به مناسبت هفدهم آبان ماه۱۳۳۲ روز آغاز محاکمه دکتر محمد مصدق پس از کودتای ۲۸ مرداد

۱۷ آبان ۱۳۳۲ آغاز محاکمه دکتر مصدق، محاکمه ای که بی آبرویی برگزارکنندگانش انجامید.
لوی هندرسون سفیر آمریکا، در به محاکمه کشیدن مصدق تاکید داشت. وی به شاه توصیه کرد:«…دولت باید به سرعت و قاطعیت مصدق را محاکمه کند، زیرا تردید و تاخیر در این کار، مصدق پیر را به صورت یک اسطوره درخواهد آورد…»
محاکمه دکتر مصدق بزرگترین محاکمه تاریخ سیاسی ایران است. درآن محاکمه دکترمصدق بارها فریاد برآورد که هنوزخود را نخست وزیرمی داند. شاه چه حق داشت که او را عزل کند؟ شاه که مسئولیت ندارد چگونه می تواند اختیار داشته باشد؟ ودرباره پدرشاه بی هیچ تعارف گفت: «شاه فقید را انگلیسیها آوردند.» نه دادستان ارتش از نیش های پوشیده وآشکارمصدق درامان بود و نه رئیس دادگاه. کار دکترمصدق ازکنایه وتعریض گذشته بود. با صراحت تمام خطاب به دادستان[حسین آزموده] گفت: «تو چه هستی؟ تو یک آلتی هستی که داری می رقصی.» او دادستان را به دادستانی قبول نداشت. وقتی می خواست جواب حرف های دادستان را بدهد می گفت «آن مرد » چنین گفت … و چون رئیس دادگاه تذکرداد که « در یک دادگاه رسمی که ازطرف بزرگ ارتشتاران فرمانده تشکیل می شود مکرردرمکررآن مرد آن مرد» نگوید؛ مصدق پاسخ داد: «اگرحالا اشتباه کرده ام که «مرد» خطاب کرده ام از این به بعد به ایشان «مرد» نمی گویم.»
اما چرا دولت کودتا آن اشتباه را کرد و آن تریبون تاریخی را در اختیار مصدق گذاشت که بتواند دستگاه را آن چنان رسوا و بی آبرو گرداند؟ آیا مصدق را نمی شناختند؟ از توانایی های شگرف او، ازافسونگری هایی که در خطاب با مردم داشت، از شگردهایی که برای تسخیر عواطف به کارمی برد گاهی نداشتند؟ …به نظر می رسد دولت کودتا سخت نیازمند کسب مشروعیت بود. تظاهر شاه به رعایت شعایر مذهبی و کوشش او درجلب محبت روحانیون و تقرب به آنان، عوام فریبی هایی مانند راه انداختن کاروان برای اهدای ضریح به مشاهد مشرفه نجف و دمشق، و فرستادن رئیس ستاد ارتش کشور به پشت بام حظیره القدس بهاییان جهت تخریب آن، همه و همه را باید جلوه هایی از خارخار کسب مشروعیت به شمار آورد. هدف اصلی از محاکمه مصدق آن بود که او را از صحنه سیاست حذف کنند و فعالیت هواداران او را ممنوع سازند. می خواستند این مقصود را به وجهی صورتا قانونی و در شرایطی هرچه مقبول تر حاصل گردانند. دولت کودتا گمان می برد عواملی چون احساس خستگی و نومیدی در مردم و وحشت روحانیان و مالکان از حزب توده که در پیروزی کودتا موثر افتاده بود، شرایط لازم فراهم آورده است تا بتوانند اسطوره مصدق را دراذهان عامه بشکنند. در واقع عده ای از معاندان سابقه دار مصدق دردوردوم زمامداری او به این کاربرخاسته بودند و با هتاکی ها و لجن پراکنی های خود سعی درمخدوش کردن حسن شهرت وتضعیف نفوذ کلمه او داشتند. دادستان ارتش در جریان محاکمه همان خطی را دنبال می کرد که امثال سید محمد علی شوشتری، عبدالقدیرآزاد و مظفربقایی و حایری زاده در مجلس هفدهم برای تخطئه و تخریب وجهه و مقبولیت مصدق ترسیم کرده بودند. ضمنآ محاکمه دکتر مصدق یک نفع فرعی هم برای دولت کودتا داشت. نمایشنامه محاکمه در زمانی اجرا می شد که رویدادهای مهمی چون تجدید رابطه با انگلستان ومذاکرات نفت درحال وقوع بود. مشغولیت ذهنی مردم به پی گیری جریان این نمایشنامه تا حد زیادی آنان را ازپرداختن به آن مسائل بازمی داشت.
مصدق؛ سالهای مبارزه و مقاومت- سرهنگ غلامرضا نجاتی- ص ۱۸۳
خواب آشفته نفت، از کودتای ۲۸ مرداد تا سقوط زاهدی- محمدعلی موحد- ص ۳۴ و ۳۷-۳۹