چشم‌انداز آزادی زبان کردی در ترکیه

به تازگی سران دولت ترکیه با نمایندگان کردهای این کشور دیدار کردند. کردها خواستار خودگردانی و به رسمیت یافتن زبان مادری خود شدند. نظرکارشناسان درباره امکان آزادی زبان کردی و سیاست کنونی ترکیه در قبال کردها .

رجب ‌طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه رسما اعلام کرد که برای ایجاد آموزشگاه در زمینه‌ی تدریس زبان کردی مانعی وجود ندارد.

عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه نیز در دیدار با برخی از نخبگان و رهبران سیاسی کرد ترکیه تأکید کرد: «زبان رسمی در ترکیه زبان ترکی است اما سایر زبان‌ها به عنوان بخشی از میراث زنده‌ی فرهنگی باعث غنای کشورهستند و طبق قانون اساسی، دولت موظف به حفظ زبانهای رایج در ترکیه است».

با توجه به سخنان مقام‌های عالی ترکیه، پیش‌بینی می‌شود که در سطح ادارات و سازمان‌های دولتی مناطق کردنشین ترکیه، دیگر مخالفتی با کاربرد زبان کردی انجام نگیرد.

تابلوهای کردی به جای ترکی

به رسمیت شناخته شدن زبان کردی در ترکیه و دو زبانه شدن این کشور از سوی سیاستمداران کرد به ویژه حزب کردی "صلح و دموکراسی" که ۲۰ نماینده در پارلمان ترکیه دارد مطرح شده است.

یک روزنامه نگار ایرانی مقیم ترکیه که به مسائل قومیت‌ها در ترکیه آگاهی دارد به دویچه‌وله می‌گوید: «بخش‌های زیادی در جنوب شرق ترکیه عملا دو زبانه شده است. چند شهرداری جنوب شرق کشورکه شهرداران آن از "حزب صلح و دموکراسی" بودند از چند سال قبل خدمات خود را به دو زبان کردی و ترکی ارائه می‌دهند. برای مثال ادیبه شاهین شهردار تونجلی (درسیم) تابلوهایی به زبان‌های کردی زازایی و ترکی آویزان کرده است. بسیاری از تابلوهای مسیر جاده‌ها و شهرها نیز به دو زبان ترکی و کردی نوشته شده‌اند».

تلویزیون ۲۴ ساعته کردی در ترکیه

روزنامه‌نگار ایرانی مقیم استانبول که مسائل قومیت‌ها در ترکیه را پیگیری می‌کند، به دویچه‌وله می‌گوید: «در سال ۲۰۰۹ کانال کردی تی آر تی ۶ افتتاح شد. کردها تا پیش از این از نبود رسانه‌ای دولتی به زبان کردی گلایه داشتند اما اکنون تلویزیون ۲۴ ساعته به زبان کردی از سویدولت آغاز به کار کرده و بازتاب مناسبی هم بین کردها داشته است. از سوی این شبکه تلویزیونی برای اولین بارقرار است مسابقه‌ی ترانه‌خوانی به زبان کردی برگزار گردد که با استقبال بسیاری ازخوانندگان آماتورکرد روبرو شده است».

این روزنامه‌نگار در ادامه می‌افزاید که مجوز تأسیس کانال‌های کردی از سوی بخش خصوصی نیز صادر گردیده و در ترکیه از آن استقبال شده است.

خودمختاری، پرچم و مجلس کردی

کردها در ترکیه اکنون خواسته‌هایی چون خودمختاری، کشور دو زبانه، پرچم و مجلس جداگانه را در پارلمان طرح می‌کنند. طبق قوانین ترکیه، زبان رسمی مجلس، زبان ترکی است، اما اخیرا برخی از نمایندگان کرد در مجلس ملی ترکیه در اعتراض به این‌که در صورتجلسات مجلس زبان کردی با نام یک زبان ناشناخته قید می‌گردد، سخنان خود را از تریبون مجلس به زبان کردی ایراد کردند.

از سوی دیگر تدریس رشته‌ی زبان و ادبیات کردی نیز در دانشگاه‌ها مجاز اعلام شده است و به دانشگاه دیاربکر دو دانشگاه دیگر نیز اضافه شده‌اند.

مسئولان سازمان آموزش عالی در ترکیه اعلام کردند، مسئله دعوت از استادان زبان کردی از کردستان عراق را نیز بررسی می‌کنند.

