نهادهای حقوق بشری تاکنون بازداشت ۱۰۰ نفر را در دومین هفته از اعتراضات مردم عرب اهواز ثبت کردهاند. با این حال برخی رسانههای محلی و بینالمللی تعداد بازداشتشدگان را تا ۱۶۰ نفر نیز اعلام کردهاند.
دستگیری به جرم اللهاکبر
ستار، یکی از جوانان ساکن منطقه رفیش اهواز درباره دستگیریهای روزهای اخیر به دویچهوله میگوید: «برادرم را جلوی چشمم بازداشت کردند. پدرم هر کاری کرد، مامورها برادرم را رها نکردند. ما کاری به کسی نداریم. حواسمان هم هست که کسی دست به تخریب چیزی نزند تا بهانه دستشان ندهیم. تنها کاری که میکنیم، شعار دادن است. آنها در تلویزیون به ما بیاحترامی کردند و ما میخواهیم که از ما عذرخواهی شود. حالا هم که عذرخواهی نمیکنند، شعار اللهاکبر سر میدهیم ولی انگار با اللهاکبر هم مشکل دارند.»
او در ادامه توضیح میدهد: «باور کنید اینکه از کسی که به شما توهین کرده، بخواهید عذرخواهی کند، درخواست زیادی نیست. آنها روی نقشه همه اقوام را گذاشتند جز عربها را. این در حالی است که ما نسل اندر نسل اینجا به دنیا آمده و اینجا مردهایم. هر اتفاقی هم بیفتد نسلهای آینده ما اینجا به دنیا آمده و اینجا خواهند مرد.»
درباره اهانت به مردم عرب، پیش از این مینا دریس، هنرمند و خواننده عرب در مراسم اهدای عروسکهای اهوازی به موزه عروسک و فرهنگ ایران گفته بود: «گاهی پیش خودم فکر میکنم من اگر اسب عرب بودم بهتر بود تا انسان. چون در دورهای در جنوب آنقدر به عرب توهین میشد و به همین خاطر اگر اسب بودم در زندگی خوشحالتر میبودم؛ حداقل در زندگی ۲۰ سال گذشتهام.»
صدا و سیما یک گام به عقب، پلیس یک گام به جلو
بهرغم درخواست مکرر مردم، نمایندگان خوزستان در مجلس خبرگان، نمایندگان اهواز در مجلس ایران و امام جمعه اهواز درباره ضرورت عذرخواهی رسمی از مردم عرب اهواز، تا کنون هیچ یک از مقامات رسمی صدا و سیما واکنشی به این درخواستها نداده و تنها محمد زارعان، تهیهکننده برنامه “ببین و بساز” در شبکههای اجتماعی عذرخواهی کرده است.
در برنامه “ببین و بساز” روز دوم فرودین ۱۳۹۷ عروسکهایی که لباس اقوام مختلف در ایران را بر تن دارند، روی نقشه چسبانده شدند ولی به جای عروسک عرب، روی جنوب غرب ایران عروسک دیگری چسبانده شد.
از سوی دیگر، بهرغم ادعای حسین اشتری، فرمانده نیروی انتظامی ایران درباره کنترل ناآرامیها “با همراهی مردم و مدیریت صحنه توسط پلیس” نهادهای حقوق بشری تا کنون مشخصات ۱۰۰ فرد بازداشت شده را منتشر کردهاند. برخی رسانهها تعداد بازداشتشدگان را ۱۶۰ نفر اعلام میکنند. از اتهامات، شرایط و محل نگهداری و شیوه دادرسی افراد بازداشت شده، اطلاعی در دست نیست.
علاوه بر دستگیریها، ضرب و شتم، شلیک گلولههای پلاستیکی و گاز اشکآور نیز از سوی نیروهای امنیتی به سمت مردم گزارش شده است. تصاویر منتشر شده در شبکههای اجتماعی نشان میدهد در شهرهای اهواز، ماهشهر و کوتعبدالله و همچنین مناطق عین۲، کوی علوی و خیابان نادری اهواز، نیروهای امنیتی گاز اشکآور و گلولههای پلاستیکی به سوی مردم شلیک کردهاند.
