ببینید نفستان یاری میکند!
ابراهیم یونسی، چهره درخشان فرهنگ معاصر ایران
در سن ۸۵ سالگی درگذشت.
سعید شروینی
او نه فقط به خاطر ترجمههای فراوان و قابل اعتنایش از رمانهای بزرگ و مطرح ادبیات جهان، بلکه به دلیل تالیفاتش از جمله کتاب مهم «هنر داستاننویسی» در میان اهل فرهنگ در ایران نامی شاخص و پرآوازه است. یونسی این کتاب را در زندان و در ۳۰ سالگی نوشت که در سال ۱۳۴۱ به بازار آمد و خیلی زود به کتاب بالینی اغلب علاقهمندان داستاننویسی در دو دهه چهل و پنجاه بدل شد. این کتاب در زمان خود و تا ۲۵، ۳۰ سال بعد تنها کتاب جامع آموزش داستاننویسی در این ایران بود و بسیاری از نویسندگان نسلهای اخیر برای نخستین بار با این کتاب بود که با وجوه نویسندگی داستان آشنا شدند و یاد گرفتند. ترجمه کتاب کلاسیک و معتبر در آموزش رماننویسی همانند «جنبههای رمان» اثر ادوارد مورگان فوستر نیز از دیگر کارهای او در این راستا بود.
یونسی اگر به همان یک ترجمه «تریسترام شندی» بسنده کرده بود، و این همه آثار سترگ و شاخص از نویسندگانی چون دیکنز، داستایوسکی، تامس هاردی و... ترجمه نکرده بود، بازهم به واسطه حسن انتخاب و کیفیت ترجمهاش از این شاهکار ادبی جا داشت نامش در میان مترجمان با اعتبار و بزرگ ایرانی آورده شود. با این حال او شش دهه از عمرش را به کار ترجمه پرداخت و آثار ارزندهای را به فارسی برگرداند. آشنایی ما با تامس هاردی، به واسطه ترجمههای یونسی از «یک جفت چشم آبی»، «به دور از مردم شوریده»، «جود گمنام»، «دست تکیده» و «بازگشت بومی» این نویسنده مهم آمریکایی بود. بهجز این، یونسی ترجمه آثاری نظیر «موسیقی و سکوت» رز ترهمین، «توفان» ویلیام شکسپیر، «مردی که خورشید را در دست داشت» جک ریموند جونز، «اسپارتاکوس» هوارد فاست، «با این رسوایی چه بخشایشی» جاناتان رندل جاناتان، «دفتر یادداشت روزانه یک نویسنده» داستایوسکی و... را هم در کارنامه دارد. به علاوه یونسی از چارلز دیکنز هم سه اثر مهم «داستان دو شهر»، «آرزوهای بزرگ» و «علامتچی» را ترجمه کرده است.
یونسی علاوه بر ترجمه به داستاننویسی هم روی آورد و آثار گوناگونی منتشر کرد. داستانهای او دارای خصلتهای بومی هستند و در روستاها و شهرهای مرزی کردستان میگذرند. مهمترین اثر داستانی او «گورستان غریبان» است. خاطرات خودنوشت او هم با عنوان «زمستان بیبهار» چاپ شده است. ابراهیم یونسی بعد از انقلاب هم مدتی استاندار کردستان بود و به همین دلیل باز هم چهره مهمی، بخصوص برای کردها به حساب میآمد. کردها علاوه بر محمد قاضی، به این مترجم بزرگ دیگرشان هم گردنفراز بودند.
ابراهیم یونسی به سال ۱۳۰۵ در بانه متولد شد. در جوانی برای تحصیل به دانشگاه سوربن فرانسه رفت و دکترای اقتصاد گرفت و سپس به ایران آمد و به ارتش پیوست و در ارتش هم یک پایش را از دست داد. او با وجود اینکه در فرانسه تحصیل کرد و با این زبان آشنایی داشت، مترجم زبان انگلیسی شناخته میشد و ظاهرا از میان بیش از هفتاد تا هشتاد اثری که با نام خود یا نام مستعار «سیروان آزاد» ترجمه کرده، تنها یک عنوان آن از زبان فرانسه برگردانده شده است!
