حقوق کارگر ایرانی در ایران آینده کارگران یک رکن بزرگ اقتصاد کشور را تشکیل می دهند، و ایجاد شرایط رفاه و امنیت شغلی برای آنان در توسعه اقتصادی پایدار از الویت برخوردار است.
در ایران کهن از سه هزار و سیسد سال پیش که ما نخستین دولت جهان را تشکیل دادیم، نخستین قانون کارگری را هم برقرار کردیم: حداقل حقوق، حداکثر ده ساعت کار روزانه و تعطیل آخر هفته، مرخصی سالانه، مرخصی سه ماهه زایمان و مرخصی سه ماهه برای شیردهی. همه کارگران، زن و مرد، برای کار برابر مزد برابر و برای اضافه کاری یک و نیم برابر می گرفتند، و خوراک آنان مناسب با سختی کار بود و سهمیه گوشت زنان باردار دوبرابر بود. کارگران ما پس از چهل سال خدمت بازنشسته می شدند و تا آخر عمر مستمری داشتند. در ایران ما هرگز کسی بیگاری یا بردگی نمی کرد. کارگران مهاجر از سرزمین های همسایه، و هاتا سربازان اسیر شده دشمن همانند کارگران ایرانی کار می کردند و دستمزد می گرفتند. کارگران از اهمیت ویژه برخوردار بودند و تندرستی و رفاه آنها توسط قانونهای کشوری پشتیبانی می شد. در ایران پس از سده هفتم میلادی، به علت اینکه کشور دچار غارتگری های بی امان از شمال و جنوب می شد و بجای یک دولت مرکزی، حکومتهای متعدد و همزمان در سراسر سرزمین ایران ایجاد شده بودند، قانونهای انساندوستانه ایرانی نسبت به کارگران هم فراموش شد و خوی بهره برداری غیرمنصفانه از کارگر، که با حضور قوم های مهاجم خشونتگرا در ایران رواج یافته بود، کارگر ایرانی را بجای یک شهروند شریک در پیشرفت و رفاه کشور تبدیل به یک سرباز وظیفه اقتصادی برای رفاه قدرتمندان کرد. کارگران وابسته به سیاستهای کارفرمایان بودند، شرایط کاری و حقوق و مزایا تعریف شده نبود.
توجه به حقوق کارگری نخستین بار در تاریخ معصر ایران در ۱۲۸۴ رخ داد که کارگزان یک چاپخانه یک اتحادیه تشکیل دادند. پس از جنگ جهانی دوم ، در ۱۳۲۵خ نخستین قانون کار در ایران تصویب شد، که با مخالفت شرکت نفت ایران و بریتانیا به اجرا در نیامد. نخستین بار در دوران کوتاه دکتر محمد مصدق بود که توجه جدی به حقوق کارگران شد و اتحادیه های کارگری آزاد شدند. در ایران آینده، قانون کار بر پایه استانداردهای پیشرفته جهانی در راستای تضمین حقوق کارگران و ایجاد یک جامعه مرفه بر پایه عدالت اجتماعی، رعایت حقوق بشر و برخورداری از همه امکانات و فرصت های کشور تدوین و اجرا خواهد شد. روابط میان کارگر، کارفرما و اتحادیه های کارگری تعریف خواهد شد. کارگران بالای ۲۱ سال از کمینه دستمزد لازم برای یک زندگی مرفه خانوادگی، و همه کارگران از ۱۸ به بالا از بیمه اجتماعی و بیمه درمانی و بیمه عمر برخوردار خواهند بود و به وسیله های تعریف شده ای خواهند توانست در مدیریت اداره یک بنگاه اقتصادی اظهار نظر و نفوذ کنند. ایران آینده برای کارگر ایرانی زندگی مرفه و مشارکت نسبی در هر آنچه بر زندگی او تاثیرگذار است فراهم خواهد کرد. کارگر ایرانی باید در میان شادترین و خوشبخت ترین کارگران جهان به شمار آید. چکیده قانون کار ما در جبهه ملی ایران، برای ایران آینده چنین خواهد بود:
یک: کارگر کیست؟
کارگر کسی است که در اشتغال دارای حقوق است و نسبت به شغل خود مسئولیت دارد. ما دو سوی این رابطه را کارفرما و کارگر می شناسیم. کارگر همچنین می تواند کسی باشد که کاری به او محول شده است، کارآموز باشد یا در استخدام قراردادی شخص یا یک بنگاه اقتصادی باشد. اتحادیه اروپا کار گر را کسی تعریف می کند که پیمان کار در برابر دستمزد، یا کار در برابر کار، دارد و در این رابطه طرف آسیب پذیر کارگر به شمار میآید.
