‫مروري بر جنبش دانشجويي ايران از آغاز تا كنون/ بخش اول

‫‫۸۸/۰۹/۱۲
‫
‫حسام نصيري
‫بخش اول

‫از زمان تاسيس اولين دانشگاه (دانشگاه تهران ) تا کنون ۷۵ سال مي گذرد.شکل گيري نطفه جنبش دانشجويي در ايران را نبايد جداي از تاريخ تاسيس دانشگاه دانست. در سالهاي بين ۱۳۱۳-۱۳۲۰ فضاي عمومي دانشگاه تحت هژموني نوعي مدرنيزاسيون و توسعه آمرانه و سکولاريسم قرار داشت. با اشغال ايران توسط متفقين رشد جنينِ تحفه مدرنيزاسيون سريعتر وسريعتر شد. درست در همان زمان حزب توده به عنوان بزرگترين حزب ايران شکل گرفت. جنبش دانشجويي در دهه ۱۳۲۰ تحت تاثير تحصيلکردان خارج از کشور قرار داشت . دانشجوياني که با مدرنيته آشنا بودند و در فضاي چپ و ضد امپرياليستي اروپا تحصيل کرده بودند. فضايي که شديدا تحت تاثير گفتمان چپ، گفتمان غالب جامعه روشنفکري ايران بطور عام و گفتمان هژمونيک جامعه دانشجويي بطور خاص قرار داشت.

‫در آن سالها دانشجويان ايراني تحت تاثير مدل غربي و در پيوند با جنبش دانشجويي غرب و نوعي از رمانتيسسم انقلابي قرار داشتند. در مقابل گفتمان ديگري با گرايشات ناسيوناليست – ليبراليستي شکل گرفت که تبلور آن را مي توان در سازمان دانشجويي جبهه ملي در سال ۱۳۲۹ مشاهده کرد. اين سازمان تاکيدش بيشتر بر دموکراسي خواهي و آزاديخواهي بود. با سرنگوني دولت ملي مصدق و غير قانوني اعلام شدن حزب توده در سال ۱۳۲۷ ،عملا دو گفتمان غالب جامعه سياسي روشنفکري ايران به عقب کشيده شدند.

‫در دهه چهل نوع جديدي از گفتمان دانشجويي شکل گرفت که تحت تاثير نوعي گفتمان چپ انقلابي بود . اين نوع گفتمان که مفاهيم مارکسيستي را خوب آموخته بود ملغمه ايي از عطش انقلابي با عناوين اسلامي بود. اسلام انقلابي با دکتر علي شريعتي و جلال آل احمد تئوريزه شد. درست در همان زمان در غرب يعني در دهه ۱۹۶۰ جنبش دانشجويي به بالاترين نقطه از تصورات انقلابي خود رسيد . نظريات هربرت مارکوزه که دانشجويان انقلابي را حاملان نوين انقلاب اجتماعي مي ناميد. نظريه موتور کوچک(روشنفکران/دانشجويان) و موتور بزرگ (زحمتکشان) در بسياري از انقلاب هاي مارکسيستي جهان سوم مانند چين، کوبا ، ويتنام و ..... به کار گرفته شد و منتج به فجايع هولناک تاريخ شد. در اين کشورها دانشجويان پيشين (مائوتسه تونگ،پول پرت،فيدل کاسترو و چگوارا) در راس قدرتهايي قرار گرفتند که بعدها به غول هايي ديکتاتور و مهيب مبدل گشتند.

‫در اوخر دهه ۴۰ جنبش دانشجويي با الهامات انقلابي خود وارد فضاي ديگري شد. جنبشهاي مسلحانه و چريکي در آن زمان متاثر از کشورهاي مارکسيستي و چريک هايي که در چين و کوبا تعليم مي ديدند در ايران آغاز مي شد.

‫اغلب اين گروهها با يارگيري از بدنه جنبش دانشجويي شکل يافته بودند و در بسياري از موارد رهبري آن ها دردست دانشجويان بود. از اين گروهها مي توان به ؛
‫۱-سازمان چريکهاي فدايي خلق(فدائيان کمونيست)
‫۲-سازمان مجاهدين خلق ايران (مجاهدين اسلامي)
‫۳-مارکسيستهاي منشعب از مجاهدين خلق ايران (مجاهدين مارکسيست)
‫۴-گروههاي کوچک اسلامي محلي مانند:گروه ابوذر(نهاوند) گروه شيعيان راستين(همدان) گروه الله اکبر(اصفهان) گروه والفجر(زاهدان)
‫۵-گروههاي کوچک مارکسيست که در دو گروه مستقل (سازمان آزاديبخش خلق ايران ،گروه لرستان و سازمان آرمان خلق) و وابسته (گروه طوفان ، سازمان انقلاب حزب توده ،حزب دموکرات کردستان و اتحاديه کمونيست ها) مي توان تقسيم بندي کرد.

‫بطور کلي اين گروهها در مبارزاتشان توفيقي کسب نکردند و با سرکوب جنبش مسلحانه بيشتر حواسها معطوف به اسلام گرايان شد.