مطالبه جدید
در پی آتشسوزی شامگاه ۱۳ فروردین ۹۷ (۲ آوریل) قهوهخانه نوارس در کوی علوی اهواز و مرگ ۱۱ نفر، مراسم عزاداری این افراد به محلی برای تجمع معترضان تبدیل شد. شامگاه چهارشنبه ۱۵ فروردین (۴ آوریل ۲۰۱۸) صدها نفر از مردم معترض در مقابل قهوهخانه نوارس و خیابانهای منتهی به آن تجمع کرده و با سر دادن شعارهایی خواستار آزادی و مشخص شدن تکلیف افراد بازداشتشده در روزهای اخیر شدند.
برخی از اعضای خانواده این افراد نیز به معترضان پیوسته و خواستار آزادی فرزندانشان شدند. برخی کنشگران اهوازی نیز با انتشار فراخوانهایی، مردم را به تجمع مقابل زندانها و مراکز قضایی برای مطالبه تعیین تکلیف این افراد دعوت کردند.
عروسکهای دردسرساز
دوم فروردین ۱۳۹۷ در یک میانبرنامه که از شبکه دوم صدا و سیمای ایران پخش شد، عروسکهایی که لباس اقوام مختلف در ایران را بر تن دارند، روی نقشه چسبانده میشوند ولی به جای عروسک عرب، روی جنوب غرب ایران عروسک دیگری چسبانده شد.
در یک برنامه تلویزیونی دیگر نیز این موضوع مطرح شد که “اکثر آبادانیها بوشهری هستند”. این دو برنامه سبب شد عربهای ایران که عمدتا ساکن جنوب و جنوب غرب این کشور و به ویژه استان خوزستان هستند، این موضوع را توهین و انکار وجود عربها در ایران تلقی کنند. آنها در ابتدا مقابل ساختمان صدا و سیما در اهواز تجمع کردند و خواستار عذرخواهی رسمی صدا و سیما شدند ولی این تجمعات اندک اندک گستردهتر شد و به مناطق مرکزی اهواز و همچنین به دیگر شهرهای عربنشین سرایت کرد. تجمعاتی که در آن شعارهایی فراتر از درخواست عذرخواهی مطرح شد.
انباشت مطالبات
عبدالقادر سواری، تحلیلگر امور اجتماعی و مشاور سابق شهردار اهواز در امور مناطق حاشیه این شهر، اعتراضات مردم اهواز را ناشی از انباشت شدن مطالبات پیشین آنها میداند. او در یادداشتی که در کانال تلگرامیاش منتشر کرد، میگوید: «تحلیل محتوای شعارهایی که معترضان عرب در این چند روزه سر دادهاند نشان میدهد که اعتراضات صرفا حول محور یک عروسک یا برنامهی تلویزیونی نیست. فروکاستن اعتراضات به این سطح، نوعی کجنگری است و باعث میشود پاسخ به آن هم کج و ناموزون باشد. شعارها نشان میدهد که محور اعتراضات “دیده نشدن” و احساس “در شرف حذف بودن” است.»
سواری درباره ماهیت تجمعات اعتراضآمیز در اهواز توضیح میدهد: «”انباشت مطالبات”و “بهتاخیر انداختن پاسخ به مطالبات”. من فکر نمیکنم که هیچ حرکت اجتماعی را بشود با استفاده از تنها یک کلیدواژه فهمید، اما دو کلیدواژهی فوق میتواند کمک فراوانی به فهم طبیعت اعتراضات بکند. مردم عرب، سالهاست که مطالباتی بنیادین و اولیه دارند و این مطالبات مدام روی هم انباشت شده و مدام به آنها افزوده شده. عقلانیت حکم میکرده که نظام سیاسی پاسخی به این مطالبات بدهد، منتها این پاسخ مدام به تاخیر افتاده و انباشت مطالبات هم هر روز “فنر اجتماع” را فشردهتر کرده و هر چه میگذرد هم این فنر فشردهتر میشود.»
