انتظار این روزهای مردم از وزارت خارجه، دیپلماسی فعال – اتفاقی شبیه برجام- برای اجرائی‌نشدن تحریم‌های ایالات متحده یا استفاده از ظرفیت‌های اتحادیه اروپاست؛ اما می‌دانیم توفیق دستگاه دیپلماسی به عوامل متعددی بستگی دارد که بخشی از آن به انسجام داخلی در اعلام مواضع واحد بازمی‌گردد و بخشی نیز به امکان برآورده‌کردن خواسته‌های سایر طرف‌های مذاکره در خارج. برجام یک توافق‌نامه چندجانبه بین‌المللی است که بعد از دو سال مذاکره فشرده در راستای حفظ منافع جامعه بین‌الملل به دست آمد. شورای امنیت سازمان ملل این توافق را تأیید کرد. هرگونه آسیبی به این توافق، نوعی نارسایی در سیستم حقوق بین‌الملل ایجاد می‌کند. امروز این سؤال وجود دارد: قراردادهای چندجانبه بین‌المللی را بر مبنای کدام تعهد باید پذیرفت؟ البته از شش کشور طرف قرارداد با ایران، چین و روسیه پایبندی به برجام را اعلام کرده‌اند، اروپا نیز پیش از این خود را حامی برجام معرفی کرده است. ایران نیز با مشکلات مختلفی روبه‌روست؛ از یک طرف نوعی هماهنگی منطقه‌ای علیه ایران میان برخی کشورهای منطقه و آمریکا وجود دارد، از دیگر سو ایران نیز با مشکلات داخلی در حوزه‌های مختلف مواجه است. ورشکستگی برخی کارخانه‌ها که به‌نوعی فعالیت‌های تولیدی دارند و اشتغال‌زا هستند و نیز تورم و کاهش ارزش پول در مقابل افزایش نرخ دلار و پیامدهای آن، نگرانی‌هایی بین مردم ایجاد کرده است. پیشنهاد نگارنده این است که در بیان برخی مواضع، تأمل بیشتری شود. اقدامات وزارت خارجه در کنار توجه سایر بخش‌های اداره کشور به اهمیت بیان‌نکردن مسائل تنش‌زا، می‌تواند موضع کشورهای اروپا در قبال ایالات متحده را تقویت کند. اروپایی‌ها باید خط‌مشی جدیدی در برابر این تصمیم آمریکا در پیش بگیرند. اگر این واقعیت تحقق پیدا کند، برجام می‌تواند بین ایران، اروپا، چین و روسیه پابرجا بماند. وقتی میان دو کشور رابطه دیپلماتیک وجود ندارد و بنا به دلایل مختلف میان آنها تنش‌هایی ایجاد شده، معمولا از یک کشور سوم برای ارسال درخواست‌ها و آغاز مذاکره استفاده می‌کنند که در ماجرای ایران و آمریکا معمولا عمان واسط میان دو کشور است و این سابقا هم وجود داشته است. کشور سوم در این میان تلاش می‌کند زمینه‌های گفت‌وگو را فراهم کند و صرفا یک واسط است و زمانی که این زمینه فراهم شود، دو کشور وارد مذاکره می‌شوند. در زمان مسئولیت کیسینجر آمریکا نقش واسط میان عربستان و عراق را بر عهده داشت. در ماجرای ایران و آمریکا کشوری که سعی می‌کند وضعیت را آرام کند تا زمینه‌های گفت‌وگو فراهم شود، عمان است و این روز‌ها به این باور رسیده که شرایط بسیار نگران‌کننده است و وارد عمل شده است. این پادشاهی، برخلاف کشور‌هایی مثل عربستان و امارات به‌هیچ‌وجه علاقه‌مند به روشن‌شدن آتش درگیری در منطقه نیست.
اگر عمان به‌عنوان میانجی در حال فعالیت است، احتمالا طرفین ماجرا نیز بی‌تمایل به کاهش سطح تنش‌ها نیستند. ترامپ از جمله افرادی است که از نمایش دیپلماسی بیش از اصل آن لذت می‌برد. او روی تمام دارایی‌های خود نیز نامش را حک کرده است. او با پیشنهاد مذاکره با ایران به‌دنبال همراه‌کردن بخش بیشتری از افکار عمومی در آمریکا و خارج از آن است. اما آمریکایی‌ها باید بدانند بدون روشن‌شدن چند مسئله، هیچ‌گاه نمی‌توانند روی مذاکره مجدد با ایران حساب باز کنند. ترامپ می‌گوید بدون قید و شرط مذاکره می‌کند، اما وزیر خارجه او از ۱۲ شرط نام می‌برد. لغو تحریم‌های سنگین علیه ایران نیز نکته مهم دیگر برای شروع مذاکره است و سوم نشان‌دادن اراده برای حل مشکلات میان ایران و آمریکا براساس منافع متقابل. به‌هر‌حال باید ایالات متحده به رعایت این شروط دعوت شود تا بتوان به آینده و گفت‌وگوهای احتمالی اندیشید. بدانیم روسیه، چین و ترکیه، ظرفیت حل مشکلات ایران را نخواهند داشت.
شرق – شماره ۳۲۳۱ – چهارشنبه ۷ شهریور ۱۳۹۷