قتل نویسندگان، از قائم مقام تا پوینده

شماری از نویسندگان ایرانی در دهه هفتاد خورشیدی به دست نیروهای امنیتی وقت به قتل رسیدند. اما این نخستین باری نبود که اصحاب قلم در ایران به دست صاحبان قدرت یا مخالفان دیدگاه‌های خود کشته می‌شدند.

در طول تاریخ ایران نویسندگان، شاعران و روزنامه نگاران از جمله آسیب پذیرترین اقشار جامعه در برابر قدرتمندان یا طرز تفکر حاکم بر اکثریت جامعه بوده اند. تعداد زیادی از آن ها به خاطر نوشته ها و عقاید متفاوت خود یا فعالیت های اصلاح گرانه کشته شده اند.

فهرست حاضر شامل تعدادی از شناخته شده ترین نویسندگانی است که در دو قرن اخیر توسط حکومت وقت یا مخالفان عقاید و نوشته هایشان به قتل رسیده اند.

نویسندگان

	نام	سال کشته شدن	توضیحات	سرانجام
	میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی	۱۲۱۴خورشیدی	میرزا ابوالقاسم فراهانی٬ ادیب و شاعری که وزارت محمد شاه قاجار را بر عهده داشت٬ در سال ۱۱۵۸ خورشیدی در روستای هزاوه اراک به دنیا آمد. او که میرزا عیسی (قائم مقام بزرگ)، وزیر فتحعلی شاه قاجار بود، در به سلطنت نشستن محمد شاه نقش اساسی داشت و پیش از آن مدت ها پیشکار او و پدرش عباس میرزا در آذربایجان بود. قائم مقام ، نتاثیر مهمی در شکوفایی زبان فارسی و جلوگیری از انحطاط آن در دوران قاجار داشت. منشآت، اثر معروف او شامل رساله ها، نامه‌های دوستانه،عهد نامه‌ها و وقفنامه‌های او است.	قائم مقام فراهانی در سال دوم صدارتش بر اثر توطئه دربار مورد ظن محمدشاه قرار گرفت و به دستور او را در باغ نگارستان تهران خفه شد. قائم مقام فراهانی را شبانه و در جوار آرامگاه “حضرت عبدالعظیم” واقع در شهر ری دفن شد.
	طاهره قره العین	۱۲۳۱	فاطمه زرین تاج برغانی قزوینی معروف به طاهره قره العین، شاعر و نویسنده٬ متولد سال ۱۱۹۵ خورشیدی در قزوین است. او که جزو یاران اولیه علی محمد باب، از رهبران جنبش باب بود، اولین زن ایرانی بود که روبنده خود را در حضور مردان کنار زد. از او اشعار و نامه های فراوانی باقی مانده است.	پس از ترور ناکام ناصرالدین شاه توسط بابی ها، قره العین به همراه شماری از پیروان باب دستگیر و به مدت سه سال در تهران در حبس خانگی بود. او در سی و پنج سالگی از سوی دو مجتهد به فساد فی الارض متهم شد و در پی آن ماموران حکومتی او را در باغ ایلخانی تهران خفه کرده و در چاه انداختند.
	میرزا آقاخان کرمانی	۱۲۷۵	میرزا آقا خان کرمانی، شاعر و نویسنده در سال ۱۲۳۲ خورشیدی در بردسیر کرمان زاده شد. او که در جوانی با حاکم کرمان درگیر شده بود پس از مدتی دربدری در شهرهای ایران به استانبول رفت. در آن جا با صبح ازل و سپس سیدجمالدین اسد آبادی آشنا شد و تحت تاثیر عقاید آن ها قرار گرفت. گرچه بعدا دیدگاه انتقادی به هر دو نفر آن ها پیدا کرد. او با نوشتن کتابهای سه مکتوب و صد رساله از تاثیر گزارترین متفکران دوران مشروطیت است.	پس از ترور ناصرالدین‌شاه، حکومت عثمانی، صوراسرافیل را به همراه شیخ احمد روحی و خبیرالملک که در ترابوزان زندانی بودند، به ایران تحویل داد.محمدعلی میرزا ولیعهد دستور داد تا آن ها را در تبریز گردن بزنند و سر بریده آن ها را به تهران فرستاد.
	میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل	۱۲۸۷	صور اسرافیل، روزنامه نگار در سال ۱۲۵۴ خورشیدی در شیراز متولد شد. او در جوانی به تهران رفت و در دارالفنون به تحصیل مشغول شد. او با عضویت در انجمن های سری آن زمان به طرفداران مشروطیت پیوست. میرزا جهانگیرخان در دوران مشروطیت به همراه علی اکبر دهخدا روزنامه صور اسرافیل را راه انداخت. روزنامه ای که در دوران انتشار بارها تهدید به تعطیل شد.	بعد از توپ بستن مجلس دستگیر شد و در باغ‌ شاه به دستور محمدعلی‌شاه کشته شد.
	میرزاده عشقی	۱۳۰۳	محمدرضا کردستانی معروف به میرزاده عشقی، روزنامه نگار، شاعر و نویسنده متولد ۱۲۷۳ خورشیدی در همدان است. او در پایان جنگ جهانی اول به همراه شماری از سیاستمداران ایرانی طرفدار عثمانی به استانبول مهاجرت کرد و اولین اشعار خود را در آنجا سرود. عشقی پس از بازگشت به ایران روزنامه “قرن بیستم” را منتشر در هفده شماره منتشر کرد. عشقی به سرودن شعرهای تند سیاسی و انتقادی معروف بود.	عشقی از مخالفان اعلام جمهوریت از سوی رضا‌ خان بود و نوشتن مقاله ای به عنوان “جمهوری قلابی” و انتشار آن در روزنامه “قرن بیستم”، منجر به توقیف این روزنامه شد. پس از آن میرزاده عشقی در خانه مسکونی‌اش جنب دروازه دولت در سه راه سپهسالار، هدف گلوله دو مرد ناشناس قرار گرفت و در سن ۳۱ سالگی در بیمارستان شهربانی تهران جان باخت. مدفن او در ابن بابویه تهران است.
	میرزا محمد فرخی یزدی	۱۳۱۸	فرخی یزدی، شاعر در ۲۵ مهر ۱۳۱۸ خورشیدی در یزد متولد شد. او در پس سرودن شعری خطاب به حاکم وقت یزد بازداشت و در زندان لبانش دوخته شد. فرخی یزدی روزنامه طوفان را در سال ۱۳۰۰ منتشر کرد. این روزنامه بیش از ۱۵ بار طی مدت انتشارش توقیف شد. فرخی یزدی که نماینده مردم یزد در مجلس هفتم بود بارها توسط فراکسیون اکثریت که حامیان رضاشاه بودند مورد آزار و اذیت قرار گرفت تا اینکه از ایران به آلمان رفت. پس از بازگشت به ایران تحت نظر بود تا اینکه برای پرونده اسائه ادب به مقام سلطنت ابتدا به سی ماه حبس محکوم شد.	فرخی یزدی در زندان ظاهرا به علت ابتلا به مالاریا فوت کرد. اما بعد از شهریور ۱۳۲۰ پزشک احمدی اعتراف کرد که توسط آمپول هوا کشته شده است. مدفن او مشخص نیست.