بعد از کودتای ۲۸ مرداد قرار بود او همراه آن عده از افسران تودهای که توسط دولت کودتا تیرباران شدند، به جوخه اعدام سپرده شود. اما به دلیل از دست دادن پایش با یک درجه تخفیف به زندان محکوم و سالها در زندان بود. «هنر داستاننویسی» محصول همین دوران بود. در میانه دهه ۵۰، یونسی از جمله کسانی بود که کمیته دفاع از حقوق بشر را در ایران بنا گذاشت.
او در اوایل نهمین دهه زندگی خود هم همچنان به ترجمه ادامه داد تا اینکه سرانجام در ۸۴سالگی قلم را بر زمین گذاشت و اعلام بازنشستگی کرد. رُمان «اگر بیل استریت زبان داشت» نوشته جیمز بالدوین، «شکفتن در باغ» به قلم خودش و همچنین گزارشهای دوران خبرنگاری تروتسکی در بالکان از جمله واپسین کارهای او در حوزه ترجمه و داستاننویسی است.
برای راهبردن به عظمت کار یونسی همین بس که خواندن فهرست زیر از کارهای او در یک نگاه کار آسانی نیست و اعجاب انسان را برمیانگیزد. یادش گرامی.
تاریخ اجتماعی هنر - هاوز آرنولد در ۴ جلد
آرزوهاي بزرگ ويژگي اثر : ترجمه، نوشته چارلز ديكنز (چاپ اول 1337،انتشارات نيل چاپ ششم نشر نو ،چاپ هفتم)
2 آسياب كنار فلوس ويژگي اثر : ترجمه،نوشته جورج اليوت،چاپ اول 1368 نشر نگاه
3 آشيان عقاب ويژگي اثر : ترجمه،نوشته كنستانس هون،چاپ اول 1369 نشر نگاه
۴ آغا،شيخ،دولت ويژگي اثر : ترجمه،نوشته مارتين وان بروئن سن،نشر پانيذ 1379
5 آمريكا و جنبشهاي ملي ويژگي اثر : ترجمه ،نوشته بلانچ ويسن كوك ،چاپ اول 1365 نشر نگارش
6 اسپارتاكوس ويژگي اثر : ترجمه،نوشته هوارد فاست (چاپ اول 1337،انتشارات اميركبير ،چاپ هشتم نگاه،چاپ نهم اميركبير 1380)
7 اگر بيل استريت زبان داشت، نوشته جیمز بالدوین
۸ امريكاي ديگر(فقر در ايالت متحد) ويژگي اثر : ترجمه ،نوشته مايكل هنرينگتن،چاپ اول 1353 چاپ دوم 1356،انتشارات خوارزمي
9 بازگشت بومي ويژگي اثر : ترجمه،نوشته تامس هاردي،چاپ اول 1369 نش نو
10 به دور از مردم شوريده ويژگي اثر : ترجمه،نوشته تامس هاردي ،چاپ اول 1365 نش نو
11 پشهي بينيدراز ويژگي اثر : ترجمه
12 پنماريك ويژگي اثر : رمان،نوشته سوزان هوواچ،انتشارات نگاه
13 تاريخ ادبيات آفريقا ويژگي اثر : ترجمه ،نوشته دي تورن،چاپ اول 1368 انتشارات نگاه
14 تاريخ ادبيات روسيه ويژگي اثر : ترجمه،دو جلد فنوشته ميرسكي،چاپ اول 1355،انتشارات اميركبير ،چاپ دوم 1372 اميركبير
15 تاريخ ادبيات يونان ويژگي اثر : ترجمه،نوشته اچ جي ،چاپ اول 1358،انتشارات اميركبير،چاپ دوم 1372،چاپ سوم اميركبير
137916 تام جونز ويژگي اثر : ترجمه،نوشته هنري فيلدينگ،چاپ اول 1361 نش نو
17 تاماس هاردي ويژگي اثر : ترجمه،نوشته آر.اي.اسكات جيمز و سي.دي لوييس ،چاپ اول 1372 نشر نشانه
