چه بر سر ارمنیان مسلمان شده ترکیه آمد؟ ا ُرهان کمال چنگیز ترجمه: آرسن نظریان آدينه ۱۵ آذر ۱٣۹۲ - ۶ دسامبر ۲۰۱٣ در سال ۲۰۰۵ اولین کوشش برای برگزاری " کنفرانس ارامنه " در ترکیه موجد تنشهایی در سراسر کشور شد. جِمیل چیچِک ، وزیر دادگستری وقت برگزار کنندگان کنفرانس را متهم کرد که " از پشت به ترکیه خنجر می زنند " و شوکرو اِلِکداغ ، نماینده پارلمان از حزب جمهوریخواه خلق ، عمده ترین گروه اپوزیسیون ، در سخنرانی اش در مجلس سازماندهان را "خیانتکار" نامید . دانشگاه بغازیچی اسلامبول ، که محل برگزاری کنفرانس بود ، در برابر این فشار سنگین عقب نشینی کرد و کنفرانس به دانشگاه خصوصی بیلجی منتقل گردید . معهذا ، مخالفین به این اکتفا نکردند. زمانی که کنفرانس آغاز شد ، تظاهرکنندگان خشمگین شرکت کنندگان را تهدید و ارعاب کردند و کنفرانس در جو پرتنشی به پایان رسید . از آنزمان ، فضای عمومی در ترکیه به طرز قابل توجهی تغییر پیدا کرده است . اکنون یادواره های متعددی در باره نسل کشی ارامنه در سال ۱۹۱۵ درشهرهای مختلف ترکیه برگزار می شود . دهها کتاب راجع به این موضوع منتشر و موضوع به طور مکرر در مطبوعات و برنامه های تلویزیونی مطرح می گردد . گرچه دولت موضع رسمی ترکیه راجع به وقایع ۱۹۱۵ را همچنان حفظ کرده است ، لکن می توان گفت که مساله دیگر یک تابو به شمار نمی رود . از ۲ تا ۴ نوامبر جاری کنفرانسی درباره ارمنیان مسلمان شده در طول نسل کشی در اسلامبول برگزار شد. این رویداد نشانه آنست که طرح موضوع نسل کشی ارمنیان و بحث راجع به آن در ترکیه امروز دیگر مانعی ندارد . محل برگزاری هم همان دانشگاه بغازیچی بود که هشت سال پیش از میهمانداری اولین کنفرانس مربوط به ارامنه در ترکیه عقب نشینی کرده بود. این واقعیت که کنفرانس این بار با هیچگونه مخالفت و تنشی مواجه نشد ، خود پیشرفت شایان توجهی است که در کشورمان در این زمینه خاص حاصل شده است . شرکت کنندگان شامل آکادمیسینها و روشنفکران ترک ، ارمنی ، امریکایی ، اروپایی و نیز بازماندگان قربانیان نسل کشی از ترکیه ، ارمنستان و بسیاری از کشورهای دیگر بودند . کنفرانس که علاقه و توجه فراوانی را در سطح عمومی به خود معطوف ساخت سرنوشت ارمنیانی را که با تغییر دین از قتل عام جان سالم به در برده بودند ، مورد بحث و بررسی قرار داد . راکل دینک ، بیوه هراند دینک ، روزنامه نگار مقتول ارمنی ترکیه در سخنرانی افتتاحی کنفرانس ، که توسط بنیاد هراند دینک برگزار شده بود ، چنین اظهار داشت : "دیگر کسی این گروه از افراد را به نامهای اصلی خودشان صدا نمی کرد . آنها مجبور بودندخودشان را انکار و وجودشان را نفی کنند تا قادر به ادامه حیات باشند" . طبق گرازش عایشه گل آلتینای ، آکادمیسین ، تخمین زده می شود که حدود ۲۰۰۰۰۰ نفر از ارمنیان با تغییر دین از کشتارها و تبعیدها جان سالم به در بردند . طبق گمانه زنی وی ، چندین میلیون نفر از نفوس ترکیه امروز فززندان ، نوه ها ، نوادگان ، خویشاوندان نزدیک نسبی یا سببی ارمنیان مسلمان شده می باشند . آلتینای ادامه داد : "۹۰ سال تمام ، این دسته از شهروندان وجودی نامریی درخارج از خانواده و بعضی اوقات داخل خانواده ، داشتند . آنها به طور کامل نامهای اصلی و پیوندهای خود با خانواده و جامعه قومی خود را از دست دادند . حتی زمانی که آن نامها و پیوندها را حفظ می کردند ، اینکار را پنهانی انجام می دادند ". برابر گزارش تحقیقی تانر آغشام ، مورخ ترک ، اجبار ارمنیان به قبول اسلام انگیزه مذهبی نداشت ، چه اعضای کمیته اتحاد و ترقی ، یعنی حزب عثمانی که عامل و مجری نسل کشی بود ، از افراط گرایی مذهبی به دور بودند . به نظر آغشام ، از اسلام به عنوان یک ابزار مستحیل ساختن ارمنیان در ترکها در طی نسل کشی استفاده می شد : " مستحیل ساختن درواقع خط مشی اصولی کمیته بود و اجبار به اسلام یکی از عناصر اساسی آن به شمار می رفت". دو پژوهشگر از دانشگاه کالیفرنیا ، آردا و دوریس ملکـُـنیان ، شرح دادند که چگونه عده زیادی از زنان ارمنی مجبور به ازدواج با مردان مسلمان و تغییر دین شدند. آنها اضافه کردند که تعداد بسیار معدودی از مردان ارمنی توانستند از طریق تغییر دین از مرگ نجات پیدا کنند . بعلاوه ، برای آنها ازدواج با زنان مسلمان امکان پذیر نبود . سخنرانی نِوین ییلدیز