پاریس (آسوشیتدپرس) — در جنگ اسرائیل علیه ایران شمار دانشمندی که مورد ترور هدفمند اسرائیل قرار گرفته‌اند دست‌کم به ۱۴ نفر می‌رسد؛ حمله‌ای بی‌سابقه به مغزهای پشت برنامه هسته‌ای ایران که کارشناسان خارجی می‌گویند تنها می‌تواند این برنامه را به عقب بیندازد، نه اینکه آن را متوقف کند.
در گفت‌وگویی با خبرگزاری آسوشیتدپرس، سفیر اسرائیل در فرانسه گفت این ترورها برای ایران ساخت سلاح هسته‌ای را با استفاده از زیرساخت‌ها و مواد هسته‌ای باقی‌مانده‌ای — که ممکن است از نزدیک به دو هفته حملات هوایی اسرائیل و بمب‌های عظیم‌الجثه‌ای که توسط بمب‌افکنهای رادارگریز آمریکایی رها شدند، جان سالم به در برده باشند — «تقریباً» غیرممکن می‌سازد.
سفیر، یوشوا زارکا، گفت: «اینکه کل گروه از بین رفته، در واقع برنامه را — به‌طور قابل‌توجهی — به مدت چند سال به عقب انداخته است.»
اما تحلیل‌گران هسته‌ای می‌گویند ایران دانشمندان دیگری نیز دارد که می‌توانند جای آنها را بگیرند. دولت‌های اروپایی نیز می‌گویند قدرت نظامی به تنهایی نمی‌تواند دانش فنی هسته‌ای ایران را از بین ببرد؛ به همین دلیل است که آنها خواهان راه‌حلی بر اساس مذاکره هستند تا نگرانی‌ها درباره این برنامه برطرف شود.
دیوید لامی، وزیر امور خارجه بریتانیا، در سخنرانی خود در مجلس عوام گفت، «حملات نظامی نه می‌توانند دانشی را که ایران در طول چند دهه به دست آورده از بین ببرند، و نه جاه‌طلبی یک رژیم را برای به‌کارگیری آن دانش در ساخت سلاح هسته‌ای.»
ایران مدت‌هاست که ادعا میکند که برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً صلح آمیز است، و آژانس‌های اطلاعاتی ایالات متحده نیز ارزیابی کرده‌اند که تهران به‌طور فعال در حال ساخت سلاح هسته‌ای نیست. با این حال، رهبران اسرائیل استدلال می‌کنند که ایران می‌تواند به سرعت یک سلاح هسته‌ای مونتاژ کند.
در ادامه، نگاهی دقیق‌تر داریم به ترورهای انجام‌شده:
شیمیدان‌ها، فیزیک‌دانان و مهندسان در میان کشته‌شدگان
زَرکا در گفت‌وگو با خبرگزاری آسوشیتدپرس (AP) اعلام کرد که حملات اسرائیل منجر به کشته شدن دست‌کم ۱۴ فیزیک‌دان و مهندس هسته‌ای شده است؛ افرادی که از آنها به عنوان رهبران برجسته علمی ایران یاد می‌شود و «اساساً همه چیز در ذهن‌شان بود.»
او گفت: «آنها نه به خاطر اینکه فیزیک می‌دانستند، بلکه به دلیل مشارکت مستقیم‌شان در تولید، ساخت و توسعه سلاح هسته‌ای کشته شدند.»
بر اساس اعلام ارتش اسرائیل، ۹ نفر از این افراد در موج نخست حملات اسرائیل در ۱۳ ژوئن کشته شدند. ارتش اسرائیل اعلام کرد این افراد «در توسعه سلاح‌های هسته‌ای دهه‌ها تجربه انباشته بودند » و شامل متخصصانی در حوزه‌های شیمی، مواد، مواد منفجره و فیزیک بودند.
زَرکا روز دوشنبه با AP گفت‌وگو کرد. در روز سه‌شنبه، تلویزیون دولتی ایران گزارش داد که یکی دیگر از دانشمندان هسته‌ای ایران به نام محمدرضا صدیقی صابر در حمله‌ای دیگر توسط اسرائیل کشته شده است؛ وی پیش‌تر از حمله‌ای در تاریخ ۱۳ ژوئن جان سالم به در برده بود که در آن پسر ۱۷ ساله‌اش کشته شد.
ترورهای هدفمند به قصد دلسرد کردن جانشینان احتمالی
کارشناسان می‌گویند دهه‌ها فعالیت ایران بر روی انرژی هسته‌ای — و به ادعای قدرت‌های غربی، تسلیحات هسته‌ای — به این کشور اندوخته‌ای از دانش و نیروی انسانی داده است که می‌توانند کار بر روی ساخت کلاهک‌هایی متناسب برای موشک‌های بالیستیک ایران را ادامه دهند.
مارک فیتزپاتریک، دیپلمات سابق آمریکایی که در زمینه عدم اشاعه هسته‌ای تخصص دارد، گفت:
«نقشه‌ها همچنان باقی خواهند ماند، و نسل بعدی دانشجویان دکترا می‌توانند راه آن را پیدا کنند. بمباران تأسیسات هسته‌ای یا کشتن دانشمندان، برنامه را برای مدتی عقب می‌اندازد. انجام هر دو اقدام، آن را بیشتر به تأخیر می‌اندازد، اما در نهایت برنامه دوباره بازسازی خواهد شد.»