18 تجارت اسلحه ويژگي اثر : تاريخ و سياست،ترجمه،گزارش انجمن جهاني پژوهش در صلح استكهلم،چاپ اول 1353،چاپ دوم 1356 انتشارات خوارزمي
19 تكيه گاه ويژگي اثر : ترجمه،نوشته تئودور درايزر،پيام امروز 1379
20 تيس دور برويل ويژگي اثر : ترجمه،نوشته تامس هاردي،چاپ اول 1362 چاپ دوم 1369 نشر نو
21 جنبش ملي كرد ويژگي اثر : تاريخ و سياست،ترجمه،نوشته كريس كوچر،چاپ اول 1373 ،چاپ دوم 1377،انتشارات نگاه
22 جنبههاي رمان ويژگي اثر : حوزهي زبانشناسي و ادبيات،ترجمه ،اي. ام. فورستر ،چاپ اول 1352 انتشارات اميركبير،چاپ دوم انتشارات نگاه
23 جنگ كبير ميهني ويژگي اثر : ترجمه،ناشر ستا ارتش شوروي ،چاپ اول 1361 نشر نو
24 جوان و جواني ويژگي اثر : تاليف،آماده چاپ
25 جود گمنام ويژگي اثر : ترجمه،نوشته تامس هاردري،چاپ اول 1362 نشر نو
26 خاطرات دوران خبرنگاري در بالكان ويژگي اثر : ترجمه ،تروتستكي انتشارات خوارزمي
27 خاطرات نيكيتا خروشچف ويژگي اثر : ترجمه،دو جلد چاپ اول 1369 انتشارات نگاه
28 خانه قانون زده ويژگي اثر : ترجمه،نوشته چارلز ديكنز_چاپ اول 1341 ،انتشارات اميركبير ،چاپ سوم نگاه)
29 خوش آمدي ويژگي اثر : داستان و رمان،انتشارات توكلي30 خياط جادوشده ويژگي اثر : ترجمه،نوشته سولومن رابينوويچ،چاپ اول 1340 انتشارات اميركبير
31 داداشيرين ويژگي اثر : داستان و رمان،انتشارات نگاه
32 داستان دو شهر ويژگي اثر : ترجمه،نوشته چارلز ديكنز،چاپ اول 1355،چاپ دوم انتشارات فرانكلين ،چاپ سوم نشر دانشگاهي چاپ چهارم 1379 انشارات نگا
33 در ستايش فراغت ويژگي اثر : ترجمه ،نوشته برتراند راسل،چاپ اول 1349 نشر انديشه
34 دعا براي آرمن ويژگي اثر : داستان و رمان،تاليف،نشر پانيذ 1379
35 دفتر يادداشتهاي روزانه يك نويسنده ويژگي اثر : حوزهي زبانشناسي و ادبيات،ترجمه ،فئودور داستايوسكي،سه جلدي ،چاپ اول 1370 انتشارات بزرگمهر
36 دلدادهها ويژگي اثر : داستان و رمان،تاليف،نشر البرز1372
37 دن كيشوت ويژگي اثر : ترجمه
38 دنياي كوچك دن كاميلو ويژگي اثر : ترجمه،نوشته جوواني گوارسكي ،چاپ اول 1369،انتشارات كتاب سراي بابل
39 دوره راهنماي داير كت متد ويژگي اثر : اميركبير،1343 در دو جلد يا 4 جلد
40 روابط ايران و تركيه و مسالهي كرد ويژگي اثر : تاريخ و سياست،ترجمه زير چاپ،نوشته رابرت امن،نشر پانيذ
41 زمستان بيبهار ويژگي اثر : هم كتابي است كه در سال 1382 به قلم او منتشر شد. اين كتاب شامل خاطرات يونسي از كودكي تا آزادي از زندان است
42 زنانشويي و اخلاق ويژگي اثر : ترجمه،نوشته باربارا هاردي،چاپ اول 1372 انتشارات نشانه
43 سگ شمال ويژگي اثر : ترجمه
44 سه تفنگدار ويژگي اثر : ترجمه