‫در اواسط دهه پنجاه ما شاهد رشد گفتمان اسلام گرايي بوديم.گفتماني که رسانه ايي بدون سانسور وبا مخاطب بالا در اختيار داشت و در مساجد بطور مستقيم به تبيين نظريات مي پرداختند. در دهه پنجاه ميزان ساخت مسجد در ايران به چند برابر افزايش پيدا کرد که تاثير بسزايي در همراهي عامه مردم با گفتمان انقلابي – اسلامي داشت.

‫گفتمان انقلابي- اسلامي را شايد به سختي بتوان سنتز منتخب جامعه در نظر گرفت چرا که اين گفتمان که در راس نظريه پردازان آن دکتر علي شريعتي قرار داشت به لحاظ مفهومي همذات پنداري زيادي با گفتمان چپ و ضد امپرياليستي رايج در غرب داشت.

‫در خرداد ۵۶ دانشجويان براي اولين بار مراسم بزرگداشت ۱۵ خرداد را در کوي دانشگاه تهران برگزار کردند. دانشجويان دانشکده اقتصاد به احترام شهداي ۱۵ خرداد دقايقي در کلاسهاي خود سکوت کردند.به فاصله کمي بعد از اين مراسم ،مرگ علي شريعتي آتش زير خاکستر را شعله ور کرد. هيجاناتي که ريشه در بي عقلي ذاتي انقلابي و نگاه توطئه ايي داشت.تمايل دانشجويان به شرکت در مراسم مذهبي به ميزان قابل توجهي افزايش يافت. در اين سالها انجمن اسلامي رهبري جنبش دانشجويي را به عهده گرفت. شکل گيري اتحاديه انجمن هاي اسلامي دانشجويان و سازمان دانشجويان مسلمان به پيدايش دفتر تحکيم وحدت انجاميد.

‫با پيروزي انقلاب اسلامي ، تفکر اسلامي تبديل به گفتمان هژمون در جنبش دانشجويي ايران مي شود. در فضاي انقلابي که متاثر از گفتمان چپ انقلابي – اسلامي بود، اشغال سفارت آمريکا به رقابتي در بين دانشجويان طيف هاي مختلف چپ تبديل شد.در نهايت نيروهاي چپ اسلامي با اختلاف يکي دوساعته و يا بقولي دقايقي زودتر موفق به تسخير سفارت آمريکا مي شوند.همچنين انقلاب فرهنگي در دانشگاهها که اساسا بر گرفته از مفاهيم چپ بود اتفاق افتاد و نيروها به خودي و غير خودي تقسيم بندي شدند.در اين بين بسياري از نيروهاي ارزشمند علمي از صحنه حذف شدند.

‫جنبش دانشجويي در دهه هفتاد توانست با استحاله نرم و آرام و همچنين در پيوند با جامعه خود ، دوباره نقش خود را پررنگ کند. فراموش نشود که جنبش دانشجويي سابقه و سنت چپ را هم در کارنامه خود مي ديد و همه اين عوامل و پر شدن شکاف بين جامعه و دانشجو سبب آن گرديد که پيروزي سيد محمد خاتمي در انتخابات ۷۶ بيش از همه دانشجويان را مشعوف و مسرور کند. جنبش دانشجويي در اين دوران داراي شخصيتي مستقل تر و فعالتر در سياست کشور بوده است. فضا و شرايط کشور سبب بروز گفتماني با سنخيت تساهل و تسامح و افقي که آزادي را نويد مي داد منتج شد. دهه هفتاد قطعا نقطه عطفي در ليبراليسم ايراني بوده است. گفتمان ليبرال که کليد واژه هاي آن: آزادي،دموکراسي،جامعه مدني،حقوق بشر،پلوراليسم ديني،جامعه باز،قانون گرايي،حقوق شهروندي و ...... بود.

‫جنبش دانشجويي که همواره تحت تاثير راديکاليسم قرار داشت. اينبار تحت تاثير همان فضا عبور از خاتمي را مطرح کردند و وي را متهم به عقب نگه داشتن بدنه اصلاحات کرد. وقايع تلخ و دردناک ۱۸ تير ۷۸ هيچ گاه در ذهن هيچ دانشجو يي محو نخواهد شد ، غيبت سه روزه خاتمي و سخنان بعدي او خيلي ها رانا اميد کرد. جنبش دانشجويي که همواره نقش بازوي روشنفکران را داشت اينبار دچار توهمي شد که بجاي روشنفکران بنشيند. جنبش دانشجويي که دچار گسست با جامعه و طبقات محروم خود شده بود، چرا که دفاع از حقوق ديگران و طبقات فرو دست را دفاع از عقيده و نوع نگرش انها تلقي کرد و همه اينها منتج به بي اعتنايي جامعه نسبت به دانشگاه شد و شکاف عظيمي ميان جامعه و روشنفکران بوجود آمد که نمونه اش در انتخابات نهم رياست جمهوري ملموس بود.

‫حمله آمريکا به عراق و حرکت هاي هيجاني و چپ گرايانه افراطي با هوچي گري هاي عده اي فرصت طلب همراه شد ....

‫