هیچ‌وقت کسی به آنها خوش‌آمد نگفته، برای بیش از سه دهه با کمترین دستمزد کارهای سخت و طاقت‌فرسا انجام داده‌اند، از کمترین حقوق انسانی برخوردار بوده‌اند، برخی از آنها در پنج سال گذشته برای اهداف جمهوری اسلامی در سوریه جنگیده‌اند و کشته شده‌اند و حالا به عنوان یک اهرم فشار بر روی غرب قرار است از ایران اخراج شوند.
مقام‌های ایران در یکی دو روز گذشته اعلام کرده‌اند در صورتیکه فشار تحریم‌ها بر ایران ادامه داشته باشد این کشور مجبور است مهاجران افغانستانی را اخراج کند. این موضوع پیش از اینکه جنبه اقتصادی داشته باشد به صورت واضحی برای فشار بر کشورهای غربی است چرا که اخراج مهاجران افغانستانی از ایران می‌تواند موج جدیدی از پناهجویان به کشورهای اروپایی ایجاد کند.
با همه این‌ها مقام‌ّهای جمهوری اسلامی می‌گویند فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌ها انگیزه این تصمیم است. هرچند پیش از این تصمیم هم بسیاری از مهاجران افغانستانی به دلیل کاهش شدید ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی یا از ایران خارج شدند یا قصد خروج از ایران را داشتند. این موضوع بیشتر درباره آن دسته از مهاجران صدق می‌کند که درآمد خود را برای خانواده‌هایشان در افغانستان می‌فرستادند اما در این میان بخش بزرگی از مهاجران برای ده‌ها سال است که در ایران زندگی می‌کنند و خانه و کاشانه‌اشان در این کشور است. برای این بخش از مهاجران کاهش ارزش ریال همان معنا را دارد که برای یک شهروند ایرانی دارد.
تعدادی از افغان ها در پنج سال گذشته برای اهداف جمهوری اسلامی در سوریه جنگیده‌اند و کشته شده‌اند.
محروم از کمترین حقوق انسانی
اخراج مهاجران افغانستانی اگر واقعا به اجرا گذاشته شود تبعات اقتصادی و اجتماعی بزرگی در ایران خواهد داشت. بر اساس آخرین آماری که وزیر امور مهاجران افغانستان اعلام کرده، جمعیت افغانستانی‌هایی که در ایران زندگی می‌کنند نزدیک به دو میلیون ۴۰۰هزار نفر است. یک میلیون و ۴۰۰هزار نفر این افراد دارای مدارک رسمی اقامتند و بقیه هیچ مدرکی قانونی برای اقامت در ایران ندارند. برخی آمار مهاجران افغان در ایران را تا سه میلیون نفر هم تخمین می‌زنند.
معنی این جمعیت بزرگ این است که حدود سه درصد جمعیت ایران را مهاجران افغانستانی تشکیل می‌دهند اما آنها هیچ‌وقت در درون جامعه ایران به‌رسمیت شناخته نشده‌اند. برخوردهای خشن پلیسی و قانونی و غیرقانونی با مهاجران افغان و اخراج دائمی آنها از کشور (حدود ۱۵۰هزار نفر در سال) و همچنین جایگاه اجتماعی فرودستانه‌ای که در ایران دارند تجربه تلخی از زندگی در ایران برای آنها ساخته است.
اغلب مهاجران افغان در ایران زندگی فرودستانه‌ای دارند و به کارهای سخت و طاقت‌فرسا گمارده می‌شوند. کارهای ساختمانی بزرگترین بازار کار مهاجران افغانستانی است. این مهاجران اما از بسیاری از حقوق انسانی و کاری محرومند. تعداد زیادی از افراد بی‌شناسنامه در ایران فرزندان مهاجران افغانند که با ایرانی‌ها ازدواج کرده‌اند. بر اساس قوانین ایران برای کسب تابعیت ایرانی باید پدر ایرانی باشند. این موضوع باعث شده مشکلات زیادی برای فرزندان مهاجران افغان ایجاد شود.
تا سال ۱۳۹۴ که رهبر ایران دستور داد هیچ دانش‌آموز افغانستانی نباید از تحصیل بازبماند، ثبت‌نام فرزندان مهاجران افغان در مدرسه‌های ایران یک مشکل بزرگ بود. هرچند پس از این دستور هم همچنان مدرسه‌ها به صورت سلیقه‌ای از ثبت‌نام فرزندان مهاجران افغان سرباز می‌زنند. در عین حال با وجود اینکه بر اساس مصوبه دولت، تحصیل مهاجران افغانستانی در مدارس ایران رایگان است همچنان مدارس شهریه‌های سنگینی از والدین می‌گیرند که اغلب از سطح توان مالی آنها خارج است و باعث بازماندن کودکانش از تحصیل می‌شود. دانشجویان افغان هم حتی اگر در دانشگاه‌های دولتی ایران پذیرفته شوند بازهم باید ۸۰درصد شهریه دانشجویان شبانه را پرداخت کنند.
