روز جهانی فلسفه؛ تحریم فرهنگی ایران یا گفتگو و تبادل اندیشه؟
با سفر دو روزه معاون اجتماعی و علوم انسانی سازمان یونسکو به ایران تدارک برگزاری «همایش روز جهانی فلسفه سال ۲۰۱۰» در ایران به مرحله ای تازه رسید.
خانم پیلار آلوارز به دعوت «موسسه حکمت و فلسفه»، برگزار کننده این همایش در ایران، در اواخر اکتبر به تهران سفر و با آقای حداد عادل، رئیس همایش و دیگر دست اندرکاران آن گفتگو کرد. همایش از ۳۰ آبان تا دوم آذر در ایران برگزار می شود.
بحث در باره مخالفت یا موافقت با برگزاری «همایش روز جهانی فلسفه سال ۲۰۱۰» در ایران در اغلب رسانه های فارسی زبان در سطح و حد اعتراض سیاسی به همایشی معین باقی مانده است، اما این بحث در برخی محافل و رسانه های تخصصی تر از محدوده همایشی معین برگذشته و با دو مساله مهم «تحریم فرهنگی ایران» یا «گسترش رابطه و تبادل اندیشه و فرهنگ» با این کشور و بحث «شیوه و چگونگی گفتگو» در کشوری که در آن «شرایط گفتگوی آزاد» وجود ندارد، پیوند خورده است.
مخالفان معترض
موافقت سازمان یونسکو با درخواست دولت ایران برای برگزاری روز جهانی فلسفه سال ۲۰۱۰ در ایران با اعتراض «یورگن هابرماس»، فیلسوف بزرگ آلمانی و یکی از نامدارترین چهره های فلسفی دنیا مواجه است.
هابرماس گرچه هنوز متنی جدی در این باره ننوشته و سخنی درخور نگفته است، اما نامه اعتراضی گروهی از نویسندگان مقالات و کتاب های فلسفی، استادان فلسفه در دانشگاه ها و معترضین را امضاء کرده است.
آقای اتفرید هوفه، مسئول بخش فلسفه سیاسی دانشگاه توبینگن آلمان نیز به یکی از سرشناس ترین مخالفان برگزاری این همایش در ایران بدل شده و در مقاله‌ای در روزنامه آلمانی زبان فرانکفورتر آلگماینه اعلام کرد که از شرکت در این همایش منصرف شده است.
برخی نویسندگان و مترجمان مقالات و کتاب های فلسفی، استادان دانشگاه و فارغ التحصیلان فلسفه ایرانی نیز در نامه ای دیگر مخالفت خود را با برگزاری این همایش در ایران اعلام کرده اند.
مخالفان بر گزاری همایش روز جهانی فلسفه در ایران «سرکوب آزادی عقیده و بیان، حمله به فلسفه و علوم انسانی، سانسور و تحمیل اختناق بر دانشگاه های ایران، سرکوب خشن جنبش اعتراضی مردم، نمایشی بودن همایش،بهره برداری حکومت از همایشی بین المللی برای کسب مشروعیت» و عوامل سیاسی از این دست را از دلایل مخالفت خود برشمرده و گفته اند:«گفت و شنود فلسفی در کشوری که مردم به خاطر ایده‌هایشان زندانی می‌شوند ممکن نیست.»
موافقانی که با تحریم فرهنگی مخالف اند
اسامی مدعوین خارجی این همایش هنوز اعلام نشده است اما موافقان برگزاری همایش در ایران معتقدند که تحریم این همایش و نشست های فرهنگی از این دست به معنای «تحریم فرهنگی» ایران و ادامه «تحریم اقتصادی» است و این گونه تحریم ها بر برخورد حکومت ایران با مردم و بر گسترش آزادی عقیده و بیان در ایران تاثیری جدی نخواهد داشت.
از منظر این گروه تحریم فرهنگی ایران ثمربخش نبوده، بر برخورد حکومت با منتقدان و مخالفان تاثیری نداشته، به ارتقاء فرهنگی و جنبش دموکراسی خواهی در ایران کمک نکرده و راه را بر تبادل اندیشه و آراء و گفتگو، هرچند محدود و مشروط، بسته و با بسته شدن گفتگو امکان تاثیری گذاری متقابل فرهنگی از دست می رود.
این گروه تاکید می کنند که تحریم فرهنگی ایران کمک ناخواسته به حکومتی است که از قطع ارتباط و تبادل فرهنگی روشنفکران و مردم خود با جهان استقبال کرده و در سی سال گذشته و اکنون نیز با تمهیدهای گوناگون کوشیده و می کوشد تا رابطه فرهنگی مردم ایران و فرهنگ ایرانی را با جهان قطع کند.
یک بام و دو هوای فلسفی
برخی موافقان برگزاری همایش در ایران، که از منتقدان جمهوری اسلامی نیز هستند، اعتراض برخی از معترضان، از جمله هابرماس و هوفه را نیز برخوردی همگن ندانسته و بر آن اند که اعتراض هائی از این دست نه به انگیزه دفاع از آزادی گفتگو که با جهت گیری به سود و زیان جناح های حکومتی شکل گرفته و از ضرب المثلی مشابه «یک بام و دو هوا» تبعیت می کند.