دو: روابط کارگر با کارفرما
۱. امنیت شغلی: همه کارگران بایستی از امنیت شغلی بهره مند باشند. بنابراین، یا یک پیمان کارگری که در آن شرایط کار و وظیفه کارگر تعریف شده و به امضای کارگر رسیده باشد، یا مقررات حاکم بر شرایط کار بنگاه اقتصادی که توسط کارفرما تعریف شده، جزوی از شرایط استخدام تلقی می شود. کارگر باید آشکارا بداند چه شرایطی می تواند او را از ادامه اشتغال در یک بنگاه اقتصادی محروم کند.
۲. مدت پیمان: پیمان های یک ماهه و سه ماهه که اکنون برای فرار از تعهد به بیمه های اجتماعی و حاکم شدن قانونهای وزارت کار انجام می گیرند، ممنوع خواهد بود. هرچند که قانونهای جاری وزارت کار و روش ناهنجار اجرای آنها، کارفرمایان و بنگاه های اقتصادی را وادار به کاربرد ترفندهای پیشگیرانه دفاعی می کند. همه پیمان های نوشته یا نانوشته میان کارگر و کارفرما، بی توجه به مدت آن، مشمول همه تعهدات کارفرما نسبت به کارگر خواهد بود.
۳. دوره آزمایشی: اگر استخدام کارگر با شرط گذران یک دوره آزمایشی باشد، مدت دوره آزمایشی باید مشخص، ثابت و به کارگر تفهیم یا ابلاغ شده باشد.
۴. اندازه کارگاه: شمار کارگرانی که در یک بنگاه اقتصادی مشغول به کار هستند هیچ تاثیری در رعایت قانون کار نخواهد داشت. امروز، کارگاههایی که در آنها کمتر از ده کارگر کار می کنند، مشمول قانون کار نمی شوند، ولی در ایران آینده که قانون کار برای کارگر و کارفرما منصفانه خواهد بود، حتا یک کارگاه یک نفره هم مشمول قانون کار خواهد شد، مگر کارگاه های خانوادگی، و کارگران از بیمه درمانی و بازنشستگی و همه امتیازهای قانونی برخوردار خواهند بود.
۵. کار غیرقانونی: وادار کردن کارگر به انجام کار غیرقانونی ممنوع است. همچنین کارفرما حق ندارد کارگر را به کار خطرزا و یا به کاری بدون وسایل استاندارد ایمنی وادارد.
۶. کار نوجوانان: نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال نباید به کارهای سخت گماشته شوند. کارهای مناسب این گروه سنی کار در فروشگاهها و رستورانها، کشاورزی و دیگر کارهای سبک می باشد.
۷. کار کودک: افراد زیر ۱۵ سال کودک بشمار می آیند و کشیدن هر گونه کار از آنها برای مزد یا بیگاری جرم بشمار می آید. کودکان زیر ۱۵ سال بایستی تمام وقت به تحصیل بپردازند، که رایگان خواهد بود.
۸. قانون سراسری: قانون کار در ایران آینده استثناء جغرافیایی نخواهد داشت و، بر خلاف کنون، در منطقه های آزاد و بازارچه ها مرزی نیز حاکم خواهد بود.
۹. عدم تبعیض: هیچ کارفرما حق اعمال تبعیض جنسیتی، مذهبی، عقیدتی، نژادی، قومی یا شکل ظاهری نخواهد داشت. کارگر بر پایه شایستگی برای کار مورد نظر استخدام خواهد شد.
۱۰. کمینه دستمزد: کمترین دستمزد یک کارگر باید بر پایه تامین نیاز به زندگی آسوده یک خانواده چهار نفری باشد. کمینه دستمزد باید سالانه نسبت به نرخ تورم رسمی که توسط یک بانک مرکزی مستقل از دولت تعیین خواهد شد افزایش یابد. کمینه دستمزد می تواند در مناطق جغرافیایی مختلف کشور نسبت به برآورد هزینه زندگی در آن منطقه و نیز برای کارگران کشاورزی متفاوت باشد، بشرط اینکه بر سطح رفاه خانواده تاثیری نداشته باشد. بانک مرکزی مسئول محاسبات کمینه دستمزد خواهد بود.
