نگاهی به بازار کتاب ایران در روز جهانی کتاب

مریم افشنگ

روز بیست و سوم آوریل برای اولین بار در سال 1995 از سوی سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل (یونسکو) به طور نمادین به عنوان روز کتاب با هدف ترویج کتاب خوانی، نشر کتاب و احترام به حق مالکیت معنوی (کپی رایت) نامگذاری شد.

نویسندگان بزرگی چون میگل سروانتس، ویلیام شکسپیر و گارسیلاسو دلاوگا در چنین روزی درگذشتند و نویسندگانی چون ولادیمیر ناباکوف، موریس درون و خوزه پلا در این روز متولد شدند.

در جامعه ای مانند ایران که سالهاست با فقر فرهنگی کتابخوانی مواجه است، ممیزی و سانسور هم مزید بر علت می شوند تا همان جماعت اندک کتابخوان در کتابفروشی ها برای یافتن کتابی خوب سردرگم شوند.

این تنها مشکل خوانندگان عادی نیست بلکه نویسندگان حرفه ای هم به ویژه در سال گذشته با کمبود کتابهای خوب مواجه بوده اند.

جواد مجابی شاعر، نویسنده و طنزپرداز می گوید که در سالی که گذشت در زمینه ادبیات داستانی معاصر داستانی کتاب چندان جالبی ندیده است هر چند معتقد است کتابهای معتبری در زمینه ادبیات کهن ایران و همچنین ادبیات جهان از طریق ترجمه منتشر شده اند.

او در ادامه می افزاید:" کتاب جالبی که مربوط به ادبیات ایران باشد ندیدم به دلیل اینکه بسیاری از کتاب ها بیش از یک سال است که منتظر مجوز هستند. طبیعتا من هم کمتر با کتاب خوبی برخورد کردم. حتی پنج تا از کتابهای خود من هم به مدت طولانی منتظر مجوز ماندند و هنوز منتشر نشده اند. از طرفی ندادن جوایز مختلف ادبی، در سالی که گذشت نشان می داد که کتابهای خوبی که شایسته اهدای جایزه باشند عرضه نشده اند."

البته این بدان معنا نیست که ادبیات ایران آثار خوبی را عرضه نمی کند بلکه نحوه انتشار آنها است که مشکل ایجاد می کند.

آقای مجابی ضمن اشاره به این نکته می گوید:"من تصور می کنم اگر کمی شرایط نشر بهتر شود آثار جالبی در زمینه داستان، شعر و نمایشنامه خواهیم داشت."

فرخنده حاجی زاده، نویسنده مجموعه داستان "تقدیم به کسی که قاتلم نبود" و اولین برنده جایزه جهانی آزادی انتشار انجمن قلم آمریکا در سال 2003 در باره بهترین کتابی که خوانده است می گوید:" دو قدم این ور خط نوشته احمد پوری جزو کتابهایی بود که خواندم و خوشم آمد. علت اش هم این است که احمد پوری مترجمی بود که به جمع رمان نویس ها پیوست. اگر چه در گذشته خیلی دور کارهای کوتاهی از او خوانده بودم ولی در هر حال می دیدیم مترجمی بسیار درونی با آثار شاعر و نویسنده ای که کارش را ترجمه کرده ارتباط برقرار کرده است. یکی از شخصیت های قصه، یعنی شخصیت اصلی او که در واقع راوی، مترجم، نویسنده به دیدارش می رود آنا آخماتوا است که تصمیم می گیرد از زمان و مکان گذر کند و برود و این شاعر را پیدا کند."

خانم حاجی زاده به نکات جذاب کتاب اشاره می کند و تقابل جامعه شناسی و هنر در کتاب "دو قدم این ور خط" احمد پوری را نقطه قوت آن می داند و می گوید:" یعنی در واقع همسر این راوی، مترجم، نویسنده که اگر اشتباه نکنم اسمش گیتی بود به عنوان نماینده بخشی از جامعه شناسی و با یک نگاه جامعه شناسانه از یک طرف حضور دارد و از طرف دیگر راوی روایت در واقع نویسنده ای است که با انگیزه های هنری ماجرا را تعقیب می کند. یکی از نکات جالب توجه دیگر این است که به نظر من آقای پوری به ماجراهای فرقه دموکرات، جریان های آذربایجان به خوبی پرداخته است."

سال گذشته بازار نشر و کتاب با رکود نسبی مواجه بود و به عقیده بسیاری از منتقدان ممیزی کتاب ضربه زیادی به ادبیات داستانی در ایران زد.

امیر حسن چهلتن، نویسنده کتابهایی چون "سپیده دم ایرانی"، "مهر گیاه" و "تالار آیینه" سال گذشته را تکرار سالهای تاریکی می داند که به گفته وی در دهه شصت و هفتاد خورشیدی نمونه هایی از آن وجود داشته است.

او در ادامه می افزاید:"این بی انصافی و غیر واقع است اگر بگویم هیچ کتاب خوبی منتشر نشد. چرا که کتابهای خوبی از جمله کتابهای ترجمه، کتابهایی در حوزه های فلسفه، تحقیق ادبی و جامعه شناسی منتشر شد. ولی در حوزه داستان و رمان مثل همیشه حساسیت ها بیشتر بود و در سال 87 این حساسیت های به اوج رسید. برای من که سال فوق العاده تاریکی بود."

آقای چهلتن می گوید که بعد از چند سال رونق و گشایش نسبی بازار کتاب، فشارها و ممیزی یکی دو سال اخیر باعث شد تا فضای تاریک بر ادبیات داستانی بیشتر به چشم بیاید.

او همچنین گفت:" در اوایل سال 87 رمان من "آمریکایی کشی در تهران" به وزارت ارشاد رفت و الان که در حدود یک سال از آن روز می گذرد هیچ اتفاقی نیفتاده و هیچ واکنشی نشان داده نشده است. پیگیری های ناشر به هیچ جایی نرسید و بدتر از آن در دو سال قبل یعنی سال 85 رمان دیگری از من به نام "اخلاق مردم خیابان انقلاب" آماده انتشار بود و هست که من از آنجا که اصلا امید به اجازه چاپ این کتاب نداشتم، آن را به ناشر ارائه ندادم و به طبع به وزارت ارشاد هم نرفت."

نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در اواسط ماه اردیبهشت کار خود را آغاز می کند. در این میان نویسندگان و مترجمان زیادی امید دارند که با نزدیکی به نمایشگاه کتاب آثاری که ماه هاست در اداره ممیزی وزارت ارشاد خاک می خورند به بهانه نمایشگاه مجوز انتشار پیدا کنند.

http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2009/04/090423_pm_af_book_day.shtml