گفتگوی زیر دو سال پیش با دکتر محمدعلی دادخواه، وکیل انسان دوست، انجام شده است. دادخواه اکنون در زندان است ، ظاهرا به جرم «اخلال در امنیت ملی » و در اصل به جرم کوشش برای حقوق بشر و کوشش برای حفظ میراث فرهنگی ایران در روزهای یلدایی با انتشار این گفتگو به یاد او هستیم.
صبح صادق ندمد ، تا شب یلدا نرود
گفت وگویی با: دکتر محمدعلی دادخواه
از: نگار، خبرنگار کمیته بین المللی نجات پاسارگاد
نگار: جناب دکتر دادخواه گرامی شما در باره فرهنگ و تاریخ ایران و به خصوص جشن های ملی ما پژوهش های زیادی انجام داده اید، به نظر شما ریشه یلدا به چه زمانی بازمی گردد
محمدعلی دادخواه: یلدا یکی از مهمترین رسم ها ی ایرانی است که سابقه آن به پیش از زرتشت می رسد. یعنی هنگامی که میترایسم در ایران به عنوان آیین پذیرفته شده بود، جشن زایش خورشید یکی از مهم ترین جشن ها به شمار می آمده و این آیین چنان تاثیر گذار بود که در سرزمین های دیگر نیز مردمان برخی از مراسم و جشن ها و آیین های مختلف خود را با آن همآهنگ کردند؛ به گونه ای که زایش مسیح را نیز با آن هم زمان می دانستنند. البته یلدا یک واژه سریانی است که به معنای تولد و آغاز است. امروز در زبان های مختلف میلاد یا تولد از ریشه ی یلدا گرفته شده است.
نگار: این درست است که خورشید در فر هنگ ایرانزمین به معنای زن است؟
محمدعلی دادخواه: یلدا دارای معنای بسیار زیبایی است نخست در عرف عامیانه ایران کهن بر این باور بودند که یلدا شب عروسی مهر و ماه است زیرا خورشید را زن و ماه را مرد که ماه عاشق خورشید، که همان مهر باشد می شود اما هر گاه که به او مراجعه می کند خورشید جواب رد به خواستگاری ماه می دهد تا ناگزیر به زهره مراجعه می کند و درد عاشقی خود را برای زهره می گوید زهره به ماه قوت قلب می دهد که به خواستگاری خورشید رود و به او اعلام می کند که چند روزی است خورشید زود تر به خانه می آید و افسرده است.
شب یلدا ماه به خواستگاری خورشید می رود و خورشید او را می پذیرد و در آن شب پیوندشان انجام می شود و به همین علت فردا روز خورشید خانم دیر بر سر کار می آید زیرا شب عروسی وی بوده . گذشته از این نظر عامیانه، زایش خورشید یکی از زیبا ترین جلوه های تمدن ایرانیست زیرا در اندیشه ایران کهن مرگ برای نور و روشنایی و خورشید وجود ندارد اما تولد او جشن گرفته می شود و برای تولدش در تاریک ترین و طولانی ترین شب مردمان نمی خوابند و به شادی و پای کوبی می پردازند.
نگار: آیا خوردن هندوانه و انار و غیره در شب یلدا، ارتباطی با خورشید دارد؟
محمدعلی دادخواه: بله مردمان برای نزدیکی با خورشید نمادی از او را که سرخ رنگ و گرد است بر سفره ی شب چله می نهند و به خوردنی هایی که رنگ قرمز دارد توجه می کنند مثل هندوانه، انار لبو و غیره. زیرا در باور ایرانیان است که رنگ قرمز و سرخ از خورشید آمده است و نزدیک شدن به خورشید دور شدن از تاریکی است. یعنی بر این باورند که صبح صادق ندمد ، تا شب یلدا نرود . و فردوسی هم می گوید : بهترین رنگ ها سرخی بود ، زان که خورشید است و از او می رسد ُ.
نگار: در واقع بیشترین اهمیت یلدا در همین تفکر پیروزی روشنایی بر تاریکی است.
محمدعلی دادخواه:
بله، اهمیت یلدا در ایجاد امید به روشنایی، امید به پیروزی و کامیابی در زندگیست زیرا در تاریک ترین شب و طولانی ترین تاریکی باز هم امید آدمی به فردایی روشن و ادامه ی گرما کاسته نمی شود و نوعی فرا خوان انسان است به مقاومت و شکیبایی در جهت رسیدن به خواست و آرزوست زیرا پس از طولانی ترین شب خورشید دوباره جان می گیرد و روزها افزون می شود و شبها کوتاه تر . مردمان ایران برای ستایش خورشید در این شب آتش روشن می کنند تا یه یاد گرمی خورشید باشند و تخمه می شکانند تا با شب چره به یاد سربازان باشند که به حمایت عمو نوروز بر دین و سرما می جنگند و بلاخره کامیاب می شوند تا آدمی از گردش روزگار شادکامی و شکیبایی را بیاموزد و حتی در تنگ نای تاریکی سرشار از تکاپو باشد و امید خویش را از دست ندهدتا فردایی روشن در پس تاریکی شب یلدا
نگار: از این که وقت خود را به ما دادید سپاسگزارم. یلدایتان مبارک باد