۱۱. ساعات کار مجاز: کارگران ۸ ساعت در روز و بیشینه ۴٠ ساعت در هر ۱۶۸ ساعت (هفته) کار خواهند کرد. فزونکاری بیشینه ۴ ساعت در یک روز با ۵٠% افزایش دستمزد، و بیشینه مدت کار کارگر در هر ۱۶۸ ساعت (هفته) ۶٠ ساعت خواهد بود.
۱۲. کار شبانه و کار خطرآمیز: در کار شبانه ٣۵% و کار پس از نیمه شب ۴٠% به دستمزد افزوده خواهد شد. فزونکاری در شیفت های شبانه هم مشمول ۵٠% افزایش خواهد بود.
۱۳. زمان خوراک: کارفرما باید در هر ۲ ساعت کار ۱٠ دقیقه استراحت بدهد و برای هر وعده خوراک ۲٠ تا ٣٠ دقیقه (بسته به گونه کار و فاصله تا ناهارخوری یا رستوران). این زمانها جزوی از ساعتهای کار کارگر بشمار خواهند آمد.
۱۴. تعطیلات و مرخصی: ۵۲ روز در سال برای آدینه یا هر روزی که تعطیل هفتگی کارگر بشمار آید، ۲۸ روز در سال برای تعطیلات رسمی کشور و مرخصی ها، و نیز دو هفته مرخصی استراحتی سالانه.
۱۵. برابری دستمزد: دستمزد زن و مرد برای کار همانند یکسان خواهد بود.
۱۶. مرخصی بارداری: کارگران زن هنگام بارداری، ۴۵ روز پیش از ۹ ماهگی و ۴۵ روز پس از زایمان برای شیردهی مرخصی با حقوق و مزایا خواهند داشت. در صورت تاخیر در زایمان بیش از ۹ ماه، روزهای دیرکرد به مدت مرخصی مجاز افزوده خواهد شد، ولی زودرسی زایمان تاثیری در مدت مرخصی نخواهد داشت.
۱۷. شیردهی: زنان در مدت شیردهی، حق دارند، با توجه به امکانات ایمنی و بهداشتی محل کار، هر سه ساعت و نیم، نیمساعت مرخصی برای شیردهی و رسیدگی به نوزاد داشته باشند.
۱۸. خدمت سربازی: در صورت فراخوان برای خدمت سربازی یا در شرایط اضطراری، مانند جنگ، زمین لرزه، سیل یا بلایای دیگر، دوره غیبت کارگر در طول خدمت جزو پیشینه کاری او بشمار خواهد آمد، ولی حقوق و مزایای او را دولت پرداخت خواهد کرد نه کارفرما.
۱۹. تعلیق اضطراری: در صورتیکه کار بعلت حوادث غیرمترقبه مانند جنگ، زمین لرزه، سیل، آتش سوزی، انهدام محل کار، بیماری واگیردار و غیره بصورت تعلیق درآید، دوران تعلیق تا دو سال جزو پیشینه کارگر بشمار خواهد آمد، ولی حقوق و مزایای او را دولت خواهد پرداخت.
۲۰. ادغام یا فروش بنگاه اقتصادی: در صورت فروش بنگاه یا ادغام آن در بنگاهی دیگر، خریدار یا بنگاه جدید جانشین کلیه تعهدات پیشین به کارگران خواهد بود.
۲۱. بستانکاری کارگر: بدهی به کارگران دارای الویت اول برای کارفرمایان می باشد، و پیش از پرداخت مطالبات دولت و بستانکاران دیگر، باید با کارگران تسویه حساب کرد.