برخوردهای غیرانسانی با مهاجران افغان در این سال‌ها کم نبوده، نمونه آن ممنوعیت پیوند اعضا به مهاجران است. سال ۱۳۹۵ مرگ یک دختر ۱۲ ساله افغانستانی که به دلیل بیماری کبد به پیوند نیاز داشت بازتاب رسانه‌ای گسترده‌ای پیدا کرد. آن زمان وزیر بهداشت وقت امتناع از پیوند اعضای بدن به خارجی‌ها را به علت “حفظ حرمت مردم ایران” دانسته بود. هرچند با بازتاب منفی این سخنان، حسن قاضی‌زاده هاشمی مجبور شد داستان را به پیشرفت گسترده بیماری دختر افغانستانی و نبود زمان کافی برای پیوند ارتباط دهد. پارسال هم یک پیرمرد افغانستانی به علت اینکه توانایی پرداخت هزینه عمل را نداشت از بیمارستانی در تهران اخراج شد.
رفتارهای غیرانسانی با مهاجران افغان به همین موارد محدود نمی‌شود. سال ۱۳۹۴ دولت حضور مهاجران افغان را فقط در ۱۴ استان ایران مجاز اعلام کرد. یک سال پیش از آن مجلس ایران طرحی را بررسی کرد که برای لو دادن افغانستانی‌های بدون مجوز جایزه تعیین می‌کرد. این رفتارها به جامعه هم تسری پیدا کرد و در برخی استان‌ها مانند استان یزد و اصفهان کمپین‌هایی مردمی برای ممانعت از ورود مهاجران افغان به این استان‌ها تشکیل شد و رفتارهای خشونت‌باری هم با افغان‌ها گزارش شد. رفتار خشونت‌بار پلیس با مهاجران افغانستانی هم موضوع تازه‌ای نیست و به یک روال عادی بدل شده است.
زندگی بسیاری از مهاجران افغان با زندگی ایرانیان گره خورده است. با وجود برخوردهای گاه نژادپرستانه و نگاه از بالا به پایین ایرانیان به مهاجران افغان که حتی در کارهای هنری و سینمایی هم دیده می شود با این وجود پیوندهای اجتماعی زیادی در این سال‌ها بین جامعه مهاجران افغان و جامعه ایران ایجاد شده است.
افسانه شغل دزدی افغان‌ها
سال‌هاست بخشی از مردم ایران و البته اغلب مسئولان، مهاجران افغان را یکی از دلایل رشد بیکاری در ایران می‌دانند. عباس عراقچی، معاون وزارت خارجه ایران که صبحت از اخراج مهاجران افغان کرده دلیل این کار را هزینه بالای حضور آنها برای دولت دانسته و گفته آنها دو میلیون فرصت شغلی را اشغال کرده‌اند، سالانه سه تا پنج میلیارد دلار از کشور خارج می‌کنند، سالانه ۲۸۰ میلیون یورو هزینه دانش‌آموزان و ۳۴۵میلیون یورو هم هزینه دانشجویان افغانستانی می‌شود. او که مهاجران افغانستانی را “آوارگان” خطاب کرده مدعی شده آنها سالانه هشت میلیارد دلار برای ایران هزینه دارند.
آماری که عراقچی ارائه کرده در حالی است که کارگران افغان اغلب به عنوان نیروی کار غیرماهر، کم‌سواد و بی‌سواد مشغول به کارند. اما نرخ بیکاری در بازار کار نیروهای غیرمتخصص حدود چهار درصد است که نشان می‌دهد که حضور آنها تاثیر چندانی بر بیکاری جوانان ایران ندارد.
در همین احوال کار کارگران افغانستان بیشتر به بیگاری شباهت دارد. آنها از همه حقوق کار مانند حق بیمه، حق درمان، عیدی، قرارداد مکتوب و حتی دستمزد ثابت بی‌بهره‌اند. بسیاری از صاحبان کار به علت غیرقانونی بودن حضور کارگران افغانستانی در ایران، از پرداخت کامل حقوق آنها سرباز می‌زنند یا به میزان بسیار کمتری به آنها حقوق پرداخت می‌کنند.