مطالبات انباشتشده چه هستند؟
از نظر شیوه طرح مطالبات میتوان اعتراضات مردم اهواز را مشابه اعتراضات دیماه ۹۶ ایران دانست. در هر دوی این اعتراضات مردم در ابتدا مطالباتی جزئی را درخواست کرده و با استمرار اعتراضات مطالبات بزرگتری را مطرح کردند. در اعتراضات دیماه ۹۶ سطح مطالبات مردم به درخواست استعفای آیتالله علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی نیز رسید.
در اهواز مردم در روزهای اول خواستار عذرخواهی صدا و سیما شدند ولی با گذشت چند روز و بیپاسخ ماندن این مطالبه، در شعارهای سر داده شده توسط معترضان، مطالبات دیگری نیز مطرح شد.
حق تحصیل به زبان مادری، مشکلات بیکاری، استخدامهای غیربومی، حقوق معوقه کارگران، انتقال آب از سرشاخههای کارون، توقف روند تخریب محیط زیست، تغییر نگاه امنیتی حاکم بر استان، متوقف شدن روند دستگیری و زندان کنشگران عرب، تاسیس روزنامه و رسانههای مستقل به زبان عربی از جمله مطالباتی است که از سوی معترضان مطرح شد.
با همه این احوال درخواست اصلی مطرح شده، که بخش اعظم شعارها را به خود اختصاص داده و دیگر مطالبات مطرح شده را به زیر سایه خود برد، تاکید بر هویت عربی مردم عرب اهواز و مخالفت با اقدامات و برنامههایی است که این هویت را تهدید، انکار و تضعیف کرده یا به حاشیه میبرد. کاربران عرب همزمان با اعتراض در خیابانها، در فضای مجازی نیز کمپینهای متعددی به راه انداخته و با بازنشر مکرر هشتگ “#أنا_عربی” بر هویت عربی خود تاکید کردند.
واکنشها به مطالبات مطرح شده
بهرغم اینکه تنها درخواست معترضان در روزهای اول، عذرخواهی رسمی صدا و سیما بود، تا کنون هیچ مقام رسمی حتی در سطح استان خوزستان نیز از مردم عرب عذرخواهی نکرده است. این در حالی است که عباس کعبی، نماینده خوزستان در مجلس خبرگان، با ارسال نامهای به رئیس صدا و سیما، دو برنامه تلویزیونی که موجب اعتراض مردم عرب شد را “مخاطرات امنیتی و آثار مخرب اجتماعی فراوان” دانست و خواستار عذرخواهی رسمی صدا و سیما شد.
محسن حیدری دیگر نماینده خوزستان در مجلس خبرگان موضوع را به نفوذ نهادهای اطلاعاتی دیگر کشورها در صدا و سیمای ایران ارتباط داد و گفت که این اقدامات با هدف ایجاد تفرقه بین اقوام ایرانی انجام شده است. او خواستار مداخله “دستگاههای امنیتی، وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه” برای بررسی موضوع و کشف رد نفوذ شد. علاوه بر کعبی و حیدری، علی ساری نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی و ابوالحسن حسنزاده، امام جمعه موقت اهواز خواستار حضور عبدالعلی عسکری در اهواز و عذرخواهی او از مردم عرب شدند.
ضرب و شتم، بازداشت و گاز اشکآور
فعالان اهوازی تاکید کردهاند که اعتراضات در اهواز به شکل مسالمتآمیز برگزار میشود و حاضران در این اعتراضات تنها به سر دادن شعار، خواندن آهنگهای حماسی و اجرای رقصهای محلی عربی اکتفا میکنند. از سوی دیگر نیروهای امنیتی و پلیس تعدادی از معترضان را بازداشت و به سوی مردم گاز اشکآور شلیک کردهاند.
نهادهای حقوق بشری اهواز تعداد دستگیرشدگان را نزدیک به ۱۰۰ نفر اعلام کردهاند که در میان آنها نام چند زن نیز دیده میشود. تصاویر منتشر شده در فضای مجازی از حضور پررنگ نیروهای امنیتی، خودروهای ضد شورش و آمادهباش شبهکامل در اهواز خبر میدهند. از سوی دیگر، روز به روز شهرها و روستاهای دیگری به اعتراضات میپیوندند و فعالان شبکههای اجتماعی فراخوانهای متعددی برای استمرار اعتراضات در اهواز و دیگر مناطق عربنشین منتشر میکنند.
DW