سه: سازمان های کارگری
۱. پیشینه در ایران: با وجود تلاشهای جامعه کارگری برای سازماندهی اتحادیه های کارگری، هرگز این گونه نهادهای پشتیبان حقوق کارگر بطور مستقل پا نگرفته اند. نخستین جنبش برای ایجاد اتحادیه کارگری در ۱۲۸۴خ بود که کارگران یک چاپخانه تحت تاثیر جنبشی که کارگران ایرانی بازگشته از باکو و عشق آباد شوروی، تشکیل یک اتحادیه دادند. نخستین قانون کار در ۱٣۲۵، با تلاش “شورای متحده اتحادیه های کارگران و زحمتکشان” که زیر نفوذ شوروی کمونیستی تشکیل شده بود تصویب شد. ولی شرکت نفت انگلستان از پذیرش و اجرای آن در مناطق نفت خیز سر باز زد که منجر به درگیری های گسترده در صنعت نفت شد؛ و از آنجا که صنعت نفت بزرگترین مجموعه صنعتی ایران بود و بشترین شمار کارگران صنعتی در ایران را داشت، قانون عملا بی اثر شد. نخستین توجه به حقوق کارگر در زمان دولت ملی محمد مصدق بود که با کاهش حقوق مالکانه برای افزایش بیست درسدی درآمد کشاورزان، کشاورزی ایران رونق گرفت. در سال ۱٣٣۷، قانون نوین کار با فشار اتحادیه های کارگری که در زمان مصدق تشکیل شده بودند، به تصویب رسید. ولی در ۱٣۴٠، “سازمان کارگران ایران” جانشین این اتحادیه ها شد که ریاست آن را وزارت کشور و ساواک تعیین میکردند. این سامان هدفش نزدیک شدن سازمانهای کارگری به کمونیسم شوروی بود. در جمهوری اسلامی پس از سرکوب گروههای چپ در دهه ۱٣۶٠، که اتحادیه های کارگری پس از انقلاب را سازماندهی کرده بودند، از آنجا که شمار بسیار زیادی از صنایع بزرگ و بنگاههای اقتصادی توسط دولت مصادره شدند، هرگونه اعتراض، اعتصاب و بست نشینی کارگری ممنوع شد. جمهوری اسلامی نهاد دولتی “خانه کارگر” را در رقابت با اتحادیه های کارگری و جانشینی آنها بوجود آورد که هدفش تحمیل خواستهای دولت بر کارگران بوده و هست.
۲. قانون آینده: در ایران آینده، سازماندهی انجمن ها، اتحادیه ها و سندیکاهای کارگری در درون هر بنگاه اقتصادی یا فرابنگاهی (صنفی) آزاد خواهد بود. کارفرمایان حق جلوگیری از تشکیل اتحادیه و یا عضویت در آن را نخواهند داشت، و مجازات یا اخراج کارگر به علت اقدام برای سازماندهی یا عضویت در آن، ممنوع و جرم خواهد بود.
۳. فدراسیون ها: اتحادیه ها و سندیکاها حق خواهند داشت برای افزایش قدرت چانه زنی برای رسیدن به هدفهای اقتصادی خود، اقدام به ایجاد ائتلافهای موقت یا دائم بصورت فدراسیون کنند. این سازمانها حق فعالیت به عنوان حزب سیاسی را نخواهند داشت.
۴. نظارت بر مدیریت: اتحادیه های کارگری درون هر بنگاه اقتصادی بزرگ حق دارند یک نماینده ناظر (بی رای) برای شور و حفظ منافع کارگران در هیئت مدیره آن بنگاه داشته باشند. نماینده بایستی در یک انتخابات آزاد توسط کارگران همان بنگاه بطور سالانه برگزیده شود.
۵. شورای کارگری: کارگران هر بنگاه اقتصادی می توانند یک شورای کارگری برای رایزنی با کارفرما، ارائه پیشنهاد برای بهبود کار و نیز دریافت گزارش های مدیریت یا توجیه تصمیگیری های تاثیرگذار بر منافع کارگران تشکیل دهند.
چهار: آموزش کارگر کارگران در هر صنف و حرفه ای که باشند، باید از امکانات سوادآموزی (که اجباری باید باشد)، آموزش فن و حرفه، ادامه تحصیلات، آموزش تکنولوژی های نو در رشته کاریشان، برخوردار باشند، و هزینه آن توسط کارفرما و یا دولت تامین گردد:
۱. سواد آموزی: کارگران بیسواد یا کم سواد در هر گروه سنی، بایستی در کلاس های آموزشی دستکم تا پایان دوره شش ساله دبستانی شرکت کنند. کارفرمایان بزرگ بایستی امکانات آموزش کارگران را در محیط کار یا در نزدیکترین محل ممکن به محل کار فراهم نمایند. وزارت آموزش موظف است آموزگار و کتابهای درسی کارگران را رایگان تامین کند. این آموزش اجباری باید تا پایان دوره دبستانی ادامه داشته باشد.
۲. ادامه تحصیل: کارگران حق دارند برای ادامه تحصیل ساعاتی از روز را مرخصی بدون حقوق بگیرند. همچنین حق دارند برای تحصیل در دانشگاه تا دو سال مرخصی تحصیلی بگیرند. کارفرما موظف است پس از دو سال کار او را به وی بازگرداند. در صورت نیاز به مرخصی بیش از دوسال با قصد بازگشت، کارفرما حق دارد از کارگر تعهد بگیرد که دستکم تا سه تا پنج سال پس از پایان تحصیلات موظف به کار برای همان کارفرما باشد. همه هزینه های سوادآموزی و تحصیلات کارگران را دولت خواهد داد.