یورگن هابرماس به دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی به دعوت نهادهای دولتی به ایران سفر و با برخی چهره های دولتی جناح اصلاح طلب مذهبی گفتگو کرد.
منتقدان هابرماس برآن هستند که به دوران سفر او به ایران نیز متفکران غیرحکومتی سانسور شده و گرچه اصلاح طلبان مذهبی از آزادی گفتگو برخوردار بودند اما این حق از متفکران غیرحکومتی سلب شده بود.
از این منظر اغلب دلایلی که در نامه های سرگشاده برای تحریم همایش روز جهانی فلسفه عنوان شده است، از جمله سرکوب خشن حرکت های اعتراضی و و متفکران منتقد و مستقل، در سی سال گذشته و از جمله به دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی نیز، با شدت و ضعف متفاوت، در کار بوده است و البته با این تفاوت که این برخورد در دوره کنونی به اصلاح طلبان مذهبی نیز بسط یافته است.
اتفرید هوفه نیز در سال ۲۰۰۴ به دعوت نهادهای دولتی به ایران سفر کرد و از اعضای انگشت شمار غیرایرانی انجمن حکمت و فلسفه است. او نخست دعوت برای شرکت در همایش روز جهانی فلسفه و سخنرانی در این نشست را پذیرفت اما پس از آن که غلامعلی حداد عادل به جای دکتر غلام رضا اعوانی به ریاست همایش منصوب شد، در مقاله ای در روزنامه فرانکفورته آلگماینه به انتصاب آقای حداد عادل که به نظر او «معترضان را تهدید به حبس در زندان‌هایی همچون کهریزک کرد.»،اعتراض کرد و به گفت که شرکت در همایشی در ایران «خیانت به پیشبرد گفت و گوی آزاد بین همه فرهنگ‌ها» است.
گفتگوی جدی یا سفر فرهنگی
در مسافرت معدود چهره‌های معروف فرهنگی جهان به ایران در سی سال گذشته روندی مشابه تکرار و این گونه مسافرت های به اصطلاح «فرهنگی» نه به گفت و گوی آزاد بین متفکران و خلاقان عرصه فرهنگ و تفکر، که به گفت و گوی هدایت شده بین میهمان خارجی با چهره های دستچین شده ایرانی و حداکثر به مبادله مودب و غیر انتقادی نظریات در عرصه قرائت های امروزی تر اسلام محدود بوده است.
سرنوشت همایش روز جهانی فلسفه و شمار و ارزش، وزن و اعتبار چهره های غیر ایرانی شرکت کننده در این همایش هنوز روشن نیست اما این همایش به دلیل نقش یونسکو و به دلیل دعوت از چهره های غیر ایرانی بعدی بین المللی دارد و حضور یا غیبت این چهره ها در بحث تحریم فرهنگی یا بسط گفتگو و تبادل اندیشه با ایران و در بحث شیوه و چگونگی گفتگو در کشوری که در آن شرایط گفتگوی آزاد وجود ندارد، نقشی مهم خواهد داشت.
مقامات ایرانی و از جمله دکتر حداد عادل، رئیس همایش و دکتر غلام رضا اعوانی، رئیس وقت موسسه حکمت و فلسفه، گفته اند که یونسکو با توجه به «موقعیت فلسفه در ایران» و «پشتوانه غنی فکری و فلسفی ایران» با درخواست دولت ایران برای برگزاری برنامه روز جهانی فلسفه در این کشور موافقت کرده است و «۵۰ فیلسوف معاصر زنده ایرانی در این همایش به جهانیان معرفی» خواهند شد.
روز جهانی فلسفه در سال ۲۰۰۲ مطرح شد. این همایش در سه سال اول در پاریس، مقر یونسکو، برگزار شد و تا کنون کشورهای شیلی، مراکش، ترکیه، ایتالیا و روسیه میزبانی آن را بر عهده داشته اند.
این فهرست نشان می دهد که یونسکو نه بر اساس پشتوانه، کارنامه و غنای فلسفی کشورها که به دلایل دیگری با برگزاری همایش در کشورهای عضو خود موافقت کرده است.
در رسانه های فارسی زبان استادان فلسفه در دانشگاه ها، مترجمان و نویسندگان مقالات و کتاب های فلسفی و شارحان و توضیح دهندگان آثار فلسفی نیز به صفت «فیلسوف» ملقب می شوند، اما این صفت در کاربرد اصلی خود به واضعان مکاتب، مفاهیم و نظریات تازه در عرصه فلسفه اطلاق می شود و با این تعریف، به سختی می توان از فلاسفه معاصر ایران سخن گفت.
برنامه های همایش که در ۱۳ محور تنظیم شده است و «موقعیت فلسفه در ایران» معاصر در سه عرصه دانشگاه ها، مدارس و حوزه های دینی و آزاد، که از موضوع های همایش روز جهانی فلسفه در ایران است، موضوع یادداشت دیگری است.
بی بی سی