هشدار سفیر سابق ترکیه در آلمان درباره‌ی گرایش به خشونت

اونوراویمان، سفیرسابق ترکیه و نماینده‌ی کنونی مجلس ملی این کشور در گفت وگو با دویچه‌وله می‌گوید: «دولت ترکیه قصد دارد با گفت‌وگو مشکلات کردها را حل کند. اکنون در سطح دولت و مجلس با کردها دیدار و گفت‌وگو انجام می‌گیرد. کردها به دلیل تعلق قومی نباید زیر فشار قرار بگیرند».

سفیر سابق ترکیه در آلمان اما هشدارمی‌دهد که دستیازی به شیوه‌های مسلحانه و خشونت‌آمیز می‌تواند دیالوگ با کردها را به خطر بیاندازد.

روزنامه‌نگار ایرانی مقیم استانبول که با دویچه وله صحبت کرد، ضمن تائید هشدار سفیر سابق ترکیه در آلمان می‌گوید: «افراط‌گرایی ممکن است یک زنگ خطر بزرگ برای کردها باشد. به طوری که حتی عبدالله اوجالان هم به انتقاد از طرح خواسته‌های "حزب صلح و دموکراسی" همچون خواسته‌های خودمختاری و پرچم جداگانه و غیره پرداخته و طرح این مسائل را زودهنگام دانسته است».

استقبال کردها همراه با تردید

کمال سیدو، مسئول امور خاورمیانه در "بنیاد مدافع حقوق اقوام تحت ستم" که مرکز آن در شهر هانوفر آلمان است معتقد است که کردها از پیشرفت گفت‌و‌گو در ترکیه استقبال می‌کنند. اما برای عملی شدن وعده‌های رهبران ترکیه این مسئله باید در قانون اساسی این کشور انعکاس یابد.

این کارشناس که خود از کردهای سوریه است به دویچه وله می‌گوید: «کردها در شرق و جنوب شرقی آناتولی، در کردستان ترکیه زندگی می‌کنند و پس از تاسیس جمهوری ترکیه از حقوق خود محروم شدند. دولت ترکیه دهها سال تلاش کرد زبان و فرهنگ کردی را نابود کند. ولی اکنون با توجه به فشار بین‌المللی و اتحادیه اروپا مجبور است، سیاست خود را تغییر دهد. اما این تغییرات از نقطه نظر کردها بایستی در قانون اساسی این کشور بیان شود».

به نظر کمال سیدو هر دستاورد مثبتی در قبال مطالبات کردها در ترکیه بدون تدارکات قانونی بی‌نیتجه خواهد ماند.

ترکیه در مقام مقایسه با ایران

کمال سیدو از "بنیاد دفاع از حقوق اقوام ستم‌زده"، وضعیت کردهای ترکیه را با وضعیت قومیت‌ها در ایران مقایسه می‌کند و چنین نتیجه می‌گیرد: «ایران در زمان شاه و جمهوری اسلامی وجود قومیت‌ها را انکار نکرده است. حتی این قومیت‌ها به نام خود استان دارند و برخی از مطالبات آنها در قانون اساسی کشور نیز بیان شده است. اما در ایران دموکراسی نیست و اصول قانونی که حقوق قومیت‌ها را به رسمیت می‌شناسد اجرا نشده است. در ترکیه اگر اصول قانون اساسی رعایت نشود، می‌توان به دادگاه‌های این کشور و یا دادگاه حقوق بشراروپا شکایت کرد».

کمال سیدو همچنین می‌گوید که در ایران هیچگونه گفتمانی در قبال مسائل قومیت‌های این کشورنیست، اما در ترکیه علنا درباره‌ی این موضوع بحث می‌شود.

کارشناسانی که با دویچه وله صحبت کردند، خاطرنشان می‌کنند که ادامه‌ی فضای گفت وگو در ترکیه میان مقام‌های ترک و رهبران سیاسی کردها، آزادی زبان کردی وعدم برخورد نسبت به سخنرانی‌های نمایندگان کردها درمجلس، برپایی تابلوهای کردی شهرداری‌ها در دیاربکر و سایر مناطق با اکثریت کردنشین، مؤید این نکته است که دولت ترکیه سیاست راهبردی خود را در قبال کردهای این کشور تغییر می‌دهد. این تحولات به نظر کارشناسان در سرنوشت قومیت‌های کشورهای همسایه از جمله ایران نیز تاثیر مثبتی خواهد گذاشت.

نویسنده: طاهر شیرمحمدی

تحریریه: علی امینی