۳. آموزش فنی و حرفه ای: دولت موظف است امکانات آموزش فنی و حرفه ای را برای کارگران در همه رشته های مورد نیاز کشور، برای افزایش مهارت و یا برای آشنایی با ابزار و دستگاهها و تکنولوژی های نوین، بصورت رایگان فراهم آورد.
۴. آموزش رایانه ای: دولت موظف است امکانات آموزش کارکرد با رایانه را برای همه کارگران بطور رایگان فراهم آورد. کارگران در صورت علاقه می توانند به مراکز آموزشی نامبرده مراجعه و در ساعات فراغت خود به یادگیری بپردازند.
پنج: ایمنی و بهداشت
۱. ایمنی کار: شرایط ایمنی کارگر در محیط کار طبق استانداردهای تعیین شده دولت بایستی فراهم و رعایت شود. ساختمان و تاسیسات محیط کار بایستی از لحاظ مهندسی، ساختمانی و تاسیساتی و همچنین پایداری در برابر زمین لرزه در مناطقی که نظام مهندسی تعیین می کند، و پایداری در برابر آتش سوزی، مورد تایید باشد. روشنایی، سرما و گرما بایستی برای آسایش کارگر تنظیم شده باشد.
۲. ابزار ایمنی: کارفرما باید ابزار ایمنی ضروری برای نوع کار کارگر مانند عینک و کلاه و دستکش و کفش و غیره را برای کارگر در هر کجا که موضوعیت دارد فراهم و کارگر را اجبار به کابرد آنها کند.
۳. کارهای زیرزمینی: برای کار در زیرزمین، مانند معدنکاری، چاه کنی و تعمیر قنات و غیره، کلیه شرایط ایمنی برای آسانی ورود و خروج، تهویه و میزان اکسیژن و کنترل دمای هوا، حفاظت در برابر گاز و تامین کلاه و نقاب و پوشش های ایمنی استاندارد کار مربوطه، و نیز وسایل ارتباطاتی مطمئن، تامین باشد.
۴. بهداشت: کارگران باید هنگام آغاز کار، معاینه پزشگی، و نیز سالانه مورد آزمایشهای پزشگی کامل قرار گیرند. در صورت آشکارسازی بیماریهای سخت یا واگیردار، کارگر باید زیر درمان قرار گرفته و از کارگران دیگر جدا نگه داشته شود.
۵. کمکهای اولیه: هر کارگاه باید به کمکهای اولیه پزشگی طبق استادنداردهای بین المللی مجهز باشد. کارگاهها و بنگاههای بزرگ بایستی مجهز به درمانگاه، پزشگ و پرستار به اندازه متناسب با شمار کارگران باشند.
شش: کارگران خارجی
۱. کارگران کشورهای پارسی زبان: کارگرانی که از کشورهای پارسی زبان، و نیز پارسی زبانان کشورهای دیگر در حوزه فرهنگ ایرانی که برای کار به ایران می آیند، به شرط داشتن مدارک هویتی مانند گذرنامه یا شناسنامه، حق کار در ایران را خواهند داشت و شرایط کار برای آنان همانند کارگران ایرانی خواهد بود.
۲. پناهندگان خارجی: همه مهاجران پناهنده از کشورهای همسایه به شرط دارا بودن هویت پناهندگی، می توانند در ایران به هر کاری که مهارت یا تجربه آنرا دارند بپردازند و شرایط و حقوق آنان همانند کارگران ایرانی خواهد بود.
۳. کارگران خارجی دیگر کشورها: کسانی که از کشورهای دیگر مایل به کار در ایران باشند، بشرط نیاز به مهارت آنان، می توانند اقدام به اخذ پروانه کار طبق مقررات جاری کنند. شرایط کاری آنان طبق قرارداد با کارفرما خواهد بود.
۴. کارگران خارجی با همسر ایرانی: این کارگران حق ورود به ایران را دارند و شرایط کاری آنان همانند کارگران ایرانی خواهد بود.
۵. فرزندان مهاجران و پناهندگان: همه کودکان زیر ۱۵ سال که در ایران اقامت دارند، بدون توجه به شرایط پدر و مادر و یا کشور مبدا، حق خواهند داشت در سامانه آموزشی دولتی ایران همانند کودکان ایرانی به تحصیل رایگان بپردازند.
کورش زعیم هموند شورای مرکزی جبهه ملی ایران تهران – ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۴ (۱ مه ۲۰۱۵)