انقلاب ها، برنامه ریزی نمی شوند، بلکه از عملکرد نادرست حکومت ها، پدید می آیند ! قاسم خرمی



در چند روز اخیر، مستندی تلویزیونی با عنوان « آریا مهر» توسط یکی از شبکه های تلویزیونی خارج از کشور پخش شد که در باره دوران سلطنت و بویژه آخرین روزهای زندگی محمدرضا پهلوی، شاه سابق ایران ،بود.
آخرین بخش این فیلم به گفتگوی یک خبرنگار خارجی با شاه اختصاص یافته بود که خبرنگار از او می پرسد: « چرا مملکتی که شما شاه آن بودید، درگیر انقلاب شد؟». شاه با بهت و بغض پاسخ می دهد : « نمی دانم! هنوز هم بعد یکسال، واقعا نمی توانم درک کنم، در ایران دقیقا چه اتفاقی افتاده »!

شاه اگر چه، در بخش های دیگر گفتگوی خود اعتراف می کند که اصلاحات و آزادی هایی که سال ۵۶ و ۵۷ اعطا و آغاز شد، بهتر بود از سال ۵۰ و ۵۱ شروع می شد اما در مجموع، ادعای اصلی اش این بود که من مشغول آبادی و پیشرفت کشور بودم و وقوع انقلاب، ربطی به عملکرد من نداشت؛ بلکه قدرت های خارجی، نیروهای سیاسی مخالف و اقلیتی از مردم بودند که به آن دامن زدند و اکثریت مردم ایران هم در آن برهه تاریخی سکوت کردند ! جمله آخر او به نوعی گلایه از مردم و یا بهتر است بگوییم سرزنش آنهاست.
این سخن شاه، بسیار تامل برانگیز و عبرت آموز است. سوای پذیرش این پیش فرض که مجموعه ای از عوامل داخلی و خارجی، در وقوع انقلاب ۵۷ دخیل بود اما به هیچ وجه نمی توان از محمدرضا پهلوی، شاه وقت ایران، در سرنگونی خود او، رفع مسئولیت کرد. به فرض که او مطابق گفته خودش، نیت و هدفی مثبت برای پیشرفت سریع جامعه ایران در سر داشت اما عرصه سیاست، میدان نیت خوانی نیست.کسی به نیت ها توجه نمی کند بلکه این اثر و پیامد عینی تصمیم گیری ها و اقدامات است که محل قضاوت افکار عمومی قرار می گیرد.

در باره ادعای شاه بابت بی خبری از تحولات بنیان کنی که او ندید و یا از چشم او پنهان نگهداشته شد، می توان بسیار نوشت اما بهترین پاسخ تاریخی به چنین ادعاهایی را کارل پوپر، فیلسوف انگلیسیِ اتریشی تبار( ۱۹۰۲-۱۹۹۴) داده است که از قضا، امروز مصادف با تولد اوست. به گفته پوپر : «انقلاب‌ها برنامه‌ریزی نمی‌شوند؛ بلکه به خاطر رفتار ناصواب حکومت‌ها، اتفاق می‌افتند. از این‌رو به خاطر وقوع انقلاب و خشونت، باید به جای مردم، حاکمان را مورد سرزنش قرار داد».
از نظر پوپر، در هر شرایطی «اصلاح» بر «انقلاب» مقدم است. از اینرو، به حاکمان پیشنهاد می کندکه با انجام اصلاحات بهنگام و تدریجی و دخیل کردن رای و نظر مردم در امر حکومتداری، جلوی وقوع انقلاب ها و طغیان های بنیان کن را بگیرند! در «جامعه باز» مورد نظر پوپر، کارکرد دموکراسی فقط در برگزاری انتخابات و شیوه نصب حاکمان خلاصه نمی شود، بلکه حکومت ها باید خود را در مقابل مردم و منتقدان نیز، منعطف و پاسخگو بدانند.

توصیه اساسی تر پوپر به همه ایدئولوژی ها و نظام های سیاسی این بود که به جای وعده های بزرگ و غیرقابل تحقق، کاری کنید که حداقل قدری از رنج و درد مردم کم شود. به گفته او: « در سیاست و طبابت، هرکس وعده زیاد بدهد، شارلاتان است و آندسته از ایدئولوژی‌های آرمانگرایی که وعده ایجاد بهشت می‌دهند، عاقبت راه به جهنم می‌برند؛ چراکه که آرمان‌ها به مرور زمان تغییر می‌کنند و دست آخر، جز رنج اضافی، چیزی برای مردم باقی نمی‌ماند».

تنها مطالب و مقالاتی که با نام جبهه ملی ايران - ارو‌پا درج ميشود، نظرات گردانندگان سايت ميباشد
بازنشر مقالات با ذكر مأخذ آزاد است