در تاریخ ۱۸ مه که با ۲۹ اردیبهشت، زاد روز دکتر محمد مصدق رهبر جنبش ملی شدن نفت و نخست وزیر پیشین ایران مقارن بود، گروهی از پیروان راه مصدق در واشتگتن برای گرامیداشت خاطرۀ او و بزرگداشت خدماتش در نزدیک به شش دهه حضوروی درصحنۀ سیاست کشور، در مکانی در ویرجینیا اجتماع کردند. در آن اجتماع به این نکته اشاره شد که هر چند با وقوع کودتای ۲۸ مردادد ۱۳۳۲ برنامۀ مصدق برای نهادینه کردن دموکراسی و حکومت قانون در ایران متوقف ماند و تحمیل قرار داد ننگین کنسرسیوم پس از موفقیت کودتا زحمات او را در راه ملی کردن صنعت نفت وپایان دادن به غارت مهمترین ثروت طبیعی کشور به وسیلۀ بیگانگان برباد داد، سیر وقایع بعدی که به سرنگونی نظام سلطنتی در پی شعله ور شدن آتش انقلاب و سپس استقرار یک استبداد واپس گرای مذهبی به دنبال مصادرۀ انقلاب به دست مافیایی از روحانی نمایان تشنۀ قدرت انجامید ، هر روز بیشتر از روز پیش روشن می شود که راه ترسیم شده توسط مصدق بر پایۀ دموکراسی و حاکمیت ملی و جدایی دین از دولت همچنان بهترین راهی است که کشور ما برای تحقق بخشیدن به آرمانهای دیرینۀ خود ویافتن جایگاهی درصف کشورهای پیشرفته و آزاد جهان می تواند بپیماید.
دولت مصدق که تنها ۲۸ ماه بر سرکار بود به رهبری مردی که در دوران طولانی حضورش درصحنۀ سیاسی کشور امتحان پاکدامنی، صداقت و استواری در راه منافع ملی را به درخشان ترین شکلی داده بود، هم گامهایی غول آسایی در کوتاه کردن دست بیگانگان از منابع حیاتی کشور و به کرسی نشاندن حقوق ایران در مجامع بین المللی برداشت و هم علیرغم محروم بودن از در آمد نفت و مزاحمت ها و بحران آفرینی های بی وقفۀ عوامل بیگانه به یک رشته اصلاحات اساسی در صحنۀ داخلی دست زد. دولت مصدق دولتی خردگرا، قانون مدار، فرا دین ( سکولار) و متکی بر دموکراسی پارلمانی بود که در مدت محدود زمامداری خود جامعۀ مدنی را به گونه ای محسوس و چشمگیر رشد داد و با تمام نیرو در راه نوسازی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشورتلاش کرد.
یکی از مقدمات احتراز ناپذیر پیدایش یک جامعۀ دموکراتیک از نظر مصدق استقرار محیط بردباری و مدارا و ترویج آزادی فکر و بیان برای همۀ گروه ها و گرایشها بود. به همین دلیل او آزادی مطبوعات را مهمترین ابزار رسیدن به این مقصود می دانست. مصدق ساعاتی بعد از انتخاب شدن به نخست وزیری دستور بی سابقۀ زیر را به عنوان شهربانی کل که در آن زمان مسؤل نظارت بر مطبوعات نیز بود صادر کرد:
“شهربانی کل کشور، در جراید آنچه که راجع به شخص اینجانب نوشته می شود و هرچه نوشته باشند و هرکس که نوشته باشد نباید مورد تعرض قرار گیرد. لیکن در سایر موارد بر وفق مقررات قانون عمل شود. به مأمورین مربوطه دستور لازم در این باب صادر فرمایید که مزاحمتی برای اشخاص فراهم نشود”
مصدق صمیمانه به آزادی بیان، بویژه برای اقلیت و برای دگر اندیشان معتقد بود.. در ۱۷ آذرماه ۱۳۳۰ که شش ماه از نخست وزیری او می گذشت، پس از نطق از جنجالی و تند چهارتن از نمایندگان مخالف در مجلس و توهین مستقیم آنها به شخص نخست وزیر، مصدق پشت میز خطابه قرار گرفت و در میان شگفتی حاضران چنین گفت: “هر مملکتی که اقلیت آزاد نباشد که در مجلس صحبت کند، آن مملکت ترقی نمی کند. اقلیت باید حرفهای خود را بزند و مردم قضاوت کنند . من استدعا دارم اگر اقلیت، غیر از آن چهار نفر که صحبت کرده اند [باز] نظراتی دارند، فرمایشاتی دارند، بفرمایند تا من به تمام مطالب آقایان جواب عرض کنم…” این آزادگی و این روح مدارا و این ادب و نزاکت در برابر مخالفان بی ادب و نا بردبار را با رفتار کسانی که چه قبل و چه بعد از انقلاب بر کشور ما حکومت کردند مقایسه کنید و ببینید تفاوت ره از کجاست تا به کجا.
در اجتماع ۱۸ مه هم چنین بر این نکته تأکید شد که هرچند نزدیک به نیم قرن ازمرگ جسمانی مصدق می گذرد، او در ذهن و جدان آگاه اکثریت ایرانیان و بویژه نسل جوان حضوری زنده دارد. رسم و راهی که او برای حفظ حقوق و منافع ملی از راه پی افکندن شالودۀ دموکراسی و حکومت قانون و عدالت اجتماعی بر جای گذاشت به هیچ روی از یاد نرفته است و سرانجام در َآینده ای نه چندان دور پس از پایان سلطۀ فاجعه بار روحانی نمایان بر مقدرات کشور به همت مردم و با پیشگامی نسل جوان به ثمر خواهد نشست.
اردشیر لطفعلیان