تاهینچی اوغلو که داستان یک زن ارمنی موسوم به سارا را بازگو کرد حضار را عمیقا تحت تاثیر قرار داد . داستان این زن طبق روایت تاهینچی اوغلو به این شرح است : " سارا یک دختر ۱۵ ساله ارمنی از روستایی در منطقه ویرانشهیر در استان سانلی اورفا بود . ایوب آقا ، یا آنطور که در لهجه محلی گفته می شد ، " آییپ آقا " ، از جمله افراد سرشناس منطقه به شمار می رفت . این زمان دوره ای بود که دستجات شبه نظامی کرد (معروف به حمیدیه - م) توسط دولت عثمانی تشکیل و "آقاها" تشویق به غارت روستاهای ارمنی و بیرون راندن ساکنانشان می شدند . روزی گروهی از این شبه نظامیان که آییپ آقا هم جزوشان بود به روستای سارا حمله کرد . مردان روستا را جمع کردند و باخود بردند . یک ماه بعد از این واقعه ، هنگامی که سارا در کنار جویباری در نزدیکی دهکده لباس می شست یک بازوی مثله شده توجهش را جلب کرد . پیش از آنکه سگی بازو را بردارد و دور شود سارا ساعت مچی عمویش را روی بازوی مثله شده شناخت . سگ را تا داخل غاری دنبال کرد . ساکنان محلی هنوز هم از آن غار به نام "غار ارمنیان" یاد می کنند . در آنجا سارا با اجساد مردان روستا که به وسیله سگها مثله شده بود روبرو شد . " بازماندگان تصمیم گرفتند روستا را ترک کنند . اما آییپ آقا آنها را هم اسیر و اسرا را در محوطه انبار مانندی زندانی کرد . چندین روز آنها را بدون غذا و آب نگهداشت . در بین اسرا سارا ، که زن جوان زیبایی بود توجهش را جلب کرد . آییپ آقا "عاشق" سارا شد. او که صاحب دو همسر بود به سارا پیشنهاد ازدواج داد ، اما سارا قبول نکرد . آییپ آقا تهدید کرد که اگر تن به اینکار ندهد مادرش را خواهد کشت و نهایتا هم اینکار را کرد . اما سارا باز قبول نکرد . آییپ آقا سپس تهدید کرد که پدرش را هم خواهد کشت و اینکاررا هم کرد . سارا در تصمیم خود راسخ بود . آییپ آقا این بار تهدید کرد که همین بلا را برسر برادرش خواهد آورد . هنگامی که برادر سارا دست به دامن خواهرش شد تا پیشنهاد را بپذیرد ، سارا اعلام کرد که به دو شرط قبول می کند : اول اینکه برادرش نباید کشته شود و دوم اینکه سارا نامش را که پدرش به وی داده بود باید حفظ کند . نام سارا مثل کابوسی در سراسر عمر او باقی ماند . " باوجود اینکه آییپ آقا شروط سارا را پذیرفته بود ، برادرش یکسال بعد در شرایط مرموزی جان سپرد . سپس ، اذیت و آزار و شکنجه سارا ، زنی که که نمی خواست نامش را عوض کند و گفته می شد که هرگز مسلمان نشده و همچنان صلیبی را بر سینه اش حمل می کرد ، شروع شد . آییپ آقا با خنجری که با آن دهها نفر ارمنی را کشته بود علامت صلیب روی بدن سارا حک می کرد . هربار که می خواست شهوتش را فرونشاند به او تجاوز می کرد ، زیرا سارا از همخوابه شدن با او سرباز می زد . صدای جیغ و فریاد سارا در طول این تجاوزها در پیرامون منزل طنین افکن می شد ". تاهینچی اوغلو داستان را به همین منوال ادامه داد . شاه بیت داستان ، اما این جمله بود که راوی در پایان گزارشش بر زبان آورد : "آدمهای شرور این ماجرا اعضای خانواده من بودند ". تاهینچی اوغلو شرح ماوقع را به عنوان جزیی از یک پژوهش شفاهی تاریخی از اظهارات چهار شاهد تهیه کرده است . او گذشته خانواده اش را مورد تحقیق قرار داده . هم آییپ آقا و هم شاهدان خویشاوندان او بوده اند . تاهینجی اوغلو که گزارشش نقطه اوج کنفرانس بود چنین نتیجه گیری کرد : " برای اینکه با گذشته بتوان کنار آمد ، کافی نیست که فقط قربانی صدایش را بلند کند و بگوید "من قربانی شده ام " ، عامل قربانی باید شجاعت داشته باشد و بگوید " تقصیرکار من هستم ! ". برگزاری کنفرانس مربوط به ارمنیان تغییر دین داده اقدامی بسیار بجا ، ولو کوچک ، برای ترکها بود تا با گذشته خود روبرو شوند . موجب دلگرمی است که جنبه های مختلف نسل کشی ارمنیان در آستانه صدمین سالگرد این فاجعه تاریخی در سطح عمومی مطرح و مورد بحث و کنکاش قرار می گیرد . اورهان کمال چنگیز حقوقدان در زمینه حقوق بشر ، مقاله نویس و رییس پیشین انجمن حقوق بشر است که یک سازمان غیردولتی ترکی است. سازمان در قلمرو مسایل مخلتف مربوط به حقوق بشر از جمله منع شکنجه و دفاع از حقوق بیماران روانی و غیره فعالیت می کند . منبع : Al-monitor 11 november 2013 europenews.dk massispost.com اخبار روز |