نگاهی به احزاب، سازمانها و اوضاع سیاسی- اجتماعی ارمنستان : آرسن نظریان


nazaryan

ارمنستان دارای نظام سیاسی چند حزبی است. هدف اعلام شده حکومتهای متوالی ارمنستان برقراری دموکراسی پارلمانی نوع غربی بوده است. از زمان استقلال کشور در ١٩٩١ بیش از یکصد حزب در ارمنستان پا به عرصه وجود گذاشته، اما فقط ١٠ تا ١٢ حزب توانسته اند از سد حد نصاب انتخاباتی عبور کنند.
حزب جمهوری خواه بزرگترین حزب، حزب حاکم و نماینده الیگارشی اقتصادی- سیاسی ارمنستان است. درپی فروپاشی اتحاد شوروی و در پروسه گذار از نظام اداری – حکومتی تک حزبی به نظام چندحزبی و در شرایط خصوصی سازی لگام گسیخته، بسیاری از صاحب منصبان حزبی و حکومتی قبلی با استفاده از موقعیت و سمت خود کارخانه ها و موسسات تولیدی خصوصی شده را با قیمتهای بسیار نازل تصاحب کردند. دستگاه اداری قبلی تغییرشکل داده و به شکل مافیای اقتصادی جدید در شکل احزاب حاکم جلوه گر شد. بسیاری از اعضای پارلمان قطبهای اقتصادی به شمار می روند و با قدرت مالی- اقتصادی خود پیروزی در انتخابات و تصاحب و تداوم پستها و مشاغل دولتی را برای خود تضمین می کنند.
انحصارات در دست الیگارشهاست و از این طریق فضای رقابتی ناسالم نامساعدی برای کسب و کارهای کوچک به وجود آمده است، چیزی که به صورت ترمزی برای رشد اقتصادی عمل می کند.
البته، یروسه یادشده خاص ارمنستان نبوده و در سطوح متفاوت در همه جمهوری های سابق شوروی شاهد آن بوده ایم. اما مساله ای که انجام اصلاحات جدی و ریشه کن کردن فساد بازمانده از نظام پیشین را برای ارمنستان مشکل می کند، تداوم حالت جنگی براثر مناقشه قره باغ و محاصره اقتصادی از جانب همسایگان شرقی و غربی اش است.

همان طور که گفتیم، هدف اعلام شده حکومتهای ارمنستان برقراری دموکراسی پارلمانی از نوع غربی است. لکن، بیشتر ناظران بین المللی عادلانه بودن انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری این کشور را مورد تردید قرار داده اند. نابسامانی های پروسه رای گیری، عدم همکاری کمیسیونهای انتخاباتی باناظران انتخاباتی، دستکاری در آرای شمارش شده و نارسایی های دیگر در حوزه های رای گیری از جمله مواردی بوده که مورد ایراد ناظران بین المللی و داخلی بوده است.
بیشتر احزاب برمحور شخصیتها تشکیل شده و فعالیت می کنند. اشخاص بانفوذ از احزاب به عنوان وسیله ای برای کسب قدرت سیاسی و اقتصادی استفاده می کنند و غیراز چند حزب تاریخی (عمدتا دیاسپورایی) تفاوتهای ایدئولوژیک ویژه ای با یکدیگیر ندارند. ساختار احزاب معمولا براساس سلسله مراتب است، تصمیمات در سطوح بالا اتخاذ و به سطوح پایین ابلاغ می شود و لذا از مدیریتی مشابه سازمانهای نظامی تبعیت می شود.

باوجود این، ارمنستان یکی از کشورهای نسبتا پیشرفته از لحاظ رویکردهای دموکراتیک در میان جمهوری های مشترک المنافع پسا- شوروی شناخته شده است. احزاب مخالف قادر بوده اند مبارزات انتخاباتی گسترده ای را به راه اندازند و رسانه ها نیز در فضایی نسبتا آزاد به انتقاد از دولت و مقامات حکومتی پرداخته اند.
موفقیت چشمگیر نامزد ریاست جمهوری حزب “ژارانگوتیون” (میراث) در انتخابات ریاست جمهوری ٢٠١۳ نمونه ای قابل ذکر است. رهبر حزب، رافی هوانسیان، اولین وزیر امور خارجه ارمنستان پس از استقلال است. هوانسیان، تبعه سابق امریکا و از والدین بازمانده از نسل کشی ارمنیان است که در ارمنستان رحل اقامت افکنده است. بسیاری از صاحب نظران معتقدند که موفقیت چشمگیر او در کسب آراء مرهون ریشه دیاسپورایی اوست که از منظر رای دهندگان امتیاز مثبتی در برابر سیاستمداران فاسد بومی به شمار می رود.

