به خجستگي فرارسيدن «جشن آبانگان»
«جشن آبانگان»، تلنگري براي ارج نهادن به آب
نگار پاكدل :
جشن آبانگان
برابر با دهمين روز از گاهشمار زرتشتي، به هنگام برابري روز آبان‌‌ايزد با ماه
آبان، برگزار مي‌شود، جشني به گراميداشت ايزد آب. در ايران باستان بنابر
گاهشماري كه هنوز زرتشتيان از آن، بهره مي‌جويند، همه‌ي روزهاي ماه، نامي ويژه
به خود داشته كه برابر شدن نام روز و ماه شوندي(دليلي) بوده براي برپايي جشن و
سرور. جشن آبانگان يكي از اين برابري‌ها و يكي از اين بهانه‌هاي جشن و سرور
است. البته جشن‌ها در ايران همواره پايه و بنيادي داشته‌اند كه بي‌گمان تا
هميشه درخور انديشه است و نشان از انديشمندي نياكان ما دارد.
آبان به معني آب است و آب يكي از چهار آخشيجي(عنصري) است كه ايرانيان همواره در
پاك‌نگه داشتن و نكوداشت آن كوشيده‌اند. در ايران باستان «آب»، جايگاهي والا
داشته و نيز در «اوستا» بارها به ارجمندي آب اشاره شده است. در «آبان‌يشت»(بخشي
در اوستا) بسيار دربارهي ارج و ارزش آب سخن رفته است. آناهيتا نيز به عنوان
ايزد‌بانوي آب و باروري و پاكيزگي ارج و ارزش بسيار داشته و ايرانيان باستان،
آناهيتا را سرچشمه‌ي همه‌ي آب‌هاي روي زمين مي‌دانسته‌اند.
ايرانيان آب‌هاي روان را آلوده نمي‌كردند و بسيار در پاكيزه نگه‌داشتن آن كوشش
مي‌كردند و بي‌گمان اين پاسداشت از آن روي بوده كه دريافته بودند، بدون آب،
زندگي را دوام و ماندگاري نخواهد بود و آلودگي آب نيز، برآيندي جز بيماري و درد
در پي نخواهد داشت.
«هرودت»، رخدادنگار يوناني در كتاب خود چنين آورده است: «ايرانيان در ميان آب،
ادرار نمي‌كنند و آب دهان در آن نمي‌اندازند و دست و روي در آن نمي‌شويند.»
«استرابون»، جغرافي‌دان يوناني نيز پيرامون ارجي كه ايرانيان به آب‌ها روا
مي‌داشته‌اند، چنين گفته است: «ايرانيان در آب روان خود را نمي‌شويند و لاشه و
مردار و آن‌چه ناپاك است در آب نمي‌اندازند.»
اما شوربختانه اين روزها كه اين‌همه پيشرفت و تكامل را از آن خود مي‌دانيم، از
دريافت ساده‌ترين نكته‌ها عاجزيم. آب را مي‌آلاييم، آب جاري را مي‌خشكانيم و از
ياد برده‌ايم كه نكوداشت آب، در جاي‌جاي فرهنگمان رخنه دارد.
هنوز هم پشت سر مسافر آب مي‌ريزيم براي اين‌كه به سلامت برود و بازگردد، هنوز
هم مي‌گوييم؛ «آب روشنايي است»، هنوز هم در بسياري از شهرهاي ايران بر اين
آيين هستند كه بر سر عروس آب مي‌ريزند و عروس و داماد حلقه‌هاي پيوندشان را از
كاسه‌هاي آب برمي‌دارند. به‌راستي كه آب، اين مايه‌ي زندگاني سپند است. شايد
جشن آبانگان تلنگري باشد تا به خود آييم و ارج آب را بازشناسيم.
دربارهي چگونگي پيدايش جشن آبانگان داستان‌هاي گوناگون آورده شده است. آن‌چه
در زير مي‌آيد، شماري از اين داستان‌هاست:
١ـ درپي جنگ‌‌هاي ايران و توران، افراسياب توراني فرمان داد، كاريزها و نهرها
را ويران كنند. آنگاه كه جنگ پايان يافت، «زو» پسر تهماسب، فرمان داد كاريزها و
نهرها را لايروبي كنند. پس از لايروبي، آب در نهرها و كاريزها روان شد و
ايرانيان اين رويداد را جشن گرفتند و پايكوبي كردند.
٢ـ پس از هشت سال خشكسالي در دهمين روز از ماه آبان كه مردم، نيازهاي بسيار
براي ايزد‌بانوي آب كردند، باران باريدن گرفت و مردم براي سپاسگزاري از
اهورامزدا جشني برپا داشتند.
٣ـ در اين روز فريدون بر ضحاك ماردوش(اژدي‌هاك) پيروز شد و فرمانرواي ايران شد
و اين را به آگاهي ديگر كشورها رساندند.
زرتشتيان سراسر جهان، هنوز هم در روز جشن آبانگان كنار نهرها و جاري رودها
مي‌روند و يا در «آدريان‌ها» گرد هم مي‌آيند و اوستاي «آب‌زور»(آبان‌يشت)
مي‌خوانند و اهورامزدا را به پاس اين داده‌ي نيك اهورايي نيايش مي‌كنند. امروز،
٤ آبان‌ماه گاهشمار خورشيدي برابر است با دهمين روز از گاهشمار زرتشتي. امروز
جشن آبانگان است. جشن آبانگان خجسته باد.