نبود آنها در ایران برخلاف آنچه اغلب تصور می‌شود باعث رونق و اشتغال نخواهد شد. زماینکه برخی از مهاجران افغانستانی به علت شرایط اقتصادی ایران تصمیم به خروج از این کشور گرفتند عبدالرضا هاشم‌زایی، نماینده مردم تهران در مجلس هشدار داد: “خروج کامل کارگران افغانی به‌طور حتم بخشی از بدنه کارهای عمرانی در سطوح شهری را دچار مشکل می‌کند که باید برای آن فکری کرد.
در سال‌هایی که مهاجران افغانستانی در ایران زندگی کرده‌اند بسیاری از آنها با شهروندان ایرانی ازدواج کرده‌اند. به ویژه مردان افغان که بیشتر از زنان به ایران مهاجرت کرده‌اند. در صورت اخراج مهاجران افغان آشفتگی اجتماعی در برخی از استان‌های ایران که آمار ازدواج با مهاجران افغانستانی در آنها بالاست به وجود خواهد آمد. فرزندان حاصل از این ازدواج‌ها در صورتیکه مادرشان ایرانی باشد تا ۱۸ سالگی نمی‌توانند شناسنامه دریافت کنند.
از هم پاشیدن پیوندهای اجتماعی
در سال‌هایی که مهاجران افغانستانی در ایران زندگی کرده‌اند بسیاری از آنها با شهروندان ایرانی ازدواج کرده‌اند. به ویژه مردان افغان که بیشتر از زنان به ایران مهاجرت کرده‌اند. در صورت اخراج مهاجران افغان آشفتگی اجتماعی در برخی از استان‌های ایران که آمار ازدواج با مهاجران افغانستانی در آنها بالاست به وجود خواهد آمد. فرزندان حاصل از این ازدواج‌ها در صورتیکه مادرشان ایرانی باشد تا ۱۸ سالگی نمی‌توانند شناسنامه دریافت کنند. هرچند حتی بعد از ۱۸ سالگی هم کارشکنی‌های زیادی وجود دارد که مانع دریافت شناسنامه از طرف این افراد می‌شود.
زندگی بسیاری از مهاجران افغان با زندگی ایرانیان گره خورده است. با وجود برخوردهای گاه نژادپرستانه و نگاه از بالا به پایین ایرانیان به مهاجران افغان که حتی در کارهای هنری و سینمایی هم دیده می شود با این وجود پیوندهای اجتماعی زیادی در این سال‌ها بین جامعه مهاجران افغان و جامعه ایران ایجاد شده است. به طور قطع اخراج سه درصد از جمعیت یک کشور در یک بازه زمانی کوتاه ضربه اقتصادی و اجتماعی بزرگی بر پیکر آن جامعه ایجاد خواهد کرد.
حکومت ایران هم در تمام این سال‌ها در برخورد با مهاجران افغان رویه دوگانه‌ای در پیش گرفته است. اگر ورود مهاجران به ایران باعث ناامنی اقتصادی و اجتماعی شده چگونه یک حکومت که خود را مقتدر می‌داند نتوانسته مانع از ورود آنها به کشور شود؟ اگر هم می‌توانسته پس نخواسته این کار را انجام دهد که احتمالا به علت منافع اقتصادی و سیاسی حضور مهاجران در ایران است. رئیس پلیس سابق ایران در سال ۱۳۹۲ گفته بود نمی‌توان همه مهاجران افغان را از کشور اخراج کرد چراکه قسمتی از چرخ اقتصاد کشور از چرخش می‌ایستد. بنابراین به نظر نمی‌رسد در شرایط امروز هم حکومت ایران بتواند به طور کامل مهاجران را از کشور اخراج کند و این بیشتر به یک بلوف سیاسی برای غرب و اروپا شباهت دارد.
ایران از این حربه سال‌ها در مورد ترانزیت مواد مخدر استفاده کرده. مقام‌های ایران هر از چندگاه در تنش با کشورهای غربی، هشدار می‌دهند که اگر جلوی ترانزیت مواد مخدر را نگیرند سیل مواد مخدر تمام اروپا را خواهد برد. هرچند در نهایت روال ترانزیت و کشف مواد مخدر بعد از این هشدارها تغییر آشکاری نمی‌کند.
در این شرایط چه اخراج مهاجران افغان را یک بلوف از طرف ایران برای فشار بر غرب بدانیم و چه سیاستی که به صورت جدی دنبال می‌شود، به هرصورت این موضوع بر زندگی مهاجران افغان تاثیر خواهد گذاشت. مهاجرانی که بیش از سه دهه به ظاهر مهمان صاحب‌خانه‌اند و در عمل مقهور قدرت و بازیچه دست او. مهاجران افغانستانی در ایران هم کم‌کم به همان سرنوشتی دچار می‌شوند که از آن گریخته‌اند، آنها دیگر نه پای رفتن دارند و نه جای ماندن.
bbc