حزب “ژارانگوتیون” (میراث) در انتخابات پارلمانی ٢٠٠٧ با کسب ۶ درصد آراء به مجلس راه یافت و یکی از نیروهای سیاسی مطرح در ارمنستان بوده است. هوانسیان، در انتخابات ریاست جمهوری ٢٠١۳ به عنوان یکی از هفت نامزد ریاست جمهوری شرکت کرد و طبق اعلام رسمی کمیسون مرکزی انتخابات ۳٧ درصد آراء را کسب و نفر دوم برنده انتخابات شناخته شد. باتوجه به احتمال تقلب انتخاباتی و هم چنین عدم برخورداری حزب وی از امکانات تبلیغاتی در مقایسه با حزب حاکم جمهوری خواه، ادعا شده است که وی بیشترین آراء در این انتخابات را به دست آورده و عملا برنده انتخابات بوده است. لکن، پافشاری وی به استعفای سرکیسیان و نداشتن برنامه برای وضعیت احتمالی تشکیل دولت ائتلافی، باوجود دعوت سرکیسیان از وی برای مذاکره و تقسیم قدرت، نهایتا پیروزی دوفاکتوی وی را بی ثمر ساخت.

باوجود موفقیت چشمگیر، ولی بی نتیجه حزب ژارانگوتیون، بسیاری از احزاب و گروههای سیاسی اپوزیسیون معتقدند که پروسه انتخاباتی به گونه ای است که راه را برای احزاب مخالف دولت بسته است، ادعایی که می توان گفت تاحد زیادی واقعیت دارد. حزب حاکم با استفاده از اهرمهای سیاسی و مالی، از جمله تطمیع قشرهایی از رای دهندگان، پیروزی همیشگی خود در انتخابات را تضمین می کند. به همین جهت، در سالهای اخیر شاهد ظهور گرایشات فراقانونی و قهرآمیز برای تغییر و اصلاح نظام از اساس بوده ایم. اقدام مسلحانه یک گروه ۳٠-٢٠ نفره عمدتا متشکل از کهنه سربازان جنگ قره باغ در حمله و تصرف یک پاسگاه پلیس در ژوییه گذشته، که از پشتیبانی قشرهایی از جامعه برخوردار بود، نمونه ای از این گرایشات می باشند. اقدام مزبور به بحثها و مجادلات وسیعی در زمینه مجاز بودن یا نبودن شیوه های قهرآمیز و فراقانونی برای دگرگونی و تحول دامن زد که اکنون هم ادامه دارد.

مهم ترین احزاب ارمنستان عبارتند از:

– حزب جمهوری خواه ارمنستان، تاسیس در ١٩٩٠ در دوران استقلال، محافظه کار، با برنامه ملی گرایانه و احترام به حقوق و آزادی های فردی. بزرگترین حزب راستگرای ارمنستان. رهبری: سرژ سرکیسیان، رییس جمهور کنونی.
– حزب ارمنستان شکوفا: تاسیس در ٢٠٠۴ توسط گاگیک تساروکیان، از سرمایه دار بزرگ. دومین حزب سیاسی ارمنستان. مشی سیاسی: محافظه کار، (مدعی) اصلاح طلبی، توسعه شهرسازی، بهبود سیستم درمانی، ورزش و جوانان.
– حزب کشور قانون: تاسیس در ١٩٩٨ ، رهبر: آرتور باغداساریان. مشی سیاسی: محافظه کار، اروپا گرا. از احزابی که معمولا با حزب جمهوریخواه دولت ائتلافی تشکیل داده است. سال گذشته به “حزب تولد دوباره” تغیر نام داد.
– حزب میراث: تاسیس در ٢٠٠۳ توسط رافی هوانسیان، اولین وزیر خارجه ارمنستان. مشی سیاسی: لیبرال- ملی گرا. از سازمانهای سیاسی مطرح در ارمنستان
– کنگره ملی ارمنیان: درسال ٢٠٠٨ از ائتلاف گروههای مختلف تشکیل شد و رهبری آن برعهده لئون تر-پتروسیان، اولین رییس جمهوری ارمنستان پس از استقلال است. بزرگترین گروه عضو این ائتلاف “نهضت ملی ارمنیان” است.
– حزب کارگری متحد ارمنستان (سوسیال دموکرات)، تاسیس در ٢٠٠٢ . در انتخابات پارلمانی ٢٠٠۳ با کمی بیش از ۵ در صدر آراء وارد پارلمان شد.