45 سه رفيق ويژگي اثر : ترجمه،نوشته ماكسيم گوركي،چاپ اول 1343،چاپ دوم 1352،انتشارات اميركبير چاپ سوم انتشارات اميركبير
46 سياهان آمريكا را ساختند ويژگي اثر : ترجمه،نوشته بنجامين كوارلز،چاپ اول 1355،انتشارات خوارزمي
۴۷ سيري در ادبيات غرب ويژگي اثر : ترجمه،نوشته جي بي پريستلي ،چاپ اول 1352 ،انتشارات فرانكلين ،چاپ دوم 1372،چاپ سوم 1378،اميركبير چاپ چهارم 1380 اميركبير
48 سيري در نقد ادب روس ويژگي اثر : حوزهي زبانشناسي و ادبيات،ترجمه، نوشته اندروفيلد،چاپ اول 1369 نشر نگاه
49 شكفتن باغ ويژگي اثر : داستان و رمان
50 صيهونيسم ويژگي اثر : تاريخ و سياست،ترجمه،نوشته يوري ايوانف،چاپ سوم 1356 انتشارات اميركبير
51 طوفان ويژگي اثر : ترجمه،نوشته ويليام شكسپير،چاپ اول 1351،چاپ دوم 1357،چاپ سوم 1359 نشر انديشه
52 عيدآمد و بهار نيامد ويژگي اثر : رمان،انتشارات نگاه
53 فتنه هاي بيدار(كيوان بر فراز اب) ويژگي اثر : ترجمه ،نوشته جي بي پريستلي،چاپ اول 1343 انتشارات گوهرخاي
54 فردا ويژگي اثر : داستان و رمان
55 فرهنگ كوچك انگليسي-فارسي ويژگي اثر : چاپ اول 1345،انتشارات اميركبير
56 كاشتانكا ويژگي اثر : ترجمه،نوشته انتوان چخوف،چاپ اول 1353 انتشارات اميركبير
57 كجكلاه و كولي ويژگي اثر : داستان و رمان،تاليف،نشر پانيذ 1379
58 كردها ويژگي اثر : ترجمه،نوشته وانلي،كندال ،نازدار،چاپ اول 1370 چاپ دوم 1372 انتشارات روزبهان
59 كردها و كردستان ويژگي اثر : ترجمه،نوشته درك كينان،چاپ اول 1373،انتشارات نگاه ،چاپ دوم 1376 انتشارات نگاه
60 كردها،ترك ها و عرب ها ويژگي اثر : ترجمه،نوشته سي .جي .ادموندز ،چاپ اول 1367،انتشارات روزبهان
61 كسي شبيه خودم ويژگي اثر : تاليف،چاپ نشده است
62 گورستان غريبان ويژگي اثر : داستان و رمان،چاپ اول 1372 ،انتشارات نگاه
63 لارنس استرن ويژگي اثر : تاليف،انتشارات نسل قلم1379
64 لينمارا،عشق و آرزو ويژگي اثر : ترجمه ،نوشته كاترين گاسكين،چاپ اول 1371 نشر البرز
65 مادرم دوبار گريست ويژگي اثر : داستان و رمان،تاليف،نشر پانيذ،1377
66 ماكسيم گوركي ويژگي اثر : تاليف،مطالعه اي در احوال گوركي،نشر 1357 نشر توكا
67 مرده ها ويژگي اثر : تاليف،آماده چاپ
68 مردي كه خورشيد را دوست مي داشت،زندگي و نسان وانگوگ با همكاري انصاري ويژگي اثر : انتشارات خوارزمي
69 مشتي غبار ويژگي اثر : ترجمه،نوشته اولين وو،پيام امروز 1379
70 موسيقي و سكوت ويژگي اثر : ترجمه،نوشته رز تره مين ،انتشارات نگاه
71 ميراث شوم(توده) ويژگي اثر : ترجمه،نوشته جورج گيسينگ،چاپ اول 1371،انتشارات نگاه
۷۲ هنر داستاننويسي،تاليف-1341،چاپ هفتم انتشارات نگاه
73 يك جفت چشم آبي، توماس هارودی