امر و نهی در حریمی که دیگر خصوصی نیست : پرستو مهاجر جامعه شناس،روزنامه‌نگار


harime-khosusi
حریم خصوصی یکی از مباحث مهم در جوامع امروز است. زیرا در حریم خصوصی است که فرد می تواند به سلامت روان دست پیدا کند.شناخت حیطه حریم خصوصی یکی از اصول شهروندمداری است که از دوران کودکی باید آموزش داده شود و این حریم می تواند در هر فرهنگ و جامعه ای متفاوت باشد. اما سوال اینجاست که حریم خصوصی در ایران چگونه تعریف می شود؟

حریم در لغت به معنای بازداشتن از نزدیک شدن است. انسان به عنوان موجودی اجتماعی از قوانینی پیروی می کند که برای یک زندگی جمعی و تامین منافع عمومی در نظر گرفته شده است.

اما همین انسان محدوده ای دارد که غیر از خودش کسی اجازه ورود به آن را ندارد که به این محدوده حریم خصوصی و یا شخصی می گویند. “ادوارد هال”، انسان‌شناس آمریکایی حریم خصوصی را به سه دسته فضای صمیمی، شخصی و اجتماعی تقسیم می کند.

محدود شدن حریم خصوصی تجربه آشنایی برای ایرانیان است و آنان هر روزه با آن دست و پنجه نرم می کنند. اخیرا از سوی مجلس شورای اسلامی در ادامه بررسی طرح حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر مواد ۵ و ۶ به تصویب رسید.

بنا براین طرح اماکنی که بدون تجسس در معرض دید عموم قرار می گیرند مانند قسمت‌های مشترک آپارتمان‌ها، هتل ها، بیمارستان‌ها و نیز وسایل نقلیه مشمول دیگر جزء حریم خصوصی محسوب نمی‌شوند.

این قانون اما از سوی برخی از نمایندگان مورد انتقاد قرار گرفت تاجایی که حمید رضا طباطبایی نائینی نماینده نائین با استناد به اصل ۲۲ قانون اساسی گفت: این تبصره در مورد قسمت های مرتبط (آپارتمان، هتل ها، بیمارستان ها و نیز وسایل نقلیه) مندرج در تبصره ماده ۵ که از شمول حریم خصوصی خارج شده اند را خلاف قانون اساسی و شرع است.

پوشش امری خصوصی و یا عمومی؟

در بحث‌های جامعه شناسی پوشش را بیشتر امری خصوصی می دانند تا عمومی البته در محیط های اداری و یا رسمی، قوانینی برای نوع پوشش وجود دارند. اما همان فرد در زندگی روزمره خود وقتی وارد اجتماع می شود می تواند پوششی را که دوست دارد انتخاب کند. البته حریم گذاشتن برای پوشش بیشتر اوقات چالش برانگیز است.

اما در ایران این مساله تا اندازه ای نامشخص است زیرا پوشش فرد در جامعه، باید با قوانین همسو باشد و گفتنی است که این قوانین زنان را بیشتر نشانه گرفته اند البته ناگفته نماند که مردها نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

پس از انقلاب تا سال ۱۳۶۲هیچ قانونی در مورد حجاب و عفاف به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسیده بود و اولین قانونی که در خصوص پوشش زنان، در کشور به تصویب رسید، ماده ‌١٠٢ قانون تعزیرات مصوب سال ‌١٣۶٢بود. براساس این قانون، زنانی که در جمهوری اسلامی ایران هستند، اعم از ایرانی و خارجی، مسلمان و غیرمسلمان، مکلف به رعایت حجاب شرعی در انظار عمومی و معابر شدند. در این قانون آمده بود: “زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند، به تعزیر تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهند شد.”

پس از آن در سال ۱۳۶۵، در مصوبه قانون نحوه رسیدگی به تخلفات و مجازات فروشندگان لباس‌هایی که استفاده از آنها در ملأعام خلاف شرع است یا عفت عمومی را جریحه ‌دار می‌کند مشاهده شد. اما مهم ‌ترین قانونی که بی‌ حجابی را جرم تلقی می کرد ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ بود.

در تبصره این ماده که همان ماده ۱۰۲ قانون تعزیرات مصوب سال ۱۳۶۲است، آمده: “زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند، به حبس از ده روز تا دو ماه و یا از پنجاه هزار تا پانصد هزار ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.”

این رویه در تمامی سال های پس از انقلاب در ایران ادامه داشت و حتی در بعضی از فصل ها همانند تابستان نیز افزایش پیدا می کرد تا اینکه بعد از اتفاقات سال ۱۳۸۸ و به خاطر برخی از نارضایتی های اجتماعی و درگیری مردم با افرادی که امر به معروف و نهی از منکر می کردند اخیرا مجلس برای دفاع از این افراد، طرح حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر را تصویب کرد و در ادامه این طرح برخی از مکان ها را نیز از خصوصی بودن خارج و عمومی اعلام کرد.