احزاب کم نفوذ تر:

– انجمن حقوق اساسی ارمنستان- تاسیس ١٩٨٩.
– حزب کمونیست متحد ارمنستان: تاسیس در ٢٠٠۳ . رهبر: یوری مانوکیان ،مشی سیاسی: مارکسیسم – لنینیسم. متشکل از چند سازمان و گروه مارکسیستی و کمونیستی است و طرفدار حکومت است.

لازم به یادآوری است که حزب کمونیست سنتی ارمنستان شوروی در ١٩٢٠ تاسیس و در ١٩٩١ متعاقب کسب استقلال خود را منحل ساخت و حزب دموکراتیک ارمنستان را پایه گذاری کرد.
– حزب سوسیالیست کارگری ارمنستان
– اتحادیه آریایی ارمنستان (نژادپرست)
– گروه سیاسی حق تعیین سرنوشت ملی.
– و غیره

احزاب برخاسته از دیاسپورای ارمنی که اکنون در ارمنستان هم فعال هستند:

– فدراسیون انقلابی ارمنیان (حزب داشناکسوتیون)
– حزب سوسیال- دموکرات هِنچاکیان، از قدیمی ترین احزاب ارمنی که در ١٨٨٧ ابتدا در ژنو توسط دانشجویان انقلابی تاسیس و سپس به ارمنستان غربی (امپراتوری عثمانی) منتقل شد. برنامه سیاسی اولیه: مشی سوسیالیستی توام با حمایت و دفاع از ارمنیان زیر سلطه حکومت عثمانی. درکشورهایی که اقلیت ارمنی وجود داشته، ازجمله ایران، نیز شعبی داشته است.
– حزب لیبرال- دموکرات (رامگاوار): پس از تاسیس اتحاد شوروی در حمایت از جمهوری نوخاسته ارمنستان شوروی تاسیس یافت. فعالیتش عمدتا در دیاسپورای ارمنیان بوده و از مشی لیرال دموکراسی پیروی کرده است.
دو حزب دیاسپورایی اخیرالذکر، یعنی هنچاکیان و رامگاوار، مواضع سیاسی نزدیکتری به هم دارند و تلاشهایی از هردوسو صورت می گیرد تا مشترکا نماینده ای به عرصه انتخابات بفرستند.

ازمیان سه حزب دیاسپورایی، حزب داشناکسوتیون با برنامه ملی گرایانه، توانسته است با کسب حداقل آرا (کمی بیش از ۵ درصد) چند بار به پارلمان راه یابد و در دولتهای ائتلافی شرکت کند. در سال ٢٠٠٩ ، در پی امضای پروتکلهای عادی سازی روابط با ترکیه در اعتراض به موادی از پروتکل از دولت ائتلافی خارج شد و در اپوزیسیون قرار گرفت. لکن، در فوریه سال گذشته، از جانب آقای سرژ سرکیسیان، رییس جمهوری برای مشارکت در دولت دعوت شد و چند پست وزارتی هم دریافت کرد. اقدام آقای سرکیسیان به عنوان حرکتی برای جلب نظر دیاسپورای ارمنی تلقی شده است.
حزب داشناکسوتیون در سال ١٨٩٠ در تفلیس گرجستان تاسیس یافت و بزرگترین حزب در دیاسپورای ارمنیان به شمار می رود. در پارلمان ارمنستان، قره باغ و هم چنین در مجلس علیای لبنان، دارای فراکسیون پارلمانی است. در ارمنستان، اما درصد آرای مکتسبه این حزب فراتر از ۶-۵ درصد نرفته است.