فیتزپاتریک، که اکنون تحلیل‌گر در موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در لندن است، گفت: «آنها جایگزین‌هایی دارند، شاید در سطح پایین‌تری، و اگرچه به آن اندازه واجد شرایط نیستند، اما در نهایت کار را انجام خواهند داد.»
سرعت ازسرگیری فعالیت‌های هسته‌ای ایران تا حدی به این بستگی دارد که آیا حملات اسرائیل و آمریکا توانسته‌اند ذخایر اورانیوم غنی‌شده و تجهیزات لازم برای غنی‌سازی آن تا سطح مورد نیاز برای استفاده احتمالی در سلاح را نابود کنند یا نه.
پاول پودویگ تحلیل‌گر مستقر در ژنو که در زمینه زرادخانه هسته‌ای روسیه تخصص دارد، گفت: «عنصر کلیدی، ماده‌ی اولیه است. وقتی که این ماده را داشته باشید، باقی مراحل تا حد زیادی شناخته‌شده هستند.» او افزود که کشتن دانشمندان ممکن است با هدف «ترساندن افراد برای جلوگیری از مشارکت در این برنامه‌ها» انجام شده باشد.
او پرسید: «سوال این است: کجا متوقف می‌شوید؟ یعنی شروع می‌کنید به کشتن دانشجویانی که فیزیک می‌خوانند؟ این یک سراشیبی خطرناک است.»
سفیر اسرائیل در این باره گفت: «من فکر می‌کنم افرادی که در آینده از آنها خواسته شود در برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران مشارکت کنند، دوبار درباره آن فکر خواهند کرد.»
گفته می‌شود اسرائیل تنها کشور خاورمیانه است که دارای سلاح هسته‌ای است، هرچند هرگز آن را به طور رسمی تأیید نکرده است.
حملات پیشین به دانشمندان
اسرائیل مدت‌هاست مظنون به ترور دانشمندان هسته‌ای ایران بوده، اما پیش از این هیچ‌گاه به‌طور رسمی مسئولیت این حملات را نپذیرفته بود — بر خلاف این‌بار.
در سال ۲۰۲۰، ایران اسرائیل را مسئول ترور محسن فخری‌زاده، دانشمند ارشد هسته‌ای خود، با استفاده از تیربار کنترل شونده از راه دور دانست.
لووا رینل، تحلیل‌گر مستقر در پاریس از اندیشکده بنیاد پژوهش‌های راهبردی گفت: «این [ترور] برنامه را به تأخیر انداخت، اما آنها هنوز برنامه دارند. بنابراین جواب نمی‌دهد. این بیشتر نمادین است تا راهبردی.»
سفیر اسرائیل بدون اشاره مستقیم به اینکه کشورش فخری‌زاده را کشته، گفت: «اگر موانعی که در مسیر برنامه هسته‌ای ایران ایجاد شده، نبود — که برخی از آنها توسط ایران به اسرائیل نسبت داده شده‌اند — ایران مدت‌ها پیش به بمب دست یافته بود.»
زارکا گفت: «آنها هنوز به بمب نرسیده‌اند. هر یک از این حوادث، برنامه را اندکی به تأخیر انداخته است.»
این موضوع در قلمرو قانونی خاکستری قرار دارد
حقوق بین‌الملل بشردوستانه، کشتار عمدی غیرنظامیان و افرادی را که در درگیری‌ها شرکت ندارند، ممنوع میکند. اما حقوقدانان می‌گویند این محدودیت‌ها ممکن است شامل دانشمندان هسته‌ای نشود اگر آنها جزو نیروهای مسلح ایران بوده یا به طور مستقیم در درگیری‌ها شرکت داشته باشند.
استیون آر. دیوید، استاد علوم سیاسی دانشگاه جان هاپکینز، گفت: «دیدگاه من این است که این دانشمندان برای یک رژیم سرکش کار می‌کردند که مکرراً خواستار نابودی اسرائیل بوده و در حال کمک به توسعه سلاح‌هایی بود که این تهدید را ممکن میکند. بنابراین، آنها اهداف مشروعی هستند.»
او افزود که رهبران نازی آلمان و ژاپن در جنگ جهانی دوم «برای کشتن دانشمندانی که روی پروژه منهتن کار می‌کردند، تردیدی نمی‌کردند»؛ پروژه‌ای که اولین سلاح‌های اتمی جهان را ساخت.
لوری بلنک، متخصص حقوق بشردوستانه در دانشکده حقوق اموری، گفت هنوز زود است که درباره قانونی بودن عملیات اسرائیل در حذف دانشمندان کلیدی قضاوت کرد.
او به صورت ایمیلی به خبرگزاری AP گفت: «ما به عنوان ناظران خارجی، همه حقایق مرتبط به نقش و فعالیت‌های دانشمندان یا اطلاعاتی را که اسرائیل در اختیار دارد، نداریم، بنابراین نمی‌توان نتیجه‌گیری قطعی کرد.»
زارکا، سفیر اسرائیل، تفاوت بین تحقیقات هسته‌ای غیرنظامی و دانشمندانی که هدف اسرائیل قرار گرفتند را مشخص کرد: «یادگیری فیزیک و فهمیدن نحوه کار هسته اتم و اورانیوم یک چیز است، اما تبدیل اورانیوم به کلاهک‌های هسته‌ای که روی موشک‌ها نصب می‌شوند، کار ساده‌ای نیست.»
او گفت: «این افراد دانش لازم برای انجام این کار را داشتند و در حال پیشبرد آن بودند، به همین دلیل حذف شدند.»