ایران جزو کشورهایی است که چالش‌ها و مشکلات زیادی در زمینه بحران آب دارد. در سال‌های اخیر با توجه به کاهش بارندگی در کشور، مساله کمبود آب به‌صورت جدی‌تر پیگیری می‌شود. ایران دچار وضعیت قرمز در مورد موضوع تامین آب است. رشد سریع جمعیت مهم‌ترین عامل کاهش سرانه آب تجدید‌‌شونده در قرن اخیر بوده است. سالانه ۱۰میلیارد متر مکعب آب با کیفیت توسط ابرها از ایران خارج می‌شود. بحران آب روزبه‌روز چهره واضح‌تری از خود برای ما آشکار می‌کند و ابعادی مختلف از زندگی ما را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در این شرایط، راهکارهایی مانند بهینه‌سازی مصرف، انتقال آب و همچنین شیرین سازی آب دریاها مورد توجه قرار می‌گیرد، اما در کنار این راهکارها، روش‌های دیگری نیز وجود دارد که نسبت به استفاده از آنها غفلت می‌کنیم. یکی از این راهکارها، استفاده از منابع آب جوی است. فناوری بارورسازی ابرها به عنوان شاخه‌ای از علم تعدیل وضع هوا، مجموعه‌ای از فناوری‌های ایمن، علمی و ثابت شده برای افزایش بارش، کاهش خسارت‌های تگرگ و مه است که با قدمتی بیش از ۶۰ سال در ۴۰ کشور جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شیوه افزایش بارش برای نخستین بار در ایران از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ توسط یک شرکت کانادایی در حوضه آبریز سدهای کرج و جاجرود به کار گرفته شد. پس از انقلاب مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها از سال ۱۳۵۷ در وزارت نیرو و با هدف دستیابی به فناوری افزایش بارش از طریق بارورسازی ابرها تاسیس و تاکنون نیز اقداماتی در این زمینه انجام شده است. در عمل، توجه چندانی از طرف سیاستگذاران و مجریان نسبت به این فناوری دیده نمی‌شود. فرید گلکار، مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها، در مورد مزیت‌های این فناوری می‌گوید: تولید آب با استفاده از فناوری بارورسازی ابرها، کم هزینه‌ترین روش تامین آب است، طوری که میانگین هزینه استحصال هر متر مکعب آب فقط ۱۰۰ ریال است. او اضافه می‌کند: در پروژه‌های استحصال آب با استفاده از روش باروری ابرها، هیچ‌تخریب زیست‌محیطی وجود ندارد. آب از هیچ‌نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل نمی‌شود.
بارورسازی ابرها یک روش به‌صرفه است
مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در مورد هزینه اجرای راهکارهای طبیعی مقابله با خشکسالی می‌گوید: هزینه استحصال هر یک‌هزار متر مکعب آب از طریق شیرین کردن آب‌های شور دو‌هزار دلار، انتقال بین حوزه‌ای ۴۰۰ دلار، تغذیه مصنوعی سفره‌های آب‌های زیرزمینی ۲۳۰ دلار، تصفیه فاضلاب‌ها ۲۳۰ دلار و بارورسازی ابرها فقط ۱۵ دلار است. بنابراین بین راهکارهای طبیعی مقابله با خشکسالی، بارورسازی ابرها مقرون به صرفه‌ترین راهکار در سال‌های آینده است. ضمن اینکه برخی از راهکارهای دیگر، خسارات جانبی گسترده‌ای به همراه خواهد داشت. به عنوان نمونه انتقال آب بین حوضه‌ای پیامدهای زیست‌محیطی واجتماعی گسترده‌ای دارد. شیرین سازی آب دریا و برگرداندن نمک به دریا-که الان اتفاق می‌افتد- تبعات زیست‌محیطی خواهد داشت.
بارورسازی ابرها در سایر کشورها
بارورسازی ابرها در حالی در ایران مورد بی‌توجهی مسئولان قرار گرفته است که کشورهای زیادی از این روش برای جلوگیری از بروز بحران آب استفاده می‌کنند. بارش باران در بعضی از این کشورها ۱۰ برابر بیشتر از بارش‌های کنونی ایران است. به عنوان نمونه، استرالیا با متوسط بارش بیش از نه برابر نسبت به ایران از سال ۱۹۴۷ پروژه‌های بارورسازی را آغاز کرد. چین نیز بارش سه برابری نسبت به ایران داشت.در سال ۲۰۰۳ مرکز تعدیل آب و هوای چین ۳۷هزار کارمند داشت و اعتبار عملیاتی این مرکز ۴۸هزار‌میلیارد ریال گزارش شد. تایلند با ۳۰درصد مساحت ایران، ۶/۹ برابر ایران بارش دارد. اکنون هشت مرکز عملیاتی و چهار مرکز تحقیقاتی با ۲۳ هواپیما، در این کشور به بارورسازی ابرها اختصاص یافته است.
لزوم توجه به فناوری بارورسازی ابرها
استفاده از این فناوری در ایران- برعکس آنچه ضرورت دارد- چندان پر رنگ نیست. با اینکه دو دهه از آغاز فعالیت‌های مرتبط با بارورسازی ابرها در ایران می‌گذرد و این فناوری در کشور بومی شده، هنوز نتوانسته است جای خود را در مدیریت منابع آب کشور باز کند. مرکز باروری ابرها در ایران فقط دو فروند هواپیمای مسن آنتونوف روسی آن هم به صورت استیجاری در اختیار دارد که تجهیزات بارورسازی ابرهای این هواپیما نیز قدیمی شده است. امارات با پنج روز بارانی و مساحتی بسیار کوچک‌تر از ایران، به شش فروند هواپیما مجهز است و تایلند نیز با ۲۶ فرورند هواپیما عملیات بارورسازی ابرها را اجرایی می‌کند. با این حال، پروژه‌هایی محدود در کشور اجرایی شده است. در سال ۱۳۹۳ طرحی در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، تهران، چهارمحال و بختیاری، یزد، فارس، کرمان و اصفهان اجرا شد که بر اساس ارزیابی موسسه آب دانشگاه تهران، بارش‌ها آن سال در اثر باروری ابرها دو‌میلیارد و ۱۰۰میلیون مترمکعب افزایش یافت. برآوردهای موسسه آب دانشگاه تهران نشان می‌دهد در اثر باروری ابرها، بارش‌ها در آن سال ۳۳درصد افزایش پیدا کرد. طرح باروری ابرها در سال‌های ۱۳۸۷،۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ اجرایی شد، اما اجرای آن در سال ۱۳۹۰ به دلیل کمبود منابع مالی مورد نیاز برای عقد قرارداد با شرکت هواپیمایی میسر نشد. مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها محدودیت‌های اعتباری را بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی این طرح‌ها در ایران می‌داند.
ایران امروز