حدود 5 سال قبل دانشگاه گلاسكو با كارگروه ژاپني كانالي 2 كيلومتري را كه خشايارشاه در درياي اژه براي سهولت رفت و آمد و حمله به يونان زده بود، كشف كردند و جهان مدت‌ها گمان مي‌كرد اين كانال افسانه است اما گروه دانشگاه گلاسكو پس از 10 سال كار، آن را يافتند و روزنامه‌هاي آمريكايي اين اقدام را در مقالاتي ذكر كردند ولي در رسانه‌هاي داخل كشور هيچ بازتابي نداشت.

اگر اين كانال از آن جهان عرب يا ترکيه بود، دنيا خبردار مي‌شد. متاسفانه ما ارزشي براي ميراث خود قائل نيستيم و بعضي‌ها اقدام به نفع ميراث ملي را دشمني با خود مي‌دانند.

احمدي با قطعيت، تغيير نام خليج فارس را ممكن نشمرد و افزود: نام به آساني تغيير نمي‌كند اما يك خطر است؛ وقتي براي ما اقدامات اين چنيني مهم نباشد، ممكن است جهان با تكرار آنها به دليل قطع رابطه ما با جهان، آن را باور كند. ارتباط توريستي ما با جهان قطع شده است؛ تقريبا جانگردي به ايران نمي‌آيد و به امارات و بحرين سفر مي‌كنند و هر چه مشاهده مي‌كنند عرب‌ها هستند و اين طبيعي است که خليج فارس را خليج عربي تصور مي‌كنند.

جهانگرد، تمدن اين سوي خليج فارس و نام پرشين گلف را نمي‌شناسد

وي افزود: جهانگرد، تمدن اين سوي خليج فارس را نمي‌شناسد و اصلا نام پرشين گلف را نمي‌شناسد و هرچه مي‌بيند، اعراب آن سوي خليج فارس هستند و گمان مي‌كند اين سو نيز از جنس همان سوست.

احمدي همچنين با اشاره به اهميت و ضرورت توجه به تمدن جيرفت اظهار داشت: تمدن جيرفت در 5 هزار سال پيش وجود داشته و اصلا خبري و تبليغي درباره كشف آن در رسانه‌ها منعكس نشده است.

وي با بيان اين كه درباره تمدن جيرفت نهادهاي دولتي ايران اقدامي قوي نكرده‌اند، يادآور شد: تمدن جيرفت غارت شد و به دليل عدم تبليغ از بين رفته است.

ايران حداقل مي‌تواند اعتراض كند

احمدي، اقدام عليه هويت ملي ايراني را سازمان يافته قلمداد كرد و افزود: تلاش‌هاي سازمان يافته‌اي به دنبال اين است كه هويت ملي را خدشه‌دار كند؛ ايران احساس مي‌كند موضوع اهميت ندارد تا به گفت‌وگو در اين زمينه بپردازند. در حالي كه اين حركت وظيفه دولت و خصوصا وزارت خارجه ايران است كه مثلا نشنال ژئوگرافيك و گوگل را تهديد كند و گروهي براي مذاكره بروند؛ ايران حداقل مي‌تواند اعتراض كند؛ راه‌هاي زيادي هست تا بتوان اقدام كرد. ما وقتي با مصر، كشور اصلي خاورميانه رابطه نداريم يعني همان كساني كه اسم خليج فارس را تغيير داده‌اند، كاري نمي‌توانيم صورت دهيم؛ اگر ما حساسيتي نداشته باشيم آنها كار خود را مي‌كنند.

احمدي، علت اصلي عدم توجه به هويت ملي را نوعي نگرش حاكم خواند و گفت: ظاهرا نگرش اين است كه مولفه‌هاي هويت ملي خيلي مهم نيست و اين مسايل را جزيي و حاشيه‌يي مي‌دانند.

وي با اشاره به خاطره‌اي گفت: چند سال قبل هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران در نشريه تبليغي خود، در يک آگهي درباره پروژه‌هاي عمراني دبي نقشه‌اي چاپ كرده بود كه در آن خليج فارس را "خليج" ناميدند يا درسال گذشته مليون‌ها ليوان يک بار مصرف در هيات‌هاي مذهبي در كيش با عنوان خليج عربي (Arabian gulf) توزيع شد.

اسم هر مكاني جزيي از هويت آن است

اگر خليج فارس، خليج عربي شود، جزاير هم از آن عرب‌ها مي‌شود

احمدي تاكيد كرد: مساله جدي است و بايد دقت كرد زيرا كه اسم هر مكاني، مهم است و جزيي از هويت آن است و مسايل مهمي را شامل مي‌شود كه بايد به آن توجه كرد و تغيير نام، مسايل مختلفي را در پي خواهد داشت؛ اگر خليج فارس، خليج عربي شود، جزاير هم از آن عرب‌ها مي‌شود و تبعات جبران‌ناپذيري را به دنبال دارد؛ قطعا اين حربه‌اي است تا حاكميت ايران بر جزاير سه‌گانه زير سوال برود.

وي افزود: از طريق ديپلماسي فعال مي‌توانيم اقدام كنيم بايد با اين ديپلماسي روي مسايل ملي حساس باشيم.

احمدي، پيشنهاد فعال شدن دولت و نهادهاي مختلف را داد و تصريح كرد: هنوز دير نشده است؛ دولت و نهادها بايد فعال شوند و دولت بايد اين مساله را تعريف كند و روي بخش‌هاي آن مجزا كار كند و آگاهي به مردم بدهد. جامعه ايرانيان حتي در خارج هم هشيارند و آنها كه خارج از وطنند به دليل غربت و نوستالژي، احساس تعلق و وفاداريشان به سرزمين مادري قوي‌تر است.

وي قطعا تغيير ناگهاني اسم خليج فارس را ناممكن دانست و گفت: حتي با وجود اين كه آنها تلاش دارند، اين نام رسما عوض نمي‌شود.

گفت‌وگو از خبرنگار ايسنا: مريم پيما