	تقی ارانی	۱۳۱۸	تقی ارانی، روزنامه نگار و محقق در شهریور ۱۲۸۲ در تبریز متولد شد. او از جمله اولین دانشجویان اعزامی به خارج کشور در دوران رضاشاه بود که برای تحصیل به آلمان رفت.ارانی در آنجا به همکاری با مجله ایرانشهر پرداخت سپس همراه با مرتضی علوی و احمد اسدی فرقه جمهوری انقلابی ایران را که گرایشات مارکسیستی داشت پایه گذاری کرد. او پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۰۸ مجله دنیا را به همراه بزرگ علوی و ایرج اسکندری در سال های ۱۳۰۱۲ تا ۱۳۰۱۴ منتشر کرد تا اینکه این نشریه به دستور وزارت فرهنگ تعطیل شد.	ارانی به همراه تعدادی دیگر از افرادی که عقاید مارکسیستی داشتند و بعد ها به پنجاه و سه نفر معروف شدند دستگیر و راهی زندان شد و پس از سه سال حبس درگذشت. دلیل مرگ او ٬ ابتلا به بیماری تیفوس اعلام شد. اما بزرگ علوی در کتاب ۵۳ نفر درباره مرگ او نوشت که به دکتر زندان گفته شده بود که بیماری او را مداوا نکند و همین باعث مرگ او شد. مدفن او در امامزاده عبدالله تهران است.
	احمد کسروی	۱۳۲۴	کسروی، روزنامه نگار و نویسنده و پژوهشگر در سال ۱۲۶۹خورشیدی در تبریز به دنیا آمد. او که پس از تحصیل در علوم دینی به کسوت روحانیت در آمده بود پس از آنکه به مشروطه خواهان پیوست مکلا شد. کسروی از سال ۱۳۲۰ روزنامه پرچم را منتشر کرد که پس از بارها وقفه در سال ۱۳۲۳ توقیف شد. با انتشار بخش نخست کتاب آیین، کسروی در کسوت یک نظریه پرداز و مصلح اجتماعی در آمد. از کسروی کتاب ها و مقالات متعددی از جمله تاریخ مشروطه ایران و تاریخ هجده ساله آذربایجان برجای مانده است.	کسروی که در رد شیعه گری، تصوف و بهائیت کتابهایی نوشته بود و بارها تهدید جانی شده بود در پنجاه و پنج سالگی سالگی توسط گروه فدائیان اسلام به رهبری سید مجتبی میرلوحی (نواب صفوی) ترور شد.
	محمد مسعود	۱۳۲۶	محمد مسعود، روزنامه نگار در سال ۱۲۸۰ خورشیدی در قم به دنیا آمد. پس از شهریور بیست و با برقراری آزادی نسبی در فضای کشور، روزنامه مرد امروز را منتشر کرد که به خاطر مقالات تندش معروف بود. او از جمله در یاداشتی در سال ۱۳۲۶ برای سر قوام السلطنه جایزه تعیین کرد. محمد مسعود رمان نویس هم بود. از جمله رمان های او می توان به تفریحات شب، اشرف مخلوقات و گل هایی که در جهنم می روید اشاره کرد	مسعود هنگام خروج از چاپخانه به ضرب گلوله کشته شد. ابتدا ترور او را به دربار نسبت دادند اما بعدا و در جریان دادگاه تعدادی از اعضای سازمان نظامی حزب توده مشخص شد که ترور او توسط تیمی که خسرو روزبه تشکیل داده بود انجام گرفته است. هر چند روزبه در دادگاه گفت که کمیته مرکزی حزب از این اقدام بی اطلاع بوده است.
	امیرمختار کریم‌پور شیرازی	۱۳۳۲	کریم پور شیرازی، روزنامه نگار متولد بهمن ۱۲۹۹ بود. او روزنامه شورش را در سال ۱۲۹۹ منتشر کرد که مواضعش به جنبش ملی شدن نفت و محمد مصدق نزدیک بود و در آن مقالاتی تندی علیه خانواده پهلوی منتشر کرد. روزنامه شورش در روز بیست و ششم مرداد توقیف شد.	کریم پور مختاری پس از کودتا دستگیر و محاکمه شد. در زندان بود که آتش گرفته و کشته شد. براساس برخی از روایات او در زندان خودکشی کرد. اما در روایاتی دیگر از جمله خاطرات شعبان جعفری ماموران بر روی او نفت می ریزند و او را آتش می زنند.
	حسین فاطمی	۱۳۳۳	حسین فاطمی، روزنامه نگار در سال ۱۲۹۶ در نایین متولد شد. او که نوشتن مقالات را از روزنامه ستاره شروع کرده بود پس از شهریور بیست روزنامه باختر امروز را منتشر کرد. فاطمی از مهمترین اعضای جبهه ملی و وزیر خارجه دولت محمد مصدق بود که پس از شکست کودتای بیست و پنجم مرداد حملات تندی بر علیه دربار انجام داد.	فاطمی که یکبار در سال ۱۳۳۰ که توسط محمدمهدی عبدخدایی، از اعضای سازمان فدائیان اسلام ترور شده بود یک سال پس از کودتای بیست و هشتم مرداد دستگیر و اعدام شد. مدفن او در ابن بابویه شهر ری است.
	خسرو گلسرخی	۱۳۵۲	خسرو گلسرخی٬ شاعر و روزنامه‌نگار سال ۱۳۳۲ خورشیدی در رشت متولد شد. او در سال ۱۳۴۷ سردبیر بخش هنری روزنامه کیهان شد گلسرخی از جمله روشنفکرانی بود که از جنبش های چریکی حمایت می کرد. پس از انقلاب مجموعه اشعاری از او با نام “خسته تر از همیشه” و “ای سرزمین من” منتشر شد.	گلسرخی همراه با یازده نفر دیگر در سال ۱۳۵۱ به اتهام طرح ترور ولیعهد بازداشت شدند. گلسرخی در دادگاهی که به صورت زنده پخش شد از عقاید مارکسیستی و انقلابی خود دفاع کرد. با حکم دادگاه او و کرامت دانشیان اعدام شدند. گلسرخی در قطعه ۳۳ بهشت زهرا دفن شده است.
	علیمراد داودی	۱۳۵۸ (ربوده شد)	علیمراد مرادی، نویسنده و مترجم آثار فلسفی.از جمله آثار ترجمه شده او می توان به “درباره نفس” از ارسطو، “روح فلسفه قرون وسطی” از اتین ژیلسون و “تاریخ فلسفه” دوبریه اشاره کرد.	علیمراد داودی در آبان ۱۳۵۸ در نزدیکی منزلش ربوده شد. او از اعضای محفل بهائیان ایران بود که همگی در این سال ربوده شدند و پس از گذشت سی و چهارسال هیچ خبری از آنان در دست نیست.
	سعید سلطان‌پور	۱۳۶۰	سعید سلطان پور، نمایش نامه نویس و شاعر متولد ۱۳۱۹ خورشیدی در سبزوار است. سلطان پور در دهه چهل و پنجاه تعدادی نمایشنامه از خودش و دیگران اجرا کرد که نمایش تعدادی از آن ها توسط ساواک متوقف شد. او در سال ۱۳۵۳ به حبس محکوم شد اما در تیرماه ۱۳۵۶ همراه با تعدادی از زندانیان دیگر آزاد شد و به کانون نویسندگان پیوست.	سلطان پور پس از انشعاب در سازمان چریکهای فدائی خلق به طرفداری از طیف اقلیت پرداخت. او در ۲۷ فروردین ۱۳۶۰ در شب عروسی اش بازداشت و در تاریخ سی و یکم خرداد همان سال اعدام شد.
	رحمان هاتفی	۱۳۶۲	رحمان هاتفی، روزنامه نگار متولد ۱۳۲۰ است. او که دوبار در دهه چهل و پنجاه به زندان رفته بود پیش از انقلاب به عضویت حزب توده درآمد. هاتفی در آستانه انقلاب سردبیر روزنامه کیهان بود. پس از تصفیه در این روزنامه در سال ۱۳۵۸ سردبیری روزنامه نامه مردم را به عهده داشت.	در اردیبهشت ۶۲ بازداشت و در تیرماه همان سال بنابر روایتی بر اثر شکنجه و بنا به روایتی دیگر با جویدن رگ دستانش خودکشی کرد.
	عطا نوریان	۱۳۶۲	عطا نوریان، مترجم از مهترین کتابهایی که ترجمه کرده است شهریارنو از آنتونیو گرامشی متفکر نامدار و عضو حزب کمونیست ایتالیا است.	نوریان که از اعضای سازمان چریکهای فدائی پس از انشعاب در این سازمان از اعضای شاخه اقلیت آن بود که در سال ۱۳۶۰ دستگیر و در سال ۱۳۶۲ اعدام شد.
	حسین صدرایی (اقدامی)	۱۳۶۷	حسین اقدامی، نویسنده، شعر و مترجم متولد ۱۳۶۷ خورشیدی در لنگرود است. گفته می شود او برای فرار از تیغ سانسور تعدادی از نوشته هایش را به عنوان مترجم آثار دیگران منتشر می کرد. مجموعه ای از اشعار او در سال ۱۳۶۹ در با نام فریادهای بند در آلمان منتشر شد.	اقدامی که از اعضای سازمان چریک های فدائی خلق بود پس از انشعاب در این سازمان به گروه ۱۶ آذر پیوست. او در سال ۱۳۶۳ دستگیر شد و در کشتارهای تابستان ۶۷ اعدام شد.
	علی‌اکبر سعیدی سیرجانی	۱۳۷۳	علی‌اکبر سعیدی سیرجانی٬ نویسنده و پژوهشگر متولد ۲۰ آذر ۱۳۱۰ در سیرجان است. او کتاب های فراوانی در حوزه‌های شعر و ادبیات منتشر کرده است. از جمله کتاب های او می توان به ضحاک ماردوش، سیمای دوزن و بیچاره اسفندیار اشاره کرد. به همت به همت سیرجانی تاریخ بیداری ایرانیان نوشته ناظم الاسلام کرمانی که درباره انقلاب مشروطیت است بازنشر شد.	سیرجانی در پی نوشتن چندین نامه سرگشادی انتقادی به مقامات جمهوری اسلامی از جمله آیت‌الله خامنه‌ای بازداشت شد. او ۲۳ اسفند ۱۳۷۲، از سوی ماموران وزارت اطلاعات بازداشت و پس از ۹ ماه بی خبری٬ در ۴ آذرماه ۱۳۷۳ در حبس درگذشت. مقامات امنیتی طی اطلاعیه‌ای که در روزنامه‌ها منتشر شد٬ اعلام کردند که سیرجانی در اثر حمله قلبی درگذشت. دلیل اصلی مرگ او اما “شیاف پتاسیم” اعلام شد.
	احمد میرعلایی	۱۳۷۴	احمد میراعلایی، نویسنده، مترجم و روزنامه نگار متولد سال ۱۳۲۱ خورشیدی در اصفهان است. او از نخستین مترجمان بورخس و پاز و کوندرا در ایران بود. همچنین او اولین کسی بود که آثاری از نایپل نویسنده بریتانیایی بنده جایزه نوبل را منتشر کرد.	جسد او در محله جلفای اصفهان در حالیکه به او سرنگ انسولین تزریق شده بود پیدا شد. از او به عنوان یکی از مقتولین قتل های زنجیره ای نام می برند.
	احمد تفضلی	۱۳۷۵	احمد تفضلی، ایران شناس و زبان شناس متولد ۱۳۱۶ خورشیدی در اصفهان است. او پیش از انقلاب در دانشگاه تهران تدریس می کرد و پس از انقلاب از اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود.	جسد احمد تفضلی روز بیست و چهارم دیماه ۱۳۷۵در کنار ماشینش در تهران پیدا شد. از او به عنوان یکی از مقتولین قتل های زنجیره ای نام می برند.
	غفار حسینی	۱۳۷۵	غفار حسینی، شاعر و مترجم در سال ۱۳۱۴ در الیگودرز لرستان متولد شد. او استاد دانشگاه و مترجم و عضو کانون نویسندگان بود. خون سفید شمشیر (محموعه شعر) و ترجمه جامعه‌شناسی رمان لوسین گلدمن از جمله آثار او است.	فرج سرکوهی از او نقل می کند که گفته بود در یکی از هتل های تهران ماموران امنیتی او را بازجویی و تهدید به مرگ کرده بودند. جسد غفار حسینی در ۲۰ آبان ۱۳۷۵ در منزل مسکونی اش پیدا شد.
	حمید حاجی زاده	۱۳۷۷	حمید حاجی زاده (متخلص به سحر)، شاعر و دبیر ادبیات در سال ۱۳۲۹ در روستای بزنجان از توابع استان کرمان بدنیا آمد. دست کم ۱۱کتاب در زمینه شعر و ادبیات از او منتشر شده است.	حمید حاجی زاده به همراه کارون فرزند نه ساله اش در شهریور ۷۷ در اثر ضربات متعدد کارد کشته شد. از او به عنوان یکی از مقتولین قتل های زنجیره ای نام می برند.
	مجید شریف	۱۳۷۷	مجید شریف، مترجم و نویسنده متولد بهمن ۱۳۲۹ بود. او که با دفتر تدوین مجموعه آثار علی شریعتی همکاری می‌کرد٬ یکی از نویسندگان ماه‌نامه ایران فردا بود. مجید شریف سال ۱۳۶۲ از ایران خارج شد و پس از ۱۲ سال در سال ۱۳۷۴ به ایران بازگشت.	مجید شریف در ۲۸ آبان ۱۳۷۷ از خانه خارج شد و بعد جنازه‌اش در خیابان پیدا شد. بعدا اعلام شد که مجید شریف با آمپول کلرید پتاسیم کشته شده است.
	محمد مختاری	۱۳۷۷	محمد مختاری٬شاعر٬ نویسنده٬ مترجم٬ روزنامه‌نگار و عضو کانون نویسندگان ایران متولد اردیبهشت ۱۳۲۱ در مشهد است. مختاری در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ دبیر کانون نویسندگان ایران بود. او از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۳ به اتهام طرفداری از چریک های فدائی خلق در زندان بود و حکم انفصال دائم از کلیه خدمات دولتی برایش صادر شد. او از سال ۱۳۶۵ عضو شورای سردبیری مجله “دنیای سخن” شد. مجموعۀ شعر زندان٬ تمرین مدارا٬حماسه زال٬رستم و سهراب و ٬انسان در شعر معاصر از جمله آثار او است.	محمد مختاری عصر ۱۲ آذر ۱۳۷۷ برای خرید از خانه خارج شد و بازنگشت. پسرش جنازه او را، که یک روز پس از گم شدنش پشت کارخانه سیمان ری پیدا شده بود، در ۱۸ آذر شناسایی کرد. محمد مختاری را خفه کرده بودند. او سومین چهره‌ای بود که وزارت اطلاعات به دست داشتن مامورانش در قتل او اذعان کرد.
	محمدجعفر پوینده	۱۳۷۷	محمدجعفر پوینده٬ مترجم٬ نویسنده و عضو کانون نویسندگان ایران متولد۱۷ خرداد ۱۳۳۳ در اشکذر، استان یزد است. او دست کم ۲۵ کتاب در حوزه‌های ادبیات٬‌جامعه شناسی و حقوق بشر را به فارسی ترجمه کرد. ترجمه جامعه‌شناسی رمان و تاریخ و آگاهی طبقاتی، نوشتهٔ گئورگ لوکاچ٬سودای مکالمه، خنده، آزادی، نوشتهٔ میخائیل باختین٬اعلامیه جهانی حقوق بشر و تاریخچه آن، نوشتهٔ گلن جانسون٬ و پیکار با تبعیض جنسی، نوشته آندره میشل از جمله آثار او هستند.	محمدجعفر پوینده در ۱۸ آذر ۱۳۷۷ در راه دفتر اتحادیه ناشران و کتابفروشان گم شد. جنازه او در حوالی شهریار پیدا شد. محمدجعفر پوینده را خفه کرده بودند. قتل او آخرین موردی بود که وزارت اطلاعات ایران مسئولیت مامورانش در آن را پذیرفت.