حدود یک هفته از زمانی که رییس جمهوری آمریکا چهارچوب تفاهم با ایران را اعلام کرد می گذرد، ولی برخی ناظران هنوز در مورد اهمیت آن سردرگم اند.
باراک اوباما می گوید این تفاهم می تواند شرایط را به کل دگرگون کند و فرصتی است که یک بار دست می دهد تا شاید دست کم مساله هسته ای ایران حل و فصل شود. اما این تمام ماجرا نیست و پارامترهای اعلام شده ی این چهارچوب تفاهم ابهام هایی دارد. به راستی ما کجای ماجرا قرار داریم؟
در ظاهر، این توافقی خوب است، در واقع توافقی خیلی خوب. حامیان در دو سوی میز مذاکره از آن به عنوان یک دستاورد تاریخی در زمینه مذاکراتی که ظاهرا نزدیک به شکست بود استقبال کردند. بی شک هیچ چیز مانند نتیجه رضایت بخش یک دوره طولانی تنش نیست.
تقریبا همین اتفاق در زمان اعلام توافق موقت ژنو در حدود یک سال و نیم پیش رخ داد و از آن به عنوان دستاوردی تاریخی یاد شد. تفاوت در این است که این تفاهم نور امید بیشتری در این تونل بسیار بلند پیش رو در اختیار می گذارد. در پی درز اطلاعات تقریبا می توان تصور کرد توافق نهایی چگونه خواهد بود.
اما هنوز راه بلندی در پیش است و این سفر بی خطری نیست. برای درک این موضوع کافی است به فکت شیت یا اطلاعات تکمیلی وزارت امور خارجه آمریکا رجوع کنید که در پی بیانیه ی خوانده شده توسط محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، و فدریکا موگرینی، هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، منتشر شد رجوع کنید. به کلی اعلام رسمی تفاهم کمی مبهم و انعکاسی از یک تلاشی گروهی برای جلب رضایت تمام طرف ها بود. اما فکت شیت دقیق تر است و حاوی جزییاتی مشخص درباره کاهش شمار سنتریفیوژها، ماهیت و آهنگ رفع تحریم ها و همچنین نظام بی سابقه بازرسی هایی است که ایران تا بیست و پنج سال با آن روبرو خواهد بود.
با این ترکیب هر کس که نگران بود آمریکا امتیازات زیادی خواهد داد نگرانی هایش مرتفع شد. نه تنها رفع مرحله ای تحریم ها منوط به تبعیت قابل راستی آزمایی ایران از تعهداتش خواهد بود بلکه هرگاه ایران تخلفی کند تحریم ها دوباره به اجرا گذاشته خواهند شد. در ضمن تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد که نقطه تاکید ایرانی ها بود پس از تکمیل اقداماتی که ایران باید برای رفع تمام نگرانی های عمده انجام دهد برداشته می شود.
مشکل این است که فکت شیت بخشی از توافق نبود. شباهت هایی با ضمیمه ای که در وبسایت وزارت خارجه ایران دیده می شود دارد، اما تفاوت های مهمی هم دارد. وزیر امور خارجه ایران به سرعت فکت شیت را به عنوان تلاش آمریکا برای پیچاندن ماجرا رد کرد و هر گونه تصوری در باره رفع مرحله ای تحریم ها را که ایرانی ها تاکید داشتند باید در نخستین روز اجرای توافق انجام بگیرد مردود دانست.
محمد جواد ظریف به آمریکایی ها اعتراض کرده بود و تاکید داشت این توافق در واقع تفاهمی است بدون هر گونه بار حقوقی و تنها نشان دهنده جهت حرکت در راستای دستور رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر منع حصول توافقی دو مرحله ای است. از منظر ایرانی ها بزرگترین دستاورد فقط به رسمیت شناختن غنی سازی در خاک ایران نبود زیرا هیچ فعالیت هسته ای هم تعلیق یا تعطیل نخواهد شد.
البته نقاط زیادی برای اختلاف نظر وجود دارد. موضع ایرانی ها به روشنی در تضاد با بحث های انجام گرفته درباره کاهش سنتریفیوژها است؛ موضعی که طی زمان انعطاف پذیرتر شد.
آشکار ترین نماد اختلاف طرفین رآکتور آب سنگین اراک در سیصد و بیست کیلومتری تهران است. ایرانی ها مدعی اند رآکتور با کمک های بین المللی زیر مدیریت ایران تغییر کرده و روزآمد خواهد شد، ولی بر مبنای فکت شیت آمریکا رآکتور کنونی اساسا بازطراحی شده و بر اساس مشخصات مورد موافقت پنج به علاوه یک بازسازی می شود؛ حتی قلب اصلی رآکتور باید از بین رفته یا از ایران به خارج برده شود. اسناد ایران یک محدودیت ده ساله را بر غنی سازی اورانیوم در مرکز هسته ای نطنز در مرکز ایران به تصویر می کشد اما، گذشته از آن جزییات اندکی درباره جدول زمانی یا نظام بازرسی های پیشنهادی دیده می شود و هیچ اشاره ای هم به کاهش ذخیره اورانیوم غنی شده وجود ندارد.
ممکن است ما تصویر کلی را نداشته باشیم. ممکن است توافق هایی پشت پرده از سوی هر دو طرف برای مقاصد سیاسی داخلی وجود داشته باشد. اما بیانیه های عمومی فراتر از برداشت های دیپلماتیک مطلوب نظر است و از تفاوت جدی دیدگاهها حکایت دارد. حمایت محتاطانه امامان نماز جمعه می تواند دیدگاههای رهبر جمهوری اسلامی را نشان دهد و بعید است واکنشی به روایت منتشر شده ی آمریکا از تفاهم باشد.
برای تثیبت روایتی که مناسب مصرف داخلی باشد- روایتی که مشتاقانه توسط رسانه های غربی تبلیغ شد- آمریکایی ها ممکن است شرایط را برای طرف مذاکره ایرانی خود کمی دشوارتر کرده باشند.
علاوه بر این منتقدان تفاهم در میان قانونگذاران ایرانی را که به آنها اطمینان داده شده توافق نهایی را باید تایید کنند نباید فراموش کرد. دیپلمات های سر حال آمده ی هر دو طرف تاکید دارند که توافق نهایی تا ضرب الاجل تیر ماه قابل دستیابی است. اما تجربه نشان می‌دهد هنوز کارهای بسیاری لازم است انجام گیرد و اصلا روشن نیست که به چه شکلی شاهد لحظه دویدن به سوی خط پایان باشیم.
voa