حرکتهای خودانگیخته سیاسی برآمده از مطالبات اقتصادی-اجتماعی

طی یکی- دو دهه گذشته حرکتهای خودجوشی برمحور مطالبات اقتصادی- اجتماعی عمدتا توسط قشرهای جوان به وجود آمده است که عمده آنها عبارتند از:
– تظاهرات اعتراضی علیه افزایش کرایه مینی بوسهای مسافربری در ٢٠٠۵ که منجر به مداخله رییس جمهوری وقت، آقای روبرت کوچاریان، در قضیه شد و با جلوگیری از افزایش قیمت، با موفقیت پایان یافت. در اطلاعیه هایی که معترضین میان مردم پخش کردند، از جمله سهامداران شرکتهای اتوبوسرانی و مینی بوسرانی کشور، نام شهردار وقت ایروان، کارن مارکاریان، وزیر راه و ترابری، گاگیک بگلریان و اسقف اعظم ارمنیان، کاتولیغوس گارگین اول، ذکر شده بود(!).
– تظاهرات اعتراضی گروه موسوم به “پیش پارلمان”: گروه در ٢٠١٢ توسط شماری از روشنفکران، کنشگران هنرمندان، پژوهشگران و غیره ابتدا با هدف انجام آکسیونهای صلح آمیز درباره مسایل روزمره مردم به وجود آمد. آکسیون عمده گروه، راه پیمایی ها و پیکتهای اعتراضی علیه طرح تخریب بنای بازار سنتی مرکز تاریخی ایروان و ساختن بنای جدید بود. اقدامات اعتراضی مدت چند ماه طول کشید و در رسانه ها انعکاس یافت و نهایتا باعث انطباق نسبی طرح با خواسته های معترضین شد، به طوری که تغییرات با حفظ نمای تاریخی بنا به اجرا در آمد.
لکن، گروه بعدا تغییر مشی داده و به ویژه پس از جنگ آوریل قره باغ به شیوه های آمرانه تر و نهایتا به اقدام مسلحانه ای دست زد که در سطور زیر به آن اشاره خواهیم کرد.
– حرکت اعتراضی علیه افزایش نرخ برق مصرفی در ژوئن ٢٠١۵ – می توان گفت موفق ترین حرکت توده ای خودانگیخته بود که انعکاس جهانی نیز پیدا کرد.*
– اقدام اعتراضی مسلحانه گروه موسوم به “پیش پارلمان” در ژوییه گذشته، با مطالبات سیاسی – نظامی –
این اقدام گرچه از پشتیبانی قشرهایی از جامعه برخوردار شد، ولی نتایج مورد انتظار را به بار نیآورد.
در میان سازمانها و گروههای سیاسی، گروه “پیش پارلمان” عموما یک گروه حاشیه ای تلقی می شده، که تا منازعه چهارروزه آوریل گذشته چندان شناخته شده هم نبوده است. لکن، ورود این گروه به صحنه در نتیجه اقدام مسلحانه باعث شد ظرف یک هفته قشرهای ناراضی از طیفهای مختلف برای طرح خواسته های مدنی، اقتصادی و اجتماعی از فرصت استفاده کنند و وارد میدان شوند، به طوری که تعداد فزاینده ای از شهروندان به دفاع از موضع و دیدگاه آنها برخاستند، اینکه: در نبود راههای دیگر برای تحول توسل به زور قابل توجیه است**.

فرجام ناکام حرکت مسلحانه یادشده و هم چنین عدم موفقیت احزاب سنتی بزرگ و کوچک با وعده و عیدهای مداوم ولی بی ثمر، از یک طرف، و موفقیت نسبی حرکتهای خود جوش برپایه مطالبات روزمره اقتصادی- اجتماعی، که عاملین و آغازگران آن اکثرا جوانان و مردمان عادی کوچه و بازار بوده اند، نگاهها و امیدها را به سوی این حرکتها معطوف ساخته است. زدودن آثار و نتایج سوء مدیریت و ریخت و پاشهای وارثان نظام اداری قبلی در دهه های گذشته و بنای ساختاری قانونمند و کارآ وظیفه شاقی است برگردن نسل جدید که خوشبختانه هراسی از آن به خود راه نمی دهد. در وضعیتی که بسیاری از قشرهای محروم شهروندان به انگیزه کسب امنیت اقتصادی راه مهاجرت به خارج را پیش می گیرند، نسل جوان ارمنستان نشان داده است که ترجیح می دهد در خانه و کاشانه خود بماند و باوجود مشکلات پیش رو آینده اش را به دست خود بسازد.
در راس اصلاحاتی که گروههای پیشرو سیاسی ارمنستان خواستارش هستند برقراری حکومت قانون و اصلاح پروسه های تقلب آمیز انتخاباتی قرار دارد. بدین وسیله ورود الیگارشها یا نمایندگانشان به پارلمان و استفاده از خانه ملت برای مصونیت جهت شیوه های فاسد کسب و کار، رانت خواری و تداوم نفوذ اقتصادی و مالی، حداقل تاحدی، سد می گردد. با کاهش نفوذ و تضعیف سیطره انحصارهای اقتصادی و مالی، فضای رقابتی سالمی برای کسب و کارهای متوسط و کوچک ایجاد و بستری برای رشد اقتصادی و رفاه عمومی فراهم خواهد شد. به امید آن روز
___________________________
* “تظاهرات اعتراضی علیه افزایش قیمت برق در ارمنستان”: اخبار روز www.akhbar-rooz.com
** بحران گروگان گیری در ارمنستان، اخبار روز www.akhbar-rooz.com

تنها مطالب و مقالاتی که با نام جبهه ملی ايران - ارو‌پا درج ميشود، نظرات گردانندگان سايت ميباشد
بازنشر مقالات با ذكر مأخذ آزاد است