زندگی جنسی در عرصه عمومی

امور جنسی یکی از خصوصی ترین حریم ها برای یک فرد محسوب می شود صحبت کردن از این حریم یکی از تابوهایی است که در جوامع مختلف وجود دارد. میشل فوکو معتقد است که قدرت حاکم برای تسلط بر افراد جامعه، دست به کنترل جنسی و جنسیتی می زند. بنابراین صحبت کردن از امور جنسی در چنین جوامعی مخفیانه است ولی با تمام محدودیت هایی که برای کنترل جنسی اعمال می شود حذف آن امری غیر ممکن است.

دخالت در امور جنسی در ایران چیزی غیرقابل انکار است. قوانینی از این دست عبارتند از: طرح هایی برای ازدواج، روابط جنسی مشروع همانند صیغه و در سالهای اخیر طرح افزایش باروری و پیشگیری از کاهش جمعیت، طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده از جمله مواردی است که می توان آن را دخالت در امور جنسی و از بین بردن حریم خصوصی مطرح کرد.

این اواخر تشویق برای باروری و افزایش جمعیت یکی از گزینه هایی است که بر روی آن تبلیغات گسترده ای شده است. در همین راستا غیرقانونی کردن وازکتومی و تبکتومی از دیگر مواردی است که می توان آن را ورود به حریم خصوصی جنسی افراد دانست.

دنیای مجازی و حریم خصوصی

در دنیای امروز تقریبا بیشتر افراد جزو یکی از کاربران دنیای مجازی و شبکه های اجتماعی قرار می گیرند. عکس ها، فیلم ها و حتی با اشتراک گذاشتن مهم ترین لحظه های زندگی شان تمام مرزهایی را که برای یک حریم خصوصی تعریف شده است از میان برده اند.

به طوری که با برخی از نرم افزارها به راحتی می توان به ایمیل و یا پیام های خصوصی افراد دست پیدا کرد و همگی این ها می تواند برای از بین بردن یک حریم خصوصی وجود داشته باشند. به طوری که خیلی از افراد اعتقاد دارند که دسترسی به یک حریم خصوصی امری کاملا ذهنی است.

در این میان نیز شاهد هستیم که برخی اوقات به اشتراک گذاشتن از زندگی خصوصی افراد باعث دردسرهای زیادی شده است و واژه شهروند خبرنگار نیز متعلق به دنیای امروز است. دنیایی که این امکان را فراهم می سازد تا با دوربین یک گوشی موبایل بتوان اتفاقی را به صورت آن لاین و یا با فاصله زمانی کوتاه در جهان مخابره کرد. اما این مرز در ایران چگونه تعریف می شود و آیا قانون مدونی برای آن در ایران وجود دارد؟

این نظارت در فضای مجازی بسیار به چشم می خورد که شاید فعال ترین آنها سازمان امنیت سپاه و پلیس فتا است که در کنار دیگر فعالیت‌ها خود، بر زندگی عادی و مسائل خصوصی شهروندان نظارت می‌کنند. برای نمونه دستگیری وب بلاگ نویسان، کاربران فیسبوک و حتی افرادی که در خصوص برخی از وقایع اجتماعی همانند موضوع اخیر اسیدپاشی اطلاع رسانی کردند از جمله مواردی است که می توان به آن اشاره کرد.

چه چیزی در حریم خصوصی خوب است یا بد؟

عدم امنیت یکی از پیامدهای کنترل حریم خصوصی است چیزی که حسن روحانی، در شعارهای انتخاباتی‌ خود از تلاش برای کنار زدن “فضایی امنیتی” صحبت کرده بود. فضایی که فرد در ترس و هراس در آن زندگی می کند و همیشه این تصور همراهش است که همیشه تحت نظر است و هر فردی در ایران این تجربه را داشته و یا از دوستان و آشنایان از حمله به مهمانی‌ها، ردیابی سایت‌ها و شنود تماس‌ها، بسیار شنیده است.

همچنین یورش نیروی انتظامی به گردهمایی ها، تجمع ها و یا مانع شدن از این دست گردهمایی‌ها اتفاق جدیدی در ایران نیست. این در حالی است که برای این گونه رفتار هیچ تعریف مشخصی وجود ندارد و صرفا توجیه ضد اسلامی و یا تلاش برای برهم زدن امنیت جامعه کافی است تا زندگی خصوصی مورد تجاوز قرار بگیرد.

در این مقطع است که فرد حتی اگر بی گناه نیز باشد گناهکار جلوه می کند چه بسا گفته یکی از شهروندان تهرانی درست باشد که می گوید معلوم نیست چه کاری از نظر آنها درست و یا غلط است فقط باید حواستان باشد که با آنها درگیر نشوی چون پس از آن، همه اش دردسر است و دیگر راه فراری نیست.

تنها مطالب و مقالاتی که با نام جبهه ملی ايران - ارو‌پا درج ميشود، نظرات گردانندگان سايت ميباشد
بازنشر مقالات با ذكر